"Dat wij de macht in handen krijgen in Brussel". De Raad van Vlaanderen (1917-1918) als parlementair experiment

Bram De Maeyer
Persbericht

Parlement roept unaniem de Vlaamse onafhankelijkheid uit

Stel u voor dat tijdens de plenaire vergadering te Brussel de parlementsleden de Vlaamse onafhankelijkheid zouden uitroepen. Voor menig Vlaams-nationalist zou een lange wensdroom in vervulling gaan. Toch heeft dergelijke stemming reeds plaatsgevonden. Exact 100 jaar geleden keurde de Raad van Vlaanderen op de zitting van 22 december 1917 de onafhankelijkheid goed.  

Niets nieuws onder de zon

De toekomst van België vormt een heet hangijzer in de vaderlandse politiek. Elke verkiezingscampagne duikt het communautaire spook weer op en gaan stemmen op langs Vlaamse zijde om het land te splitsen. Deze denkbeelden zijn allesbehalve recent in de Belgische geschiedenis. Toen het Duitse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog het land bezette en de Belgische regering in ballingschap ging, koos een deel van de Vlaamse Beweging ervoor om samen te werken met de bezetter. Zij werden activisten genoemd en streefden de Vlaamse onafhankelijkheid na. Met Duitse steun richtten activisten een Raad van Vlaanderen op die diende te fungeren als parlement. Lange tijd hebben historici de instelling dan ook benaderd als een amateuristische en chaotische marionettenbeweging. Dit onderzoek heeft echter voor een nieuwe benadering gekozen door de Raad te benaderen als hetgeen hij beaamde te zijn, een parlement van Vlaanderen. Aan de hand van de ledensamenstelling, behandelde thema’s, parlementaire gebruiken en zelfperceptie wordt nagegaan wat voor parlement de Raad juist was. De resultaten worden afgewogen met het toenmalige Belgische en Nederlandse parlement.

Paradoxaal Parlement

Doorheen de scriptie valt op dat de Raad een atypische assemblée was die bol stond van de paradoxen. Hoewel de Raad geen democratische basis had, kende de samenstelling een meer representatief karakter dan de toenmalige Belgische Kamer bevolkt door juristen en industriëlen. De Raad bestond veelal uit onderwijzend personeel, ambtenaren en handelaars. De Raadsleden portretteerden zich ook als ware vertegenwoordigers van het Vlaamse volk. Zij wilden breken met de huidige politieke klasse en zetten zich in de markt als anti-establishment, Donald Trump zou niet hebben misstaan in de plenaire vergadering. Toch lieten zij zich laatdunkend uit over het volk. Buiten de wil van het volk om wilden zij Vlaanderen haar onafhankelijkheid geven. Daarnaast namen zij vele gebruiken over van het Belgische en Nederlandse parlement. In debatten verwezen zij dikwijls naar tradities van parlementen waar zij zich van wilden afzetten.

Besluit

De Raad, hoewel een pseudoparlement, trachtte met man en macht om uit te groeien tot een volwaardig representatief instituut van Vlaanderen. De kerende Duitse oorlogskansen gooiden roet in het eten. Toch bleek de Raad op korte tijd veel te realiseren. Het vormt dan ook een interessante episode uit de geschiedenis van de Vlaamse Beweging.

Bibliografie

Uitgegeven bronnen

 

Delfos Leo, Raf Verhulst, 1866-1941: een dichter in dienst van zijn volk, Wilrijk Oranje-Uitgaven, 1966.

[= Ligue Nationale pour l'Unité belge], Les archives du Conseil de Flandre, bewerkt door Charles Dejongh, Henri-Hector Maglinse, Henri Pirenne e.a., Brussel: Dewarichet, 1928.

[= Nationalen Bond voor de Belgische Eenheid], Het archief van den Raad van Vlaanderen, bewerkt door Charles Dejongh, Henri-Hector Maglinse, Henri Pirenne e.a., Brussel: Lamertin, 1929.

Onuitgegeven bronnen

Algemeen Rijksarchief Brussel, conglomeraatsarchief van de Raad van Vlaanderen, WO1. Raad van Vlaanderen, mappen 2-23

Afbeeldingen

 

Afbeelding 1: AMVC Letterenhuis, R1008/P, 133202.

Afbeelding 2: AMVC Letterenhuis, R1008/I, 199094.

Secundaire literatuur

Ankersmit Frank Rudolf, De macht van representatie Exploraties III: politieke filosofie, 3 dln., dl. 3, Kampen: Kok Agora, 1997.

Beyen Marnix en Rik Röttger, "Het streven naar waardigheid. Zelfbeelden en gedragscodes van volksvertegenwoordigers", in: Emmanuel Gerard, Eliane Gubin, Els Witte e.a. (red.), Geschiedenis van de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers 1830-2002, Brussel: Kamer van Volksvertegenwoordigers, 2003, 336-383.

Blyth Derek, Alistair MacLean en Rory Watson, The Belgian House of Representatives : from revolution to federalism, Brussel: Kamer van Volksvertegenwoordigers, 2006.

Buntinx J., [= Letteren en Schone Kunsten van België. Klasse der Letteren Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen], De audiëntie van de Graven van Vlaanderen: studie over het centraal grafelijk gerecht (c. 1330-c. 1409), Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België. Klasse der Letteren, 70 dln., dl. 10, Brussel: Paleis der Academiën, 1949.

Craeybeckx Jan, Alain Meynen en Els Witte, Political history of Belgium: from 1830 onwards, Brussel: ASP 2009.

Deschouwer Kris, "De vertegenwoordigende democratie", in: Tim Heysse en Wilfried Goossens (red.), Democratie als filosofisch vraagstuk: lezingen over macht, vertegenwoordiging en politiek, Kapellen: Uitgeverij Pelckmans, 2003.

Elias Hendrik, Vijfentwintig jaar Vlaamse beweging, 1914/1939, 4 dln., dl. 1, Antwerpen: De Nederlandsche Boekhandel 1971.

Fiers Stefaan en Eliane Gubin, "De fysionomie van de Kamer van Volksvertegenwoordigers", in: Emmanuel Gerard, Eliane Gubin, Els Witte e.a. (red.), Geschiedenis van de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers 1830-2002, Brussel: Kamer van Volksvertegenwoordigers, 2003, 88-129.

Haan Ido de, "Het elan van het instinct. Organische metaforen en de politiek", in: Henk de Smaele, Liesbet Nys, Jo Tollenbeek e.a. (red.), De zieke natie: over de medicalisering van de samenleving, 1860-1914, Groningen: Historische Uitgeverij, 2002, 124-143.

Hees Pieter Van, "Flamenpolitik", in: Reginald De Schryver, Bruno De Wever, Gaston Durnez e.a. (red.), Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging, 3 dln., dl. 1, Tielt: Lannoo, 1998.

Hobsbawm Eric, [= Eric Hobsbawm en Terence Ranger], The invention of tradition, Cambridge Cambridge University Press, 1984.

Ihalianen Pasi, Cornelia Ilie en Kari Palonen, "Parliament as a Conceptual Nexus", in: Pasi Ihalainen, Cornelia Ilie en Kari Palonen (red.), Parliament and Parliamentarism. A Comparative History of a European Concept, nr. European conceptual history, dl. 1, New York: Berghahn, 2016.

Mommaerts Hendrik D. en Pieter Van Hees, "Raad van Vlaanderen", in: Reginald De Schryver, Bruno De Wever en Gaston Durnez (red.), Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging, 3 dln., dl. 3, Tielt: Lannoo, 1998.

Monballyu Jos, "Het uur van de vergelding. Vlaamse activisten voor de krijgsraad van het Groot Hoofdkwartier van het Leger (23 januari tot 30 juni 1919). Deel 1", Wetenschappelijke Tijdingen 69/4, 2010, 306-330.

Moretti Franco, Distant Reading, Londen: Verso, 2013.

Platel Marc, Communautaire geschiedenis van België: van 1830 tot vandaag, Leuven Davidsfonds, 2004.

Raskin Evrard, "Limburg", in: Reginald De Schryver, Bruno De Wever, Gaston Durnez e.a. (red.), De Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse beweging, 3 dln., dl. 2, Tielt: Lannoo, 1998.

Schaepdrijver Sophie De, "Populations under Occupation", in: Jay Winter (red.), Cambridge History of the First World War, dl. 3, Cambridge: Cambridge University Press, 2014, 242-256.

Seberechts Frank, Onvoltooid Vlaanderen: van taalstrijd tot natievorming, Antwerpen: Vrijdag, 2017.

Smaele Henk de, "Politiek als hanengevecht of cerebraal systeem : ideeën over politieke representatie en de invoering van de evenredige vertegenwoordiging in België", BMGN : the Low Countries historical review, 114, 1999, 328-357.

Smaele Henk de en Jo Tollebeek, "Politieke representatie. De geschiedenis van een begrip", in: Henk de Smaele en Jo Tollebeek (red.), Politieke representatie, Leuven: Universitaire Pers Leuven, 2002, 9-31.

Toebosch Emile, Parlementen en reglementen, Brussel: Story-Scientia 1991.

Turpijn Jouke, Mannen van gezag: de uitvinding van de Tweede Kamer, 1848-1888, Amsterdam: Wereldbibliotheek, 2008.

Vanacker Daniel, Het Aktivistisch Avontuur, Gent: Stichting Mens en Kultuur, 1991.

Velde Henk te, Sprekende politiek : redenaars en hun publiek in de parlementaire Gouden Eeuw, Amsterdam: Prometheus, 2015.

Vrints Antoon, Bezette stad: Vlaams-nationalistische collaboratie in Antwerpen tijdens de eerste wereldoorlog, Studies over de Eerste Wereldoorlog, dl. 5, Brussel: Algemeen Rijksarchief, 2002.

Wauters Karel, "Hendrik Conscience", in: Reginald De Schryver, Bruno De Wever, Gaston Durnez e.a. (red.), Nieuwe encyclopdie van de Vlaamse beweging, 3 dln., dl. 1, Tielt: Lannoo, 1998.

Wils Lode, "De landdagtraditie tot aan de Eerste Wereldoorlog ", in: Luc Boeva, Gita Deneckere, Guy Leemans e.a. (red.), Vlamingen komt in massa: de Vlaamse beweging als massabeweging, Bijdragen Museum van de Vlaamse Sociale Strijd, 28 dln., dl. 17, Gent: Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen, 1999, 65-74.

---, Onverfranst, onverduitst? Flamenpolitik, activisme, frontbeweging, Kalmthout: Pelckmans, 2014.

Yammine Bruno, Drang nach westen. De fundamenten van de Duitse Flamenpolitik (1870-1914), Leuven: Davidsfonds, 2011.