BUITENLANDPOLITIEK VAN DE AKP: EIGEN BELANG EERST
“Als het op moorden aankomt, daar kunnen jullie iets van”, haalt huidig Turks president Recep Tayyip Erdoğan uit naar de toenmalig Israëlische president Shimon Peres. Niet veel later stormt hij de vergaderzaal uit nadat hij het zwijgen wordt opgelegd door de gespreksleider. Deze scène vond plaats in 2009 tijdens het Wereld Economisch Forum in het Zwitserse Davos waar politieke leiders en CEO’s van internationale bedrijven elkaar treffen om het over de toestand van de wereld te hebben. Nu zeven jaar later zouden Turkije en Israël terug vrienden worden. Heeft Turkije dan helemaal geen idee waar het naartoe wil of is het net een goed uitgedokterde strategie die hier achter zit?
Turkije wordt vaak omschreven als een brug tussen het Oosten en het Westen, tussen de Arabische wereld en Europa. Toch laat de huidige Turkse regerende partij AKP het land niet zomaar in die positie duwen en heeft ze nooit onder stoelen of banken gestoken dat ze voor Turkije een sterkere rol voor ogen heeft. Die visie komt duidelijk terug in het buitenlands beleid dat de AKP heeft gevoerd gedurende de voorbije veertien jaar dat de partij aan de macht is. Het beleid ten aanzien van de Arabische wereld lijkt op het eerste gezicht een moeilijk te doorgronden kluwen van irrationele beslissingen en bondgenootschappen. Toch is er een duidelijke evolutie in het buitenlands beleid van de AKP ten aanzien van de Arabische wereld. Verschillende drijfveren kunnen aan de basis liggen van het buitenlands beleid (zie kaderstuk) maar het rationeel eigenbelang neemt op cruciale momenten de overhand.
Zero problems with neighbours
Wie de buitenlandpolitiek van de AKP wil begrijpen moet teruggaan naar het jaar 2002, wanneer de partij aan de macht komt. In de beginperiode wil de partij goede economische en diplomatieke relaties aangaan met de verschillende Turkse buurlanden. Het maakt het niet uit of dat buurland geleid wordt door een dictator, autoritair regime of een democratisch verkozen regering. Het is vanuit een rationeel economisch oogpunt dat het buitenlands beleid bepaald en uitgevoerd wordt. Dit maakt deel uit van het zogenaamde zero problems with neighbours beleid. De buitenlandpolitiek heeft in die periode een belangrijk binnenlands doel: meer welvaart genereren voor de Turkse bevolking. De AKP heeft haar binnenlands succes grotendeels te danken aan de economische vooruitgang die geboekt werd in de eerste jaren dat de partij aan de macht was. Hoewel het zo wordt gezien in het Westen, keert Turkije zich op dat moment niet weg van het Westen ten voordele van de Arabische wereld. De beginjaren van de AKP worden gekenmerkt door grote inspanningen om de toetreding tot de Europese Unie te garanderen. Toch is het niet merkwaardig dat het beleid als pro-Arabisch wordt omschreven, aangezien in 2003 Turkije tegen deelname aan de inval in Irak, onder leiding van de Verenigde Staten, stemt. De leading man van de AKP, Erdoğan, is op dat moment nochtans voorstander van een deelname aan de zijde van de Amerikanen. Het is voor hem van groot belang om de relatie met de VS te onderhouden. Ongewild komt het tot een breuk tussen Turkije en de Verenigde Staten door deze tegenstemming. Hoewel Erdoğan vaak bestempeld wordt als de islamistische leider, is het onder voormalig premier Ahmet Davutoğlu dat de panislamistische visie haar vertaling krijgt in het buitenlands beleid. Davutoğlu is ervan overtuigd dat de islam een sterk samenhorigheidsgevoel creëert en door islamistische partijen te steunen in de Arabische wereld kan Turkije meer invloed verwerven in de regio.
Arabische opstanden
Tijdens de opstanden in de Arabische wereld in 2011 komt het zero problems beleid op de helling te staan. De Arabische revoluties worden voor de AKP gezien als het momentum om in verschillende Arabische landen de democratie te installeren zodat daar islamistische partijen aan de macht komen die een gelijkaardige visie hebben als de AKP. In de praktijk betekent dit dat Turkije voornamelijk partijen steunt gelieerd aan de Moslimbroeders. In Egypte steunt de AKP als een van de eerste de Freedom & Justice Party (FJP) van Mohamed Morsi bij hun verkiezingsoverwinning. Turkije-Egypte, zo hoopte de AKP, zou de as worden om de macht over de regio in handen te krijgen. Dit succes komt aan zijn einde bij de staatsgreep van generaal al-Sisi in 2003. Turkije verbreekt hierop de banden met Egypte en blijft de Moslimbroeders verder steunen. Turkije argumenteert dat Morsi democratisch verkozen werd en niet zomaar door een coup kan afgezet worden. Turkije kent zelf een geschiedenis van staatsgrepen en Erdoğan wil aan de betogers in eigen land duidelijk maken dat hij en de AKP niet hetzelfde lot zullen ondergaan als Morsi en zijn FJP. De internationale gemeenschap volgt deze redenering niet en Turkije komt geïsoleerd te staan.
De Koerdische kwestie
Door de opkomst van Islamitische Staat (IS), de immense vluchtelingenstroom en de Koerdische problematiek staat het rationeel veiligheidsbelang nu het hoogst op de agenda. Het oplaaiend conflict tussen de Turkse overheid en de PKK heeft zijn repercussies op het buitenlands beleid. Turkije wil de PKK of PKK-gelieerde bewegingen bestrijden. Dat is voor Turkije van groter belang dan IS klein krijgen.
Hoewel Turkije meer met het Westen samenwerkt in de strijd tegen IS, heeft de harde positie tegen de PKK-gelieerde bewegingen, die op hun beurt ook tegen IS vechten, ervoor gezorgd dat Turkije ook op dat vlak in een isolement is geraakt. Het is duidelijk dat de AKP Turkije uit dit isolement wil trekken vandaar dat de er een toenadering is tot zowel Egypte als Israël.
(Kaderstuk - zie bijlage)
Bibliografie
AFP, (2015, 20 december). Turkish troops move out of northern Iraq after Obama appeal for calm. The Guardian. Geraadpleegd via http://www.theguardian.com/world/2015/dec/20/turkish-troops-move-out-of…
Akgün, M. & Gündoğar, S.S. (2012). The Perception of Turkey in the Middle East 2011. TESEV Foreign Policy Programme, second edition, 1-33.
Altunişik, M.B. & Martin, L. G. (2011). Making Sense of Turkish Foreign Policy in the Middle East under AKP. Turkish Studies, 12 (4), 569-587.
“An overview of Turkish-Egyptian relations”, (2013, 25 november). Middle East Monitor. Geraadpleegd via https://www.middleeastmonitor.com/news/europe/8504-an-overview-of-turki… .
Aras, B. (2009). The Davutoğlu Era in Turkish Foreign Policy. Insight Turkey, 11 (3), 127-142.
Arbell, D. (2015, 14 december). Back together? Why Turkey-Israel relations may be thawing. Brookings. Geraadpleegd via http://www.brookings.edu/blogs/markaz/posts/2015/12/14-turkey-israel-th…
Aronson, G. (2016, 6 maart). What the Israeli-Turkish reconciliation says about Gaza. Al Jazeera. Geraadpleegd via http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2016/03/israeli-turkish-reconc… .
Aydoğan, M. (2015, 18 december). Experts: Normalization of relations between Turkey, Egypt possible if conditions fulfilled. Daily Sabah. Geraadpleegd via http://www.dailysabah.com/diplomacy/2015/12/19/experts-normalization-of…
Bacik, G. (2009). Turkish-Israeli Relations after Davos: A View from Turkey. Insight Turkey, 11 (2), 31-41.
Barchard, D. (2014, 26 december). Is there a thaw in Turkish-Egyptian relations?. Middle East Eye. Geraadpleegd via http://www.middleeasteye.net/columns/there-thaw-turkish-egyptian-relati…
Barkey, H. J. (2011). Turkish Foreign Policy and the Middle East. Ceri Strategy Papers, 10, 1-13.
Barnard, A., Gordon, M.R., & Schmitt, E. (2015, 27 juli). Turkey and U.S. Plan to Create Syria ‘Safe Zone’ Free of ISIS. New York Times. Geraadpleegd via http://www.nytimes.com/2015/07/28/world/middleeast/turkey-and-us-agree-…
BBC Monitoring (2016, 19 februari). Turkey v Syria's Kurds v Islamic State. BBC News. Geraadpleegd via http://www.bbc.com/news/world-middle-east-33690060 .
Borroz, N. (2014, 11 november). Turkey's Energy Strategy: Kurdistan over Iraq. Geraadpleegd via Natural Gas Europe: http://www.naturalgaseurope.com/turkey-energy-strategy-kurdistan-iraq .
Cagaptay, S. (2009, 24 april). The AKP's Foreign Policy: The Misnomer of 'Neo-Ottomanism'. Geraadpleegd via http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/the-akps-foreig… .
Capagtay, S. & Sievers, M. (2015, 8 maart). Turkey and Egypt's Great Game in the Middle East. Foreign Affairs. Geraadpleegd via https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-03-08/turkey-and-eg…
Cengiz, P. (2015, 5 september). Time for Turkey to face the water crisis. Today’s Zaman. Geraadpleegd via: http://www.todayszaman.com/columnist/peli-n-cengi-z/time-for-turkey-to-…
Cengiz, S. (2013, 25 december). From honeymoon to bitter divorce: Turkey-Egypt relations in 2013. Today’s Zaman. Geraadpleegd via http://www.todayszaman.com/diplomacy_from-honeymoon-to-bitter-divorce-t…
Cetinel, H. (2014, 14 november). Vredesproces Turkije en de PKK op de helling?. MO*. Geraadpleegd via http://www.mo.be/analyse/turkije-en-de-pkk-er-nog-hoop-voor-het-vredesp… .
Cook, S.A. & Koplow, M. (2013, 3 juni). How Democratic Is Turkey? Not as democratic as Washington thinks it is. Foreign Policy. Geraadpleegd via http://foreignpolicy.com/2013/06/03/how-democratic-is-turkey/ .
Davutoğlu, A. (2008). Turkey’s Foreign Policy Vision: An Assessment of 2007. Insight Turkey, 10 (1), 77-96.
Davutoğlu, A. (2012). Principles of Turkish Foreign Policy and Regional Political Structuring. Turkey Policy Paper Series, 2012 (3), 1-9.
Devos, C. (red.) (2014). Een plattegrond van de macht. Inleiding tot politiek en politieke wetenschappen (Derde, volledig herwerkte, editie). Gent: Academia Press.
“Early writings reveal the real Davutoğlu” (2014, 13 augustus). Al-Monitor. Geraadpleegd via Al-Monitor http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/08/zaman-Davutoğlu-ideol… .
Edel, P. (2012). De diepte van de Bosporus. Berchem: EPO vzw.
“Egypt to hurt its economy by canceling trade agreement: Turkish Foreign Ministry” (2014, 29 oktober). Hurriyet Daily News. Geraadpleegd via http://www.hurriyetdailynews.com/egypt-to-hurt-its-economy-by-canceling…
Ennis, C. A. & Momani, B. (2013). Shaping the Middle East in the Midst of the Arab Uprisings: Turkish and Saudi foreign policy strategies. Third World Quarterly, 34 (6), 1127-1144.
“Erdoğan says he will not meet Sisi unless Brotherhood death sentences lifted” (2015, 7 februari). Today’s Zaman. Geraadpleegd via http://www.todayszaman.com/diplomacy_Erdoğan-says-he-will-not-meet-sisi…
Ergan, U. (2016, 6 februari). Turkish military launches large air campaign on PKK targets in northern Iraq. Hurriyet Daily News. Geraadpleegd via http://www.hurriyetdailynews.com/turkish-military-launches-large-air-ca…
Europese Unie. Hoe wordt een land lid van de EU?. Geraadpleegd op 18 december 2015 via http://europa.eu/about-eu/countries/joining-eu/index_nl.htm .
Falk, R. (2014, 25 januari). Majoritarian democracy vs republican democracy. Al Jazeera. Geraadpleegd via http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/01/majoritarian-democracy…
Freedom House. Turkey, Freedom of the Press 2015. Geraadpleegd op 18 december 2015 via https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2015/turkey .
Fuller, G.E. (2014). Turkey and the Arab Spring: Leadership in the Middle East. Bozorg Press.
Fuller, G.E. (2008). The New Turkish Republic: Turkey as a Pivotal State in the Muslim World. Washington, DC: United States Institute of Peace.
“John Kerry: U.S. would negotiate with Assad” (2015, 15 maart). CBS News. Geraadpleegd via http://www.cbsnews.com/videos/john-kerry-u-s-would-negotiate-with-assad/
Karagöz, S. (2016 2 januari). Palestinians will benefit from Turkish-Israeli rapprochement: President Erdoğan. Daily Sabah. Geraadpleegd via http://www.dailysabah.com/diplomacy/2016/01/02/palestinians-will-benefi…
Kardaş, Ş. (2011). Turkey and the Arab Spring: Coming to Terms with Democracy Promotion?. The German Marshall Fund of the United States – Policy brief, 1-5.
Kirişci, K. (2011). Turkey’s “Demonstrative Effect” and the Transformation of the Middle East. Insight Turkey, 13 (2), 33-55.
Kirisci, K. (2015, 2 november). Erdoğan's victory isn’t a win for Turkish democracy. Brookings. Geraadpleegd via http://www.brookings.edu/blogs/order-from-chaos/posts/2015/11/02-turkis… .
Kirkpatrick, D.D. (2011, 12 september). Premier of Turkey Takes Role in Region. New York Times. Geraadpleegd via http://www.nytimes.com/2011/09/13/world/middleeast/13egypt.html?_r=1 .
Krever, M. (2015). Turkey willing to put troops in Syria 'if others do their part,' Prime Minister says. Geraadpleegd op 30 maart 2016 op http://edition.cnn.com/2014/10/06/world/meast/amanpour-Davutoğlu-interv…
Laessing, U. (2014, 25 augustus). Libya's ex-parliament reconvenes, appoints Omar al-Hasi as PM. Reuters. Geraadpleegd via http://in.reuters.com/article/libya-security-parliaments-idINKBN0GP18O2…
Larrabee, S. F. (2010). Turkey's New Geopolitics. Survival: Global Politics and Strategy, 52 (2),157-180.
Ministry of Foreign Affairs. Turkey’s Perspectives and Policies on Security Issues. Geraadpleegd op 16 december 2015 op http://www.mfa.gov.tr/i_-turkey_s-security-perspective_-historical-and-… .
Ministry of Foreign Affairs. Turkey’s Energy Strategy. Geraadpleegd op 16 augustus 2015 op http://www.mfa.gov.tr/turkeys-energy-strategy.en.mfa .
Mirenzi, N. (2011, 27 september). Erdoğan and Secularism. Geraadpleegd via http://www.resetdoc.org/story/00000021750
Natali, D. (2014, 28 februari). Iraqi oil dispute reveals KRG vulnerability. Al-Monitor. Geraadpleegd via http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/02/baghdad-erbil-crisis-…
Nawara, W. & Baban, F. (2013, 24 november). The lost promise of Turkey-Egypt relations. Al-Monitor. Geraadpleegd via http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/11/turkey-egypt-relation…
Oktav, O.Z. (2003). Water dispute and Kurdish separatism in Turkish-Syrian relations. The Turkish Yearbook, volume 24, 91-117.
Öniş, Z. & Yilmaz, S. (2009). Between Europeanization and Euro‐Asianism: Foreign Policy Activism in Turkey during the AKP Era. Turkish Studies, 10 (1), 7-24.
Öniş, Z. (2012). Turkey and the Arab Spring: Between Ethics and Self-Interest. Insight Turkey, 14 (3), 45-63.
Özer, V. (2015, 16 januari). Turkey-Israel relations will normalize soon. Hurriyet Daily News. Geraadpleegd via http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-israel-relations-will-normalize…
Ozkan, B. (2014, 23 juni). The collapse of Davutoğlu’s Pan-Islamist foreign policy. Hurriyet Daily News. Geraadpleegd via http://213.243.16.78/the-collapse-of-Davutoğlus-pan-islamist-foreign-po….
Ozkan, B. (2014). Turkey, Davutoğlu and the Idea of Pan-Islamism. Survival: Global Politics and Strategy, 56 (4), 119-140.
Pamuk, H. & Tattersall, N. (2015, 21 mei). Exclusive: Turkish intelligence helped ship arms to Syrian Islamist rebel areas. Reuters. Geraadpleegd op 30 maart 2016 via http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-turkey-arms-idUSKBN0O6…
Romano, D. (2015). Iraqi Kurdistan and Turkey: Temporary Marriage. Middle East Policy, 22 (1), 89-101.
Ravid, B. (2015, 17 december). Five Years After Gaza Flotilla Raid, Israel and Turkey Reach Understandings on Ending Crisis. Haaretz. Geraadpleegd via http://www.haaretz.com/israel-news/1.692478
Stein, A. (2014). Turkey’s New Foreign Policy: Davutoğlu, the AKP and the Pursuit of Regional Order. Abingdon: Routledge Journals.
Tank, P. (2005). Analysis: The effects of the Iraq War on the Kurdish issue in Turkey. Conflict, Security & Development, 5(1), 69-86.
Taspinar, Ö. (2008). Turkey’s Middle East Policies: Between Neo-Ottomanism and Kemalism. Carnegie Papers, number 10, 1-28.
Taştekin, F. (2014, 4 december). Turkey’s war in Libya. Al-Monitor. Geraadpleegd via http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/12/turkey-libya-muslim-b…
Tol, G. (2013, 26 september). Erdoğan's Syria Frustrations. Foreign Policy. Geraadpleegd via http://foreignpolicy.com/2013/09/26/Erdoğans-syria-frustrations/
Tolba, A. & al-Warfalli, A. (2015, 27 februari). Libyan PM says Turkey supplying weapons to rival Tripoli group. Reuters. Geraadpleegd via http://www.reuters.com/article/us-libya-security-turkey-idUSKBN0LV1S120…
Tür, Ö. (2011). Economic Relations with the Middle East Under the AKP—Trade, Business Community and Reintegration with Neighboring Zones. Turkish Studies, 12 (4), 589-602.
“Turkey has world’s 10th most powerful army” (2015, 19 mei). Hurriyet Daily News. Geraadpleegd via http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-has-worlds-10th-most-powerful army.aspx?pageID=238&nID=82668&NewsCatID=341 .
“Turkey terror attack: mourning after scores killed in Ankara blasts”. (2015, 11 oktober). The Guardian. Geraadpleegd via http://www.theguardian.com/world/2015/oct/10/turkey-suicide-bomb-killed…
Troulis, M. (2015). How far is Turkey from a Mearsheimerian tragedy?. Turkish Policy Quarterly, 14 (2), 119-125.
Ulgen, S. & Ergun, F.D. (2014). A Turkish Perspective on the Rise of the Islamic Caliphate. Centre for Economics and Foreign Policy Studies (EDAM), series 2014/6, 1 – 8.
UNHCR (2016). Syria Regional Refugee Response. Geraadpleegd op 16 mei 2016 via http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=224 .
VN (2014). General Assembly, Sixty-ninth session. Geraadpleegd op 13 februari 2015 op http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N14/547/11/PDF/N1454711.pdf?… .
Walt, S.M. (1990). The Origins of Alliance. Ithaca: Cornell University Press.
Yavuz, H. & Özcan, N.A. (2006). The Kurdish question and Turkey’s Justice and Development Party. Middle East Policy, 13 (1), 102-119.
Younis, A. & Younis, M. (2012, 23 maart). Egyptians Sour on U.S., Eye Closer Ties to Turkey, Iran. Gallup. Geraadpleegd via http://www.gallup.com/poll/153401/Egyptians-Sour-Eye-Closer-Ties-Turkey…
Zakaria, F. (2007). The Future of Freedom: Illiberal Democracy at Home and Abroad (Revised Edition). New York City: W. W. Norton & Company.
