Naar een onbegrensde verbeelding? Symbolisch grenswerk en identiteitswerk bij Vlaamse moslimjongeren
"Sommige niet-moslims zijn betere moslims dan moslims zélf"
Islamofobie neemt in de westerse samenleving de laatste decennia toe. Tegen de achtergrond van terroristische aanslagen ‘in de naam van Allah’, zien veel ‘autochtone’ Vlamingen de islam als een bedreiging voor onze samenleving. Tegelijkertijd wijst onderzoek uit dat de religieuze identiteit van Vlaamse moslimjongeren met een Marokkaanse migratieachtergrond steeds belangrijker wordt. De islam vormt voor velen onder hen een belangrijke ‘identiteitsvormende factor’. Hoe rijmen de jongeren deze essentiële deelidentiteit met een negatieve beeldvorming? Sociologe Imane Kostet zocht dit uit voor haar masterproef.
De beeldvorming van moslims als intolerante, vrouwonvriendelijke extremisten strookt niet met de zelfbeschrijving van Vlaamse moslimjongeren als verdraagzaam en vreedzaam. Om deze tegenstelling af te zwakken en hun moslimidentiteit te zuiveren van stigmatisering, ontwikkelen de jongeren allerlei ‘strategieën’. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, houden de jongeren zich niet noodzakelijk vast aan de ‘eigen groep’, maar gebruiken ze lessen uit de Koran en het leven van de profeet Mohammed om verbinding te zoeken met de bredere samenleving. Ze maken zelden een onderscheid tussen moslims en niet-moslims, maar wel tussen ‘goede’ en ‘slechte’ mensen.
Zo wijzen de diepte-interviews uit dat de meeste jongeren het accent leggen op humanistische waarden in de Koran om te benadrukken dat we als mens dezelfde waarden dragen. Een van de jongeren zegt bijvoorbeeld dat ze heel wat mensen kent die net moslim zijn, maar dat enkel de sjahada, de geloofsbelijdenis, ontbreekt. Sterker nog, sommige niet-moslims zijn volgens haar betere moslims dan moslims zélf. Hiermee wordt aangegeven dat een goede moslim in eerste instantie een goed mens is. Op deze manier proberen jongeren de grenzen tussen moslims en anders- of niet-gelovigen te vervagen. Ze zoeken verbinding met de brede samenleving door islamitische waarden als solidariteit, verdraagzaamheid, zorgzaamheid en eerlijkheid te belichten.
Authentieke en hypocriete moslims
De verbindingsstrategie die de jongeren hanteren wordt vandaag echter bedreigd. Terroristen plegen aanslagen in naam van de islam en mensen krijgen beelden te zien van een ‘vrouwonvriendelijke’, ‘achterlijke’ religie. De islam wordt door velen niet als humanistisch gepercipieerd maar juist als een bedreiging voor onze ‘westerse’ waarden. De jongeren zijn zich bewust dat ze door deze actuele ontwikkelingen en de beeldvorming moeilijker de nadruk kunnen leggen op gedeelde morele waarden. Ze spelen hierop in door een onderscheid te maken tussen ‘echte’ moslims en zij die zichzelf moslim noemen. Mensen die humanistische principes zoals het recht op leven niet respecteren, zijn voor de meeste deelnemers aan het onderzoek geen moslim of alleszins niet authentiek. Ze delen de moslimgemeenschap in twee groepen: authentieke en hypocriete moslims. Alle respondenten benadrukken dat terroristen geen moslims zijn ondanks dat ze zichzelf zo noemen. Of zoals Nasser* (22 jaar) in het onderzoek zegt: “Die mogen zichzelf noemen wat ze zich willen noemen. Iemand die mensen vermoordt en aan de achterkant van zijn jeep hangt en ermee rondrijdt, is geen moslim.”
‘Keeping up the appearance’
Een andere strategie die de moslimjongeren hanteren om stigmatisering te reduceren, is het beïnvloeden van de beeldvorming door zichzelf keurig te gedragen. Het beheersen van het eigen non-verbaal gedrag is hier een voorbeeld van. Door te glimlachen, behulpzaam en vriendelijk te zijn, proberen de respondenten aan het onderzoek sympathie bij de dominante groep in de samenleving op te wekken. Een opvallende vaststelling daarbij is de impact van een zichtbaar moslimuiterlijk zoals het dragen van een hoofddoek of het laten groeien van een baard. Respondenten die zichzelf als een ‘typische moslim’ omschrijven, doen meer hun best om een positieve indruk achter te laten omdat ze sterker dan anderen het gevoel hebben dat ze de islam vertegenwoordigen. De jonge vrouwen die een hoofddoek dragen, voelen zich verplicht zich goed te gedragen zodat hun persoonlijke ‘fouten’ niet veralgemeend kunnen worden naar de volledige moslimgemeenschap. Wissam (25 jaar) vertelt bijvoorbeeld dat ze nooit oversteekt bij rood licht omdat ze niet wil dat gezegd wordt dat moslims zich niet aan de regels en wetten houden.
Een andere manier om de beeldvorming te doorbreken, is het bewust spreken van beschaafd, algemeen Nederlands. De meeste respondenten vertellen dat ze bij ‘autochtone’ Vlamingen vaker letten op hun taalgebruik omdat ze beseffen dat er een clichébeeld heerst omtrent het Nederlands van mensen met een migratieachtergrond. Jongeren met Marokkaanse roots zouden spreken met een ‘zwaar accent’ en hun Nederlands doorspekken met het Tamazight of Marokkaans-Arabische straattaal. Om niet als ‘minder aangepast’ gecategoriseerd te worden, proberen de jongeren beter te articuleren en vermijden ze wat ze zelf omschrijven als een ‘Marokkaanse accent’. Eens ze zich terug bevinden onder de eigen etnisch-culturele minderheidsgroep, valt deze druk weg.
Ondanks dat de jongeren actief inzetten op verbinding en de negatieve beeldvorming trachten tegen te gaan, geven ze aan dat ze zich door deze druk niet altijd gelukkig voelen in ons land. De herhaaldelijke blootstelling aan stigmatisering, islamofobie en racisme heeft een enorme impact op het emotionele welzijn van de respondenten. Ze besluiten dat ze de strategieën in eerste instantie gebruiken als copingmechanismen om zichzelf staande te houden in een maatschappij die hen in hun ogen liever ziet buigen. Als het aan hen lag, zouden ze de islam niet moeten vertegenwoordigen of verdedigen en zouden ze zich niet distantiëren van terroristen. Ze doen het toch omdat ze geen andere optie zien. Ze willen de samenleving voor zichzelf als Vlaamse moslim slechts leefbaar houden. “Ik wil gewoon erkenning. Ik wil gewoon een bepaalde identiteit hebben”, vertelt de tweeëntwintigjarige Samy. “Ik zei wel dat ik mezelf een wereldburger noem omdat dat mijn manier was om mezelf uit een identiteitscrisis te halen. Maar ergens wringt het nog wel.” De islam is volgens de respondenten geen belemmering, maar juist een hulpmiddel en stimulans tot gedeeld burgerschap. En daar willen ze erkenning voor.
* De namen in dit artikel zijn fictief.
Aboe Zaid, N. H. (1996). Vernieuwing in het islamitisch denken. Amsterdam: Uitgeverij Bulaaq.
Abu Zayd, N. H. (2002). Mijn leven met de islam. Haarlem: Uitgeverij Becht.
ADSEI. (2015). Kerncijfers: statistisch overzicht van België. Statistics Belgium. Brussel: FOD Economie.
Ahmad, F., Binti Muhammad, M., & Abdullah, A. A. (2011). Religion and spirituality in coping with advanced breast cancer: perspectives from Malaysian Muslim women. Journal of religion and health, 50(1), 36-45. doi: 10.1007/s10943-010-9401-4
Ajrouch, K. J. (2004). Gender, race, and symbolic boundaries: Contested spaces of identity among Arab American adolescents. Sociological Perspectives, 47(4), 371-391. doi: 10.1525/sop.2004.47.4.371
Al-Alwani, T. J. (2004). Toward a Fiqh for Minorities. Some reflections. In Z. H. Bukhari, S. S. Nyang, M. Ahmad & J. L. Esposito (Eds.), Muslims' Place in the American Public Square. Hope, Fears and Aspirations. Oxford: AltaMira Press.
Alba, R. (2005). Bright vs. blurred boundaries: Second-generation assimilation and exclusion in France, Germany, and the United States. Ethnic and racial studies, 28(1), 20-49. doi: 10.1080/0141987042000280003
Allport, G. W., & Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of personality and social psychology, 5(4), 432. doi: 10.1037/h0021212
Ameli, S. R., & Merali, A. (2006). British Muslims' Expectations of The Government. Hijab, Meaning, Identity, Otherization and Politics: British Muslim Women. London: Islamic Human Rights Commission
Ameli, S. R., & Merali, A. (2015). Environment of Hate: The New Normal for Muslims in the UK. London: Islamic Human Rights Commission
Arkoun, M. (1992). Islam in discussie: 24 vragen over de islam. Amsterdam: Uitgeverij Contact.
Arnaut, K., Bracke, S., Ceuppens, B., De Mul, S., Fadil, N., & Kanmaz, M. (2009). Een gekooide Vlaanderen. Twintig jaar gemist multicultureel debat. In K. Arnaut, S. Bracke, B. Ceuppens, S. De Mul, N. Fadil & M. Kanmaz (Eds.), Een leeuw in een kooi. De grenzen van multiculturele Vlaanderen. Amsterdam: Meulenhoff-Manteau.
Aydin, N., Fischer, P., & Frey, D. (2010). Turning to God in the face of ostracism: Effects of social exclusion on religiousness. Personality and social psychology bulletin, 36(6), 742-753. doi: 10.1177/0146167210367491
Bail, C. A. (2008). The configuration of symbolic boundaries against immigrants in Europe. American sociological review, 73(1), 37-59. doi: 10.1177/000312240807300103
Barth, F. (1994). Enduring and Emerging issues in the study of ethnicity. The anthropology of ethnicity: Beyond ethnic Groups and Boundaries, 43-60.
Barth, F. (1998). Ethnic groups and boundaries: The social organization of culture difference: Waveland Press.
Bastenier, A. (1988). Islam in Belgium: contradictions and perspectives. In T. Gerholm & Y. Lithman (Eds.), The new Islamic presence in Western Europe (Vol. 133). London: Mansell.
Beaman, J. (2015). As French as Anyone Else: Islam and the North African Second Generation in France. International Migration Review. doi: 10.1111/imre.12184
Bertossi, C., & Bowen, J. R. (2014). Practical Schemas, Conjunctures, and Social Locations: Laïcité in French Schools and Hospitals. In B. J. R, C. Bertossi, J. W. Deyvendak & M. L. Krook (Eds.), European States and Their Muslim Citizens. The Impact of Institutions on Perceptions and Boundaries. New York: Cambridge University Press.
Birks, M., & Mills, J. (2011). Grounded Theory. A practical Guide. London: SAGE Publications.
Blommaert, J. (2011). De heruitvinding van de samenleving. Antwerpen: Uitgeverij Epo.
Blommaert, J., & Verschueren, J. (1994). Antiracisme. Antwerpen-Baarn: Uitgeverij Hadewijch.
Boyle, D. (2016). Muslim woman's hijab grabbed by man who tried to pull off headscarf in London's Oxford Street. The Telegraph. Retrieved from http://www.telegraph.co.uk
/news/2016/10/18/muslim-womans-hijab-grabbed-by-man-who-tried-to-pull-off-headsca/
Bracke, S., & Fadil, N. (2009). Tussen Dogma en Realiteit: Secularisme, multiculturalisme en nationalisme in Vlaanderen. In K. Arnaut, S. Bracke, B. Ceuppens, S. De Mul, N. Fadil & M. Kanmaz (Eds.), Een Leeuw in een Kooi. De Grenzen van het Multiculturele Vlaanderen. Antwerpen: Meulenhoff-Manteau.
Branscombe, N. R., Schmitt, M. T., & Harvey, R. D. (1999). Perceiving pervasive discrimination among African Americans: Implications for group identification and well-being. Journal of personality and social psychology, 77(1), 135. doi: 10.1.1.460.8563
Brubaker, R. (2013). Categories of analysis and categories of practice: A note on the study of Muslims in European countries of immigration. Ethnic and racial studies, 36(1), 1-8. doi: 10.1080/01419870.2012.729674
Burke, P. J. (1980). The Self - Measurement Requirements from an Interactionist Perspective. Social Psychology Quarterly, 43(1), 18-29. doi: 10.2307/3033745
Burke, P. J. (2003). Advances in identity theory and research. New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers.
Burke, P. J., & Tully, J. C. (1977). The measurement of role identity. Social forces, 55(4), 881-897. doi: 10.1093/sf/55.4.881
Çelik, G., & Notten, T. (2014). The exodus from the Netherlands or brain circulation: Push and pull factors of remigration among highly educated Turkish Dutch. European Review, 22(03), 403-413. doi: 10.1017/S1062798714000246
Cesari, J. (2002). Islam in France: the shaping of a religious minority. Muslims in the West: From Sojourners to Citizens, 36-51.
Chafik, M. (2008). Imazighen. De Berbers en hun geschiedenis. Amsterdam: Uitgeverij Bulaaq.
Clycq, N. (2010). Identiteit socioantropologisch beschouwd. In B. Lleshi & M. Van den Bossche (Eds.), Identiteit en interculturaliteit. Identiteitsconstructie bij jongeren in Brussel (pp. 15-39). Brussel: VUBPRESS.
Clycq, N. (2011). Muslims in Antwerp: At Home in Europe. New York: Open Society Foundations.
Clycq, N. (2014). ‘You can’t escape from it. It’s in your blood’: Naturalizing ethnicity and strategies to ensure family and in-group cohesion. Ethnography, 1(21). doi: 10.1177/1466138114552948
Clycq, N. (2015). From ‘people just like us’ to the ‘fundamentally other’in an era of antiracism: The instrumental use of religion to exclude the other while avoiding stigma. Current Sociology, 1(18), 41. doi: 10.1177/0011392115583679
Dahinden, J., & Zittoun, T. (2013). Religion in meaning making and boundary work: theoretical explorations. Integrative psychological and behavioral science, 47(2), 185-206. doi: 10.1007/s12124-013-9233-3
Darwish, M. (2009). Almond blossoms and beyond. Massachusetts: Interlink Books.
Dassetto, F. (1997). L'islam en Belgique et en Europe: facettes et questions. Louvain-la-Neuve: Academia Bruylant.
Davis, A. Y. (1983). Women, race & class. New York: Vintage Books
De Boer, F. (2011). De grounded theory approach: Een update. Kwalon, 16(1), 25-33.
De Ceulaer, J. (2015). 'Als de SP.A naar mij had gesluiterd, haalde ze nu dertig procent'. Knack. Retrieved from http://www.vub.ac.be/TOR/wp-content/uploads/
2015/03/04-03-2015-knack-interview-Elchardus.pdf
de Koning, M. (2008). Zoeken naar een 'zuivere' islam. Geloofsbeleving en identiteitsvorming van jonge Marokaans-Nederlandse moslims. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker.
de Koning, M. (2009). Islam is islam. Punt uit? Migrantenstudies, 1, 59-72.
de Koning, M. (2013). How Should I Live as a 'True'Muslim? Regimes of Living among Dutch Muslims in the Salafi Movement. Etnofoor, 25, 53-72.
De Raedt, T. (2004). Muslims in Belgium: A case study of emerging identities. Journal of Muslim Minority Affairs, 24(1), 9-30. doi: 10.1080/1360200042000212160
De Schutter, O., & Ringelheim, J. (2008). Ethnic profiling: A rising challenge for European Human Rights law. The Modern Law Review, 71(3), 358-384. doi: 10.1111/j.1468-2230.2008.00697.x
Delphy, C. (2015). Separate and dominate: Feminism and racism after the war on terror. London: Verso.
Denny, F. M. (1975). The meaning of "Ummah" in the Qurʾān. History of religions, 15(1), 34-70.
Deschamps, J.-C. (2010). Social identity and relations of power between groups. In H. Tajfel (Ed.), Social Identiy and Intergroup Behaviour. Cambridge: Cambridge University Press.
Dierckx, D., Coene, J., & Raeymaeckers, P. (2015). Armoede en sociale uitsluiting: Jaarboek 2014. Leuven: Acco.
Dierickx, G. (2015). Religie als sociale constructie. Een menswetenschappelijke rondleiding. Antwerpen: Garant.
Duquet, N., Glorieux, I., Laurijssen, I., & Van Dorsselaer, Y. (2006). Wit krijt schrijft beter. Schoolloopbanen van allochtone jongeren in beeld. Apeldoorn: Garant.
Eid, P. (2007). Being Arab: Ethnic and religious identity building among second generation youth in Montreal (Vol. 22). Quèbec: McGill-Queen's Press-MQUP.
El Azzouzi, F. (2012). De laatste allochtoon De Wereld Morgen. Retrieved from http://www.dewereldmorgen.be/blogs/fikry/2012/09/21/de-laatste-allochto…
Elliott, J. (2016). A Collar In My Pocket. The Blue Eyes Brown Eyes Exercise: CreateSpace.
Ellison, R. (2014). Invisible man. London: Penquin Essentials.
Entzinger, H. B., & Dourleijn, E. (2008). De lat steeds hoger: de leefwereld van jongeren in een multi-etnische stad. Assen: Uitgeverij Van Gorcum.
Fadil, N. (2002). Tussen Marokkaanse en Moslim: over de etnische en religieuze identiteit van Marokkaanse adolescente meisjes. Tijdschrift voor sociologie, 23(2), 115-138.
Fadil, N., & Kanmaz, M. (2009). Identiteitspolitiek en burgerschap in Vlaanderen. In K. Arnaut, S. Bracke, B. Ceuppens, S. De Mul, N. Fadil & M. Kanmaz (Eds.), Een leeuw in een kooi: De grenzen van het multiculturele Vlaanderen. Antwerpen: Meulenhoff-Manteau.
Fadil, N., Rutazibwa, O., Ba, O., Einauan, M., El Moussaoui, Y., Benhaddou, M., . . . Benkerroum, M. (2008). De AEL-generatie spreekt. De Standaard. Retrieved from http://www.standaard.be/cnt/a21sca12
Fanon, F. (2008). Black skin, white masks. London: Pluto Press.
Fraihi, H. (2007). Undercover in klein-Marokko. Achter de gesloten deuren van de radicale islam. Leuven: Uitgeverij Van Halewyck
Gans, H. J. (1979). Symbolic ethnicity: The future of ethnic groups and cultures in America*. Ethnic and racial studies, 2(1), 1-20. doi: 10.1080/01419870.1979.9993248
Gans, H. J. (1994). Symbolic ethnicity and symbolic religiosity: Towards a comparison of ethnic and religious acculturation. Ethnic and racial studies, 17(4), 577-592. doi: 10.1080/01419870.1994.9993841
Geldof, D. (2013). Superdiversiteit. Hoe migratie onze samenleving verandert. Leuven: Acco.
Geldof, D. (2015). De transitie naar superdiversiteit. Van grootstedelijke naar Vlaamse realiteit. Christen-Democratische Reflecties, 3(2), 66-75.
Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (1967). The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research. New York: Aldine Publishing Company.
Goffman, E. (1959). The presentation of self in everyday life. New York: Doubleday Anchor.
Goffman, E. (1974). Stigma: notes on the management of spoiled identity. New York: J. Aronson.
Güngör, D., Fleischmann, F., & Phalet, K. (2011). Religious identification, beliefs, and practices among Turkish Belgian and Moroccan Belgian Muslims intergenerational continuity and acculturative change. Journal of Cross-Cultural Psychology, 42(8), 1356-1374. doi: 10.1177/0022022111412342
Hall, S. (1991). Het minimale zelf en andere opstellen. Amsterdam: Uitgeverij Sua.
Hall, S. (2003). Questions of Cultural Identity. London: SAGE Publications Ltd.
Hermans, P. (2006). Ethnic identities of Moroccans in Belgium and the Netherlands. In L. Romanucci-Ross, G. A. De Vos & T. Tsuda (Eds.), Ethnic Identity: Problems and Prospects for the Twenty-first Century (4 ed., pp. 189). Oxford: AltaMira Press.
Hoffman, K. E. (2010). Internal Fractures in the Berber-Arab Distinction. From Colonial Practice to Post-National Preoccupations Berbers and Others: Beyond Tribe and Nation in the Maghrib (pp. 39). Bloomington, Indiana: Indiana University Press.
Hourani, A. (2005). A History of the Arab Peoples. Croydon: CPI Bookmarque.
Hunsberger, B., & Jackson, L. M. (2005). Religion, meaning, and prejudice. Journal of social issues, 61(4), 807-826. doi: 10.1111/j.1540-4560.2005.00433.x
Hurston, Z. N. (2015). How It Feels to Be Colored Me. New York: American Roots.
Jacobson, J. (1997). Religion and ethnicity: dual and alternative sources of identity among young British Pakistanis. Ethnic and racial studies, 20(2), 238-256. doi: 10.1080/01419870.1997.9993960
Jenkins, R. (1996). Social Identity. New York: Routledge.
Kahani-Hopkins, V., & Hopkins, N. (2002). 'Representing' British Muslims: the strategic dimension to identity construction. Ethnic and racial studies, 25(2), 288-309. doi: 10.1080/01419870120109494
Kanmaz, M. (2002a). "Onze nationaliteit is onze godsdienst." Islam als 'identity marker' bij jonge Marokkaanse moslims in Gent. In M.-C. Foblets & E. Cornelis (Eds.), Migratie, zijn wij uw kinderen? Identiteitsbeleving bij allochtone jongeren (pp. 115-133). Leuven: Acco.
Kanmaz, M. (2002b). The recognition and institutionalization of Islam in Belgium. The Muslim World, 92(1‐2), 99-113. doi: 10.1111/j.1478-1913.2002.tb03734.x
Kanmaz, M., & Mokhless, F. (2002). Sociaal-cultureel werk in de moskee? Vorming, Vaktijdschrift voor volwasseneneducatie en sociaal-cultureel werk, 17(6).
Kerr, D. A. (2000). Islamic Da ‘wa and Christian mission: Towards a comparative analysis. International Review of Mission, 89(353), 150-171. doi: 10.1111/j.1758-6631.2000.tb00190.x
Ketner, S. L. (2009). Ik denk niet in culturen… ik denk eigenlijk meer in mijn geloof. Waarom jongeren van Marokkaanse afkomst in Nederland de Moslimidentiteit zo sterk benadrukken. Migrantenstudies, 1, 73-87.
Ketner, S. L., Buitelaar, M. W., & Bosma, H. A. (2004). Identity strategies among adolescent girls of Moroccan descent in the Netherlands. Identity, 4(2), 145-169.
Kibria, N. (2003). Becoming Asian American: Second-Generation Chinese and Korean American Identities. Maryland: JHU Press.
Killian, C. (2003). The other side of the veil North African women in France respond to the headscarf affair. Gender & Society, 17(4), 567-590. doi: 10.1177/0891243203253541
Killian, C. (2007). From a community of believers to an Islam of the heart: “Conspicuous” symbols, Muslim practices, and the privatization of religion in France. Sociology of Religion, 68(3), 305-320. doi: 10.1093/socrel/68.3.305
Killian, C., & Johnson, C. (2006). “I'm Not an Immigrant!”: Resistance, Redefinition, and the Role of Resources in Identity Work. Social Psychology Quarterly, 69(1), 60-80. doi: 10.1177/019027250606900105
Kivisto, P. (2014). Religion and immigration. Cambridge: Polity Press.
Klaver, J., Stouten, J., & van der Welle, I. (2010). Emigratie uit Nederland. Een verkennende studie naar de emigratiemotieven van hoger opgeleiden. Amsterdam: Regioplan Beleidsonderzoek i.o.v. het ministerie van BZK.
Lambden, S. (1993). The Word Bahá': Quintessence of the Greatest Name. Baha'i Studies Review, 3(1).
Lamont, M. (1992). Money, Morals & Manners. The Culture of the French and the American Upper-Middle Class. London: The University of Chicago Press.
Lamont, M. (2009). The dignity of working men: Morality and the boundaries of race, class, and immigration: Harvard University Press.
Lamont, M., & Mizrachi, N. (2012). Ordinary people doing extraordinary things: responses to stigmatization in comparative perspective. Ethnic and racial studies, 35(3), 365-381. doi: 10.1080/01419870.2011.589528
Lamont, M., & Molnár, V. (2002). The study of boundaries in the social sciences. Annual review of Sociology, 167-195. doi: 10.1146/annurev.soc.28.110601.141107
Lamont, M., Morning, A., & Mooney, M. (2002). Particular universalisms: Nort African immigrants respond to French racism Ethnic and racial studies, 25(3). doi: 10.1080/01419870020036701e
Lamrabet, R. (2014). 50 jaar migratie: valt er iets te vieren? De Redactie.be. Retrieved from http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/opinieblog/opinie/1.1879035
Maalouf, A. (2001). In the name of identity: violence and the need to belong (1st North American ed.). New York: Arcade
Maalouf, A. (2015). De ontheemden. Breda: De Geus.
Maliepaard, M., & Phalet, K. (2012). Social Integration and Religious Identity Expression among Dutch Muslims The Role of Minority and Majority Group Contact. Social Psychology Quarterly, 75(2), 131-148. doi: 10.1177/0190272511436353
Manzoor, S., & Ganie, Z. A. (2015). Social Stigma, Discrimina-tion, Marginalization and Prejudice towards Persons with Tuberculosis: A Systematic Review Study. Int J Clin Med Allergy, 3(2), 14-18. doi: 10.19070/2332-2799-150005
McCall, G. (2003). The Me and the Not-Me. In P. Burke, T. Owens, R. Serpe & P. Thoits (Eds.), Advances in Identity Theory and Research (pp. 11-25). New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers.
Mena, E. (2009). The geography of poetry: Mahmoud Darwish and postnational identity. Human Architecture, 7, 111.
Mitchell, C. (2006). The religious content of ethnic identities. Sociology, 40(6), 1135-1152. doi: 10.1177/0038038506069854
Moosavi, L. (2012). British Muslim Converts Performing 'Authentic Muslimness'. Performing Islam, 1(1), 103-128. doi: 10.1386/pi.1.1.103_1
Obdeijn, H., & De Mas, P. (2012). Geschiedenis van Marokko. Amsterdam: Bulaaq/Epo
Pachucki, M. A., Pendergrass, S., & Lamont, M. (2007). Boundary processes: Recent theoretical developments and new contributions. Poetics, 35(6), 331-351. doi: 10.1016/j.poetic.2007.10.001
Peek, L. (2005). Becoming Muslim: The development of a religious identity. Sociology of Religion, 66(3), 215-242. doi: 10.2307/4153097
Peric, I. (2014). The Feminism of Nizar Qabbani. Retrieved from http://muftah.org/feminism-nizar-qabbani/#.WCY6EdwcGfQ
Platt, L. (2014). Is there assimilation in minority groups' national, ethnic and religious identity? Ethnic and racial studies, 37(1), 46-70. doi: 10.1080/01419870.
2013.808756
Ramadan, T. (2005). Westerse moslims en de toekomst van de islam. Amsterdam: Uitgeverij Bulaaq.
Reniers, G. (1999). On the history and selectivity of Turkish and Moroccan migration to Belgium. International Migration, 37(4), 679-713. doi: 10.1080/01419870.
2013.808756
Roeland, J., Aupers, S., Houtman, D., de Koning, M., & Noomen, I. (2010). Zoeken naar zuiverheid: Religieuze purificatie onder jonge new agers, evangelicalen en moslims. Sociologie, 6(2), 11-29.
Roose, H., & Meuleman, B. (2014). Methodologie van de sociale wetenschappen. Een inleiding. Gent: Academia Press.
Sadri, Y. (2016). Racisme en haat op sociale media: 'mensen generen zich niet meer'. De Standaard. Retrieved from http://www.standaard.be/cnt/dmf20160802_02408647
Said, E. W. (1995). Manifestaties van de intellectueel Amsterdam: Uitgeverij Atlas.
Said, E. W. (2008). Covering Islam: How the media and the experts determine how we see the rest of the world New York: First Vintage Books Edition.
Said, E. W. (2009). Ontheemd. Amsterdam: Uitgeverij De Arbeiderspers.
Said, E. W. (2012). Reflections on Exile and Other Essays. London: Granta Books.
Saroglou, V., & Galand, P. (2004). Identities, values, and religion: A study among Muslim, other immigrant, and native Belgian young adults after the 9/11 attacks. Identity, 4(2), 97-132. doi: 10.1207/s1532706xid0402_1
Saroglou, V., & Mathijsen, F. (2007). Religion, multiple identities, and acculturation: A study of Muslim immigrants in Belgium. Archive for the Psychology of Religion, 29(1), 177-198. doi: 10.1163/008467207x188757
Schinkel, W. (2008). De gedroomde samenleving. Zoetemeer: Uitgeverij Klement.
Schinkel, W. (2013). The imagination of ‘society’ in measurements of immigrant integration. Ethnic and racial studies, 36(7), 1142-1161. doi: 10.1080/01419870.2013.783709
Schinkel, W. (2016). De leegte van westerse waarden. Over mensenrechten en drone-oorlogvoering. Brussel: VUBPRESS.
Shadid, W. A. (2006). Public debates over Islam and the awareness of Muslim identity in the Netherlands. European Education, 38(2), 10-22. doi: 10.2753/EUE1056-4934380201
Snow, D. A., & Anderson, L. (1987). Identity Work among the Homeless - the Verbal Construction and Avowal of Personal Identities. American Journal of Sociology, 92(6), 1336-1371. doi: 10.1086/228668
Stassijns, K., & Strijtem, I. (1998). De mooiste van Brecht. Amsterdam: Uitgeverij Lannoo.
Stoetzler, M. (2016). Intersectional Individuality: Georg Simmel's Concept of “The Intersection of Social Circles” and the Emancipation of Women. Sociological Inquiry, 86(2), 216-240. doi: 10.1111/soin.12110
Sullivan, S. (2006). Revealing whiteness: The unconscious habits of racial privilege. Indiana: Indiana University Press.
Sunier, T. (2005). Constructing Islam: places of worship and the politics of space in the Netherlands. Journal of contemporary European studies, 13(3), 317-334. doi: 10.1080/14782800500378409
Svg. (2016). 'Ik ben Vlaming. Mag ik ook fier zijn?'. De Standaard. Retrieved from http://www.standaard.be/cnt/dmf20160808_02416592
Tabib‐Calif, Y., & Lomsky‐Feder, E. (2014). Symbolic Boundary Work in Schools: Demarcating and Denying Ethnic Boundaries. Anthropology & Education Quarterly, 45(1), 22-38. doi: 10.1111/aeq.12045
Taha, M. M. (1987). The second message of Islam. New York: Syracuse University Press.
Tavory, I., & Timmermans, S. (2014). Abductive analysis: Theorizing qualitative research. Chicago: University of Chicago Press.
Timmerman, C. (2014). Migratieonderzoek uit de marge? . In G. Verschraegen, C. de Olde, S. Oosterlynck, F. Vandermoere & D. Dierckx (Eds.), Over gevestigden en buitenstaanders: Armoede, diversiteit en stedelijkheid. Leuven: Acco.
Torrekens, C., Adam, I., Lamghari, Y., Thys, R., Westerveen, L., & Van Dijk, M. (2015). Marokkaanse en Turkse Belgen: een (zelf)portret van onze medeburgers. Brussel: Koning Bouwdewijnstichting
Turner, J. C. (2010). Towards a cognitive redefinition of the social group. In H. Tajfel (Ed.), Social Identity and Intergroup Relations. Cambridge: Cambridge University Press.
Turner, J. C., Hogg, M. A., Oakes, P. J., Reicher, S. D., & Wetherell, M. S. (1987). Rediscovering the social group: A self-categorization theory. Oxford, UK: Basil Blackwell.
Turner, J. C., Oakes, P. J., Haslam, S. A., & McGarty, C. (1994). Self and collective: Cognition and social context. Personality and social psychology bulletin, 20, 454-463.
Urquhart, C. (2007). The evolving nature of grounded theory method: The case of the information systems discipline. In A. Bryant & K. Charmaz (Eds.), The Sage handbook of grounded theory (pp. 339-359). London: SAGE Publications Ltd.
Van den Broek, A. (2013). Gent schrapt het woord allochtoon. De Morgen. Retrieved from http://www.demorgen.be/binnenland/gent-schrapt-het-woord-allochtoon-bf6…
Van der Haar, M., & Yanow, D. (2011). Allochtoon als metafoor en categorie: Over de handelingsimplicaties van beleidstaal. Beleid en Maatschappij, 2, 25-43.
Van Duppen, D., & Hoebeke, J. (2016). De supersamenwerker. Antwerpen: Uitgeverij Epo.
Van Kerckem, K. (2011). To be or not to be… Ethnic boundary perception, sense of exclusion and identification among Turkish Belgians. Paper presented at the 6th Global Conference Multiculturalism, Conflict and Belonging.
Van Kerckem, K. (2014). Bridging the gap: how ethnic boundary dynamics shape socio-cultural incorporation: a case study among Turkish Belgians. Ghent University.
Verhaeghe, P. (2012). Identiteit. Amsterdam: De Bezige Bij.
Verkuyten, M. (2007). Religious group identification and inter-religious relations: A study among Turkish-Dutch Muslims. Group processes & Intergroup relations, 10(3), 341-357. doi: 10.1177/1368430207078695
Voas, D., & Crockett, A. (2005). Religion in Britain: Neither believing nor belonging. Sociology, 39(1), 11-28. doi: 10.1177/0038038505048998
Voas, D., & Fleischmann, F. (2012). Islam moves west: Religious change in the first and second generations. Annual review of Sociology, 38, 525-545. doi: 10.1146/annurev-soc-071811-145455
Weyns, W. (2004). Het tijdperk van de maatschappij. Antwerpen: Acco.
Wilkinson, R., & Pickett, K. (2010). The Spirit Level. Why Equality is Better for Everyone. London: Penguin Books.
Wimmer, A. (2008). Elementary strategies of ethnic boundary making. Ethnic and racial studies, 31(6), 1025-1055. doi: 10.1080/01419870801905612
Wimmer, A. (2013). Ethnic Boundary Making: Institutions, Power, Networks. New York: Oxford University Press.
Ysseldyk, R., Matheson, K., & Anisman, H. (2010). Religiosity as Identity: Toward an Understanding of Religion From a Social Identity Perspective. Personality and Social Psychology Review, 14(1), 60-71. doi: 10.1177/1088868309349693