Word lid van de Liga!
In het begin van de jaren 1930 en voorafgaand aan de oprichting van de Anti-Oorlogsliga hadden de Vlaamse socialisten slechts beperkte mogelijkheden hadden om hun radicale antimilitarisme te uiten. De Liga bood vanaf haar stichting in 1931 die mogelijkheid als vereniging tegen de oorlogvoering. De organisatie had als doel ervoor te zorgen dat via internationale contacten proletariërs de wapens nooit meer tegen elkaar zouden opnemen. Vlaamsgezinde leden van de Belgische Werkliedenpartij, waaronder jonge intellectuelen, maakten zich lid. Deze jongeren kwamen voort uit het socialistische, Vlaamsgezinde studentenmilieu en koesterden ambitieuze toekomstbeelden inzake de autonomie van Vlaanderen. Hun toetreding tot de Anti-Oorlogsliga veroorzaakte meteen een generatie gerelateerde breuk binnen de Vlaamsgezinde vleugel van de BWP. De oudere generatie van de Vlaamse tak van de BWP vond de Liga te onstuimig en zag haar als een bedreiging voor de eenheid en het voortbestaan van de partij. Daarnaast kenmerkte die generatie zich door een groot vertrouwen in het Belgische parlementaire systeem en de consensusdemocratie. Ze probeerde Vlaamse culturele autonomie te bekomen door compromis.
Maurits Naessens
In tegenstelling tot deze oudere garde dachten de leden van de BWP in de Liga verder dan cultuurautonomie en streefden hun kopmannen naar volledige Vlaamse zelfstandigheid. In de toekomst hadden ze als doel om een socialistisch Groot-Nederland te construeren. Hun streven was weinig verrassend, want sommigen van hen hadden een radicaal Vlaams-nationalistisch verleden. De Ligaleden hadden initieel niet per se minder vertrouwen in de parlementaire werking, maar waren de overtuiging toegedaan ook buiten het parlement te ijveren tegen de oorlogvoering. De Liga fungeerde eerst onder leiding van Maurits Naessens, een radicaal Vlaams-nationalist en Groot-Nederlander. Deze leidinggevende figuur had een goede band met de Vlaamsgezinde BWP’ers en stond ook voltijds ten dienste van de BWP, meer specifiek van Hendrik de Man. Door zijn verstandhouding met deze partijmensen valt aan te nemen dat de Vlaamse vleugel van de partij over het algemeen tolerant was ten opzichte van de Liga en dat Vlaamsgezinde BWP’ers de organisatie zelfs actief steunden. Dit niet alleen op BWP-vergaderingen, maar ook in de feitelijke werking van de vereniging. Toch vonden onder Naessens’ voorzitterschap discussies plaats tussen enerzijds Ligaleden en sympathiserende Vlaamsgezinde BWP’ers en anderzijds BWP’ers die tegen de Liga ageerden.
Verzet tegen de Nieuwe Orde
In Vlaanderen verscheen vanaf 1931 het Verdinaso van Joris van Severen op het politieke toneel. Die rechts-autoritaire groepering kreeg in maart 1932 voor het eerst fysiek te maken met Ligamilitanten, waaronder Vlaamsgezinde prominenten van de BWP. De steun van deze BWP’ers nam niet af, toen de bekommernissen van de Liga door binnen- en buitenlandse ontwikkelingen vanaf begin 1933 verschoven. In het najaar van dat jaar ontstond ook het Vlaamsch Nationaal Verbond, een tweede tegenstrever van de Liga in Vlaanderen. De inzet van de Liga in Vlaanderen had veel te maken met de buitenlandse politieke situatie. De uitschakeling van de Duitse socialisten onder het Hitlerregime en de Oostenrijkse ‘kameraden’ in februari 1934 deed de Anti-Oorlogsliga van een pacifistische organisatie verschuiven naar een antifascistische vereniging met een eigen, toegewijde militie. Hiermee wilde ze Vlaamse organisaties, die sympathiseerden met fascistische regimes, uitschakelen.
Frans Liebaers
Toen Naessens in 1934 uit de Liga vertrok en plaats maakte voor Frans Liebaers, sloeg de situatie volledig om. Het nieuwe beleid van deze minder Vlaamsgezinde vakbondsman zorgde voor strubbelingen. Anders dan zijn voorganger was Liebaers geen lid van de BWP. Hij had hij geen sterke persoonlijke band met prominente Vlaamsgezinde partijmannen en zijn communistische verleden toonde aan dat hij op ideologisch vlak minder compatibel was met de partij. Wat de Vlaamsgezinde BWP’ers het meest voor het hoofd stootte, was zijn faliekante verzet tegen de economische politiek van Hendrik de Man. Het duurde niet lang voor Liebaers met zijn vereniging op ramkoers lag met de partij. Hij dreef de spanningen door acties en uitspraken danig op, waardoor ook Vlaamsgezinde BWP’ers hun geduld verloren ten aanzien van Naessens’ geesteskind en hun steun stopzetten. Ook een laatste tussenkomst van de Man kon hier geen verandering in brengen en de werking van de Liga doofde langzaamaan uit. Aan het einde van het interbellum bleek ze maatschappelijk irrelevant.
De verhouding tussen partij en organisatie hing grotendeels af van persoonlijke sympathieën tussen BWP-kopstukken en Ligaleiders. Het gedeelde Vlaamse ideaal bevorderde de relatie, maar bleek niet sterk genoeg om ergernissen binnen de BWP te weerstaan. De oprichting van de Liga kondigde een periode aan van gezamenlijke strijd tegen de fascistische Nieuwe Orde, maar ook van voortdurende onenigheid en wederzijdse argwaan inzake ideologische standpunten. Ook droegen de revolutionaire en antidemocratische standpunten van de Liga bij tot de negatieve houding van de BWP, die aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog ‘voor de democratie en het socialisme’ als leuze had.
Bibliografie
5 Bibliografie
5.1 Gedrukte bronnen
5.1.1 Kranten en periodieken
De Schelde, 1933-1934.
De Volksgazet, 1931-1933.
De Vooruit, 1931-1934.
Ligasinjaal (4 april 1934), 6.
Menschen, 1930-1932.
5.1.2 Gedrukte archivalische bronnen
De beteekenis van 20 september te Esschen, ISAOL, Antwerpen, 1931.
De liga zingt, ISAOL, Antwerpen, 1934.
De verraders van het Vlaamsche volk?, ISAOL, Antwerpen, 1935.
MEURIS, B., Er was eens ’n leeuw in het Belgisch leger, Antwerpen, 1931.
MORTIER, F., Wat is een ISAOL Ligamilitant?, Antwerpen, 1933.
Onthullingen over de ISAOL door een ex-ligamilitant, ISAOL, Gent, 1936.
STICHTING-LODEWIJK DE RAET, Werkmap van de Vlaamse Beweging, Stichting-Lodewijk De Raet, Brussel, 1956.
5.1.3 Onuitgegeven archivalische bronnen
GENT, AMSAB, Archiefstukken BWP-afdeling Kortrijk, nr. 003.00572: Brief van communist aan BWP-gemeenteraadsleden van Kortrijk en brief over het optreden van het Verdinaso, 1938.
GENT, AMSAB, Archiefstukken Belgische Werkliedenpartij (BWP), nr. 118.Z: vergaderverslagen van 1930-1935.
GENT, AMSAB, Archiefstukken Belgische Werkliedenpartij (BWP), nr. MB/8509: Verslag van het eerste Vlaamsch socialistisch Congres van 20-21 maart 1937 in Antwerpen, 1937.
5.2 Picturale bronnen
VAN CAUWENBERGHE, R., De Roode Zondag van Vlaanderen, affiche, 1930 (GENT, AMSAB-ISG, AF.000264).
5.3 Werken
5.3.1 Monografieën
BAUER, R., De Lage Landen: een geschiedenis in de spiegel van Europa, Tielt, 1994.
BOEHME, O., Greep naar de markt: de sociaal-economische agenda van de Vlaamse Beweging en haar ideologische versplintering tijdens het interbellum, Leuven, 2008.
BREPOELS, J., Eeuwige dilemma's honderd jaar socialistische partij, Leuven, 1985.
CLAEYS-VAN HAEGENDOREN, M., Van werken krijg je vuile handen, Leuven, 1989.
CLAEYS-VAN HAEGENDOREN, M., Vijfentwintig jaar socialisme. Evolutie van de verhouding van de Belgische Werkliedenpartij tot de parlementaire democratie in België van 1914 tot 1940, Antwerpen, 1967.
COUSSEE, F., De Pedagogiek Van Het Jeugdwerk, Gent, 2006.
CREVE, J., Recht en trouw: de geschiedenis van het Verdinaso en zijn milities, Antwerpen, 1987.
DE BRUYNE, A., Hendrik de Man, Cyriel Verschaeve, De Panne, 1969.
DERKS, M., Van Hollandse wereldbekering tot mondiale verbondenheid, Hilversum, 2016.
DE WEVER, B., Greep naar de macht: Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde: het VNV 1933-1945, Tielt, 1994.
DONA, J. C., Sport en socialisme: de geschiedenis van de Nederlandse Arbeiderssportbond 1926-1941, Amsterdam, 1981.
DUMOULIN, M. ea., Nieuwste Geschiedenis van België (1905-1950), Tielt, 2005.
EEKMAN, M. en PIETERSON, H., Linkssocialisme tussen de wereldoorlogen: twee studies, Amsterdam, 1987.
ELIAS, H.J., Vijfentwintig jaar Vlaamse beweging 1914/1939, deel 3, Kapellen, 1969.
HORN, G-R., European socialists respond to fascism: ideology, activism, and contingency in the 1930s, New York, 1996.
HUNIN, J., Het enfant terrible Camille Huysmans 1871-1968, Leuven, 1999.
KWANTEN, G., August-Edmond De Schryver (1898-1991): politieke biografie van een gentleman-staatsman, Leuven, 2001.
LIEBAERS, H. e.a., Maurits Naessens, 1908-1978: het boek van de vriendschap, Tielt, 1978.
ROSSEEL, E., Ethisch socialisme in Vlaanderen: de 20ste eeuw overbrugd, Brussel, 1996.
SAERENS, L., Vreemdelingen in een wereldstad, Tielt, 2000.
VAN CAUSENBROECK, B., Herman Vos: van Vlaams-nationalisme naar socialisme, Antwerpen, 1997.
VAN HOORICK, B., In tegenstroom: herinneringen 1919-1956, Gent, 1982.
VAN MOLLE, P., Het Belgisch Parlement 1894-1972, Antwerpen, 1972.
VAN VELTHOVEN, H., Waarheen met België? Van taalstrijd tot communautaire conflicten: een selectie uit 35 jaar wetenschappelijk onderzoek, Brussel, 2011.
VERMOTE, M. en VAN GOETHEM, G., Honderd jaar socialisme 1885-1985: een terugblik, Gent, 1985.
5.3.2 Artikels en bijdragen
BOEHME, O., ‘Lode Craeybeckx - Vlaams socialisme en identiteit’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 36 (2006), 373-407.
BRUIJNS, R., ‘De Dinaso-militie in het historisch perspectief van het Interbellum’, M. CAILLIAU red., Jaarboek Joris van Severen, Ieper, 2016, 31-56.
CREVE, J., ‘Jef Missoorten, de Vlaamse Militie en het Verdinaso’, Wetenschappelijke Tijdingen - Tijdschrift over de geschiedenis van de Vlaamse beweging, 1 (1998), 29-43.
DE WEVER, B., ‘De schaduw van de leider’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 1-2 (2001), 177-252.
GEVERS, L., ‘The Catholic Church and the Flemish Movement’, Nationalism in Belgium: shifting identities, 1780-1995, 1998, 110-118.
HEMMERIJCKX, R., ‘Bert Van Hoorick: van flamingantisme naar communisme (deel II)’, Wetenschappelijke Tijdingen, 3 (2003), 163-179.
HUNIN, J., ‘Links van de Belgische Werkliedenpartij – Communisme in Antwerpen tussen de twee wereldoorlogen’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 25 (1995), 562-612.
LEEMANS, G., ‘Herman Van den Reeck (1901-1920) en de anti-burgerlijke strekking in de Vlaamse Beweging na de Eerste Wereldoorlog’, Wetenschappelijke Tijdingen, 2 (1995), 91-106.
VAN DEN BOSCH, P., ‘Opbouwers zijn we! Het propagandabeleid van de Belgische Werkliedenpartij in het interbellum’, Brood & Rozen, 4 (2007), 5-27.
VERMANDERE, M., ‘Door gelijke drang bewogen? De socialistische partij en haar jeugdbeweging, 1886-1944’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 8 (2001), 225-256.
VOS, L., ‘The Flemish National Question’, Nationalism in Belgium: shifting identities, 1780-1995, 1998, 83-95.
WILS, L., ‘Bormsverkiezing en Compromis des Belges’, Journal of Belgian History, 4 (1973), 265-330.
5.3.3 Ongepubliceerde verhandelingen
DE BOCK, S., Erkenning voor “onze helden van den IJzer”?, Onuitgegeven masterthesis, Universiteit Gent, Vakgroep Nieuwste Geschiedenis, 2009.
FERVAILLE, D., L’Union Socialiste Antifasciste, Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Vrije Universiteit Brussel, 1982.
GODDERIS, J., Oorlog aan de oorlog !? De houding van de Belgische Werkliedenpartij ten aanzien van het leger 1885 – 1914, Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, Vakgroep Geschiedenis, 2004.
HEMERYCK, Y., “Wij, Rode Valken, voelen ons deel van de socialistische gemeenschap!”, Onuitgegeven masterthesis, Universiteit Gent, Vakgroep Geschiedenis, 2016.
KLIJN, A., De houding van de Belgische Werklieden Partij en de Sociaal Democratische Arbeiderspartij tegenover het nationaal-socialisme, Onuitgegeven doctoraatsthesis, Rijksuniversiteit Groningen, 1981.
MERGAN, S., Stalinisme als bevrijding voor Vlaanderen: de "Vlaamse reflex" van Bert Van Hoorick binnen de naoorlogse KPB, Onuitgegeven masterthesis, Rijksuniversiteit Gent, departement Geschiedenis, 2009.
VAN LERBERGE, R., De Internationale Socialistische Anti-Oorlogsliga (1931-1939), Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Rijksuniversiteit Gent, faculteit van de Letteren en Wijsbegeerte, 1976.
5.4 Websites
AMSAB, 2018 (http://www.amsab.be). Geraadpleegd op 1 november 2017.
BELGIUMWWII CEGESOMA, Bruno De Wever - August Borms, video, 15 september 2017 (https://www.youtube.com/watch?v=soTgwEZNWbw). Geraadpleegd op 23 februari 2018.
BF Ampersand En Tilde, 2009 (http://ampersandentilde.blogspot.be/). Geraadpleegd op 1 november 2017.
Blik op de wereld, 2018 (http://www.blikopdewereld.nl/). Geraadpleegd op 17 november 2017.
BOMBEEK, B. en VERHAEST, J., Schamper, 2017 (http://www.schamper.ugent.be/). Geraadpleegd op 2 november 2017.
[CAMILLE HUYSMANS], Camille Huysmans: Tegen de stroom in, video, 3 juni 2016 (https://www.youtube.com/watch?v=NUmWelugRXU&t=18s). Geraadpleegd op 30 maart 2018.
Canon Sociaal Werk, 2018 (https://www.canonsociaalwerk.eu/be/). Geraadpleegd op 1 november 2017.
CREVE, J., Telenet, (https://www2.telenet.be/nl). Geraadpleegd op 17 april 2018.
DE WILDE, M., [IN RESPECT OF MAURICE DE WILDE], Het Verzet - De terugkeer van het verleden, video, 3 augustus 2015 (https://www.youtube.com/watch?v=MSPW3-XE8ME&t=407s). Geraadpleegd op 3 april 2018.
DE WILDE, M., [IN RESPECT OF MAURICE DE WILDE], Maurice De Wilde - De Nieuwe Orde (Episode 3 of 17), video, 1 maart 2015 (https://www.youtube.com/watch?v=jCSLZi99Jck&t=914s). Geraadpleegd op 15 april 2018.
DE WILDE, M., [IN RESPECT OF MAURICE DE WILDE], Maurice De Wilde - De Nieuwe Orde (Episode 16 of 17), video, 21 maart 2015 (https://www.youtube.com/watch?v=ag75otc1yo0). Geraadpleegd op 15 april 2018.
DRABBE, K., Doorbraak, 2016 (http://www.doorbraak.be). Geraadpleegd op 6 november 2017.
Ethesis, (http://www.ethesis.net/). Geraadpleegd op 17 november 2017.
Encyclopex, (https://www.encyclopex.com/). Geraadpleegd op 23 maart 2018.
Het Nieuwsblad, 2018 (https://www.nieuwsblad.be/). Geraadpleegd op 13 november 2017.
Ibzdgip.fgov, (http://www.ibzdgip.fgov.be/result/nl/main.html). Geraadpleegd op 6 november 2017.
Jozef Chalmet (1897-1962) Onze man uit het noorden, (http://www.jozefchalmet.be/index.html). Geraadpleegd op 13 april 2018.
Liberaal Archief, 2018 (https://www.liberas.eu/). Geraadpleegd op 10 oktober 2017.
Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, (http://theater.ua.ac.be/nevb/index.html). Geraadpleegd op 3 november 2017.
Schrijversgewijs, 2018 (http://schrijversgewijs.be). Geraadpleegd op 1 november 2017.
Uilekot, 2007 (http://www.uilekot.org). Geraadpleegd op 1 november 2017.
Universiteit Gent, 2018 (http://research.flw.ugent.be). Geraadpleegd op 1 november 2017.
Vlaams-socialistische Beweging, 2018 (http://www.v-sb.net/). Geraadpleegd op 1 november 2017.
