Oei, mijn kleuter is seksueel?!
“Ik was aan het koken, en ineens ging ze hier zo voor haar keukentje op iets liggen, echt iets kleins, een parel ofzo, denk ik. En dan zo met haar handjes erop.” vertelde een moeder over haar dochtertje van vier jaar, die had ontdekt hoe ze kon masturberen. “Ja, zo friemelen, en daar komen echte geluiden bij en… zo zoeken naar bevrediging… en de intensiteit daarvan, dat vond ik zo verwonderlijk. Zo’n klein kindje.” De moeder vroeg zich vooral af: “Is dit wel normaal? En hoe moet ik hier mee omgaan?”
Bovenstaande fragment komt uit het onderzoek van seksuologe Hasse Forceville naar hoe moeders kijken naar seksualiteit bij kleuters. Kinderlijke seksualiteit roept bij volwassenen vaak een ongemakkelijk gevoel op, maar de seksuele ontwikkeling en het exploreren van lichamelijkheid is een normaal onderdeel van opgroeien. Sommige kinderen ontdekken bijvoorbeeld hoe ze kunnen masturberen of elkaar kunnen aanraken op manieren die ze plezierig vinden. Dat is voor ouders vaak even schrikken, al doen ze hun uiterste best om er geen taboe van te maken.
Eerder zo van… ik had het niet zien aankomen. Ik vind het helemaal niet erg dat het zo vroeg is, maar eerder onverwacht. Zo… daar had niemand mij op voorbereid, dat dit nu al kon.
Van normaal naar problematisch…
Seksualiteit bij kinderen is niet altijd zo’n ongemakkelijk onderwerp geweest. Freud stelde dat de vroege kinderjaren net een bijzonder seksuele periode waren, maar doordat er aan het einde van de 20ste eeuw meer zaken van seksueel misbruik aan het licht kwamen, leidde dat tot meer onderzoeken naar de gevolgen van seksueel misbruik. Uit die onderzoeken bleek dat kinderen die werden misbruikt vaker seksueel gedrag stelden dan kinderen die niet werden misbruikt, en op die manier belandde kinderlijke seksualiteit in een taboesfeer. Hierdoor is er weinig onderzoek gedaan naar de normale seksuele ontwikkeling van kinderen en is er bij opvoeders vaak verwarring en onzekerheid over hoe ze met het seksueel gedrag van hun kinderen moeten omgaan.
Privé? Vooral heel leuk!
“En… een tijdje geleden, het gaat in de zomer geweest zijn, dus ze was nog vier… waren ze boven op hun kamer aan het spelen en ze komen zo wat giechelend naar beneden: Mama! [De buurjongen] heeft naar mijn spleetje mogen kijken! Hij heeft ook eens mogen voelen!
Op kleuterleeftijd hebben kinderen nog weinig besef van schaamte omdat ze de maatschappelijke waarden en normen over seksualiteit nog niet kennen. Kleuters vertonen dan ook nog meer openlijk seksueel getint gedrag in vergelijking met oudere kinderen. Belangrijk hierbij is dat de betekenis van het seksuele gedrag verschilt van de betekenis die het bij de volwassenen heeft. Voor volwassenen is seksualiteit meer gericht op lust en relatievorming, terwijl het bij kinderen vooral om nieuwsgierigheid en plezier draait. De vraag is dan: hoe gaan ouders hier mee om? Hasse Forceville onderzocht in haar scriptie de ervaringen van acht moeders, die zijn samengevat in onderstaande figuur.
Oei, dat is vroeg! Is dat wel normaal?
Genitaal zelfonderzoek of doelloos met de handen aan de genitalia wrijven, vinden de meeste moeders heel normaal. Meer intens seksueel gedrag, zoals gerichte stimulatie van de genitalia, vinden ouders moeilijker om mee om te gaan. Ze vragen zich af of het gedrag wel normaal is en welke betekenis het heeft. Daarnaast zijn ze bang voor het oordeel van anderen. Ook wanneer het gedrag in het openbaar gebeurt, zoals in de speeltuin of in de klas, leidt dit tot meer ongemakkelijkheid.
Als het kind een ander kind betrekt in een seksueel spelletje, bijvoorbeeld de situatie in het fragment hierboven, maken ouders zich vaak zorgen over wederzijdse toestemming. Kan een kind van vier jaar überhaupt wel toestemming geven voor een seksueel spelletje? Een aantal moeders twijfelt hier erg over. Het is voor ouders verder ook verwarrend als zij zelf per ongeluk betrokken worden in het seksuele plezier van hun kleuter tijdens het wassen of afdrogen van de genitale zone, of tijdens een spelletje van ‘borstvoeding geven’.
Ik wil vooral niet... ik wil zeker niet dat dat taboe wordt, maar anderzijds wil ik ook niet dat er zo... ja, kinderen fantaseren al zo veel en wie weet wat gaat die daarrond dan vertellen. Niet dat ik dat anders wel zou doen, aan haar tepels drinken, maar... hé...”
In onwetendheid verder ploeteren
De moeders willen echter niet dat seksualiteit en genieten van je eigen lichaam een taboe zou worden. Ze laten hun kind dan ook gewoon doen als het seksueel gedrag vertoont en zetten hierbij in op de boodschap ‘dit is oké, maar privé’. Ze willen vooral een vorm van openheid rond naaktheid en seksualiteit creëren die ze zelf in hun jeugd niet altijd hebben ervaren. De moeders begrenzen het gedrag enkel wanneer ze het in de context niet gepast vinden of wanneer er een ander kind bij betrokken is. Vaak reageren ze dan iets strenger of harder dan ze zouden wensen vanuit bezorgdheid over wat anderen zouden denken of over wederzijdse toestemming. Ze ondersteunen hun kind erg in het ontwikkelen van weerbaarheid tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Maar je weet eigenlijk als ouder zo weinig. Zeker hierover. Ja, in onwetendheid verder ploeteren zo [lacht].”
De moeders blijven echter zitten met een bepaalde onzekerheid over het seksueel gedrag van hun kinderen en hoe ze hier best mee omgaan. Ze hebben vooral nood aan informatie over een gezonde seksuele ontwikkeling bij kinderen en aan normalisering van het gedrag binnen de maatschappij. Ze stellen dat instanties zoals Kind en Gezin en het CLB een belangrijke rol kunnen spelen door aandacht voor de seksuele ontwikkeling meer te integreren in de opvolging van jonge kinderen. Zo kunnen ouders worden gerustgesteld dat het gedrag van hun kleuters normaal is en ondersteuning krijgen om ermee om te gaan.
Bibliografie
Attride-Stirling. (2001). Thematic networks: An analytic tool for qualitative research. Qualitative Research, 1(3), 385–405. https://doi.org/10.1177/146879410100100307
Ballard, S. M., & Gross, K. H. (2009). Exploring Parental Perspectives on Parent-Child Sexual Communication. American Journal of Sexuality Education, 4(1), 40–57. https://doi.org/10.1080/15546120902733141
Bancroft, J. (2006). Normal Sexual Development. In H. E. Barbaree & W. L. Marshall (Eds.), The juvenile sex offender (pp. 19–57). Guilford Press. Geraadpleegd via https://psycnet.apa.org/record/2006-12464-002
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Brilleslijper-Kater, S. N., & Baartman, H. E. M. (2000). What do young children know about sex? Research on the sexual knowledge of children between the ages of 2 and 6 years. Child Abuse Review, 9(3), 166–182. https://doi/10.1002/1099-0852(200005/06)9:3%3C166::AID-CAR588%3E3.0.CO;…
Campbell, J., Quincy, C., Osserman, J., & Pedersen, O. K. (2013). Coding in-depth semistructured interviews. Sociological Methods & Research, 42(3), 294–320. https://www.projectguru.in/what-are-the-stages-in-grounded-theory-analy…
Christensen, C., Wright, R., & Dunn, J. (2016). ‘It's awkward stuff’: conversations about sexuality with young children. Child & Family Social Work, 22(2), 711-720. https://doi.org/10.1111/cfs.12287
Daly, K. J. (2007). Epistemological considerations in qualitative research. In Qualitative methods for family studies & human development (19-42). SAGE Publications, Inc. https://dx.doi.org/10.4135/9781452224800.n2
Dodgson, J. E. (2019). Reflexivity in qualitative research. Journal of Human Lactation, 35(2), 220–222. https://doi.org/10.1177/0890334419830990
Detavernier, B., De Beuckelar, M., De Sterck, S., Vanderstraete, I., & Van Looveren, A. (2013). Doktertje spelen…? Over lichamelijkheid en seksualiteit bij jonge kinderen. Uitgeverij Acco. 70
De Graaf, H., & Enzlin, P. (2018). De Seksuele levensloop. In L. Gijs, L. Aerts, M. Dewitte, P. Enzlin, J. Georgiadis, B. Kreukels, & E. Meuleman (Reds.), Leerboek seksuologie (147-165). Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-368-1111-8_2
Diiorio, C., Kelley, M., & Hockenberry-Eaton, M. (1999). Communication about sexual issues: mothers, fathers, and friends. Journal of Adolescent Health, 24(3), 181–189. https://doi.org/10.1016/s1054-139x(98)00115-3
Diiorio, C., Pluhar, E., & Belcher (2003). Parent-child communication about sexuality: A review of the literature from 1980-2002. Journal of HIV/AIDS Prevention & Education for Adolescents & Children, 5(3), 7-32. https://doi.org/10.1300/J129v05n03_02
Elliott, R., Fischer, C. T., & Rennie, D. L. (1999). Evolving guidelines for publication of qualitative research studies in psychology and related fields. British Journal of Clinical Psychology, 38(3), 215–229. https://doi.org/10.1348/014466599162782
Fleisher, D. R., & Morrison, A. (1990). Masturbation mimicking abdominal pain or seizures in young girls. The Journal of Pediatrics, 116(5), 810-814. https://doi.org/10.1016/S0022-3476(05)82678-2
Fossey, E., Harvey, C., Mcdermott, F., & Davidson, L. (2002). Understanding and Evaluating Qualitative Research. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 36(6), 717–732. https://doi.org/10.1046/j.1440-1614.2002.01100.x
Friedrich, W. N. (1993). Sexual victimization and sexual behavior in children: A review of recent literature. Child Abuse & Neglect, 17(1), 59–66. https://doi.org/10.1016/0145-2134(93)90008-s
Friedrich, W. N., Grambsch, P., Broughton, D., Kuiper, J., & Beilke, R. L. (1991). Normative Sexual Behavior in Children. Pediatrics, 88(3), 456–464. https://doi.org/10.1542/peds.88.3.456
Friedrich, W. N., Fisher, J., Broughton, D., Houston, M., & Shafran, C. R. (1998). Normative Sexual Behavior in Children: A Contemporary Sample. Pediatrics, 101(4), e9. https://doi.org/10.1542/peds.101.4.e9
Friedrich, W. N., Sandfort, T. G. M., Oostveen, J., & Cohen-Kettenis, P. T. (2000). Cultural Differences in Sexual Behavior: 2–6 Year Old Dutch and American Children. Journal of Psychology & Human Sexuality, 12(1–2), 117–129. https://doi.org/10.1300/j056v12n01_08 71
Gagnon, J.H. (1985). Attitudes and responses of parents to pre-adolescent masturbation. Archives of Sexual Behavior, 14(5), 451-66. https://doi.org/10.1007/BF01542005
Goode, S. D. (2011). Studies on Adult Sexual Contact with Children. Paedophiles in Society, 126–157. https://doi.org/10.1057/9780230306745_5
Hall, L. (2003). "It was affecting the medical profession": The history of masturbatory insanity revisited. Paedagogica Historica, 39(6), 685–699. https://doi.org/10.1080/0030923032000128854
Hawkes, G., & Egan, R. (2008). Developing the sexual child. Journal of Historical Sociology, 21(4), 443-465. https://doi.org/10.1111/j.1467-6443.2008.00345.x
Hoppenbrouwers, P. (2019, 18 april). Seksualiteit in de middeleeuwen. Geraadpleegd op 28 april 2022, van https://isgeschiedenis.nl/longreads/seksualiteit-in-de-middeleeuwen
Howitt, D. (2016). Introduction to Qualitative Research Methods in Psychology (3de editie). Pearson Education.
Jain, J. (2021, 25 augustus). Death anniversary of Alfred Kinsey: ‘Father of sexual revolution’ who claimed babies have orgasms, child rape benefits victims. OpIndia. Geraadpleegd op 7 mei 2022, van https://www.opindia.com/2021/08/alfred-kinsey-reports-father-of-sexual-…
Jakobovits, A. A. (2001). Fetal penile erection. Ultrasound in Obstetrics and Gynecology, 18(4), 405. https://doi.org/10.1046/j.0960-7692.2001.00477.x
Kendall-Tackett, K. A., Williams, L. M., & Finkelhor, D. (1993). Impact of sexual abuse on children: A review and synthesis of recent empirical studies. Psychological Bulletin, 113(1), 164–180. https://doi.org/10.1037/0033-2909.113.1.164
Lamb, S., White, L., & Plocha, A. (2018). Are Children Sexual? In S. Lamb & J. Gilbert (Ed.), The Cambridge Handbook of Sexual Development. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press.
Livingston, S., Berman, W., & Pauli, L. L. (1975). Behavior: Masturbation simulating epilepsy. Clinical Pediatrics, 14(3), 232–234. https://doi.org/10.1177/000992287501400310
Malterud, K. (2001). Qualitative research: Standards, challenges, and guidelines. The Lancet, 358, 483–488. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(01)05627-6 72
Martin, K. A., & Luke, K. (2010). Gender Differences in the ABC’s of the Birds and the Bees: What Mothers Teach Young Children About Sexuality and Reproduction. Sex Roles, 62(3–4), 278–291. https://doi.org/10.1007/s11199-009-9731-4
Martin, K. A., & Torres, J. M. C. (2013). Where did I come from? US parents' and preschool children's participation in sexual socialization. Sexuality, Society and Learning, 14(2), 174-190. https://doi.org/10.1080/14681811.2013.856291
Martin, K., Verduzco Baker, L., Torres, J., & Luke, K. (2010). Privates, pee-pees, and coochies: Gender and genital labeling for/with young children. Feminism & Psychology, 21(3), 420–430. https://doi.org/10.1177/0959353510384832
Martino, S. C., Elliott, M. N., Corona, R., Kanouse, D. E., & Schuster, M. A. (2008). Beyond the “Big Talk”: The Roles of Breadth and Repetition in Parent-Adolescent Communication About Sexual Topics. Pediatrics, 121(3), e612–e618. https://doi.org/10.1542/peds.2007-2156
Martinson, F. M. (1976). Eroticism in infancy and childhood. The Journal of Sex Research, 12(4), 251–262. https://doi.org/10.1080/00224497609550945
Mcleod, S. (2019, 18 juli). Psychosexual Stages. Simply Psychology. Geraadpleegd op 7 mei 2022, van https://www.simplypsychology.org/psychosexual.html#:%7E:text=Freud%20pr….
Nechay, A. (2015). Infantile masturbation/gratification. Journal of Pediatric Neurology, 8(1), 31. https://doi.org/10.3233/jpn-2010-0343
Oostveen, J. M. E., Meulmeester, J. F., & Cohen-Kettenis, P. T. (1994). Seksueel gedrag van kleuters. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 138(44), pp. 2200-2204. Geraadpleegd van https://www.ntvg.nl/artikelen/seksueel-gedrag-van-kleuters
Rademakers, J., Laan, M., & Straver, C. J. (2000). Studying Children’s Sexuality from the Child’s Perspective. Journal of Psychology & Human Sexuality, 12(1–2), 49–60. https://doi.org/10.1300/j056v12n01_04
Robinson, K. H., Smith, E., & Davies, C. (2017). Responsibilities, tensions and ways forward: parents’ perspectives on children’s sexuality education. Sex Education, 17(3), 333–347. https://doi.org/10.1080/14681811.2017.1301904 73
Rochat, P. (1989). Object manipulation and exploration in 2- to 5-month-old infants. Developmental Psychology, 25(6), 871–884. https://doi.org/10.1037/0012-1649.25.6.871
Roos, M. H., & De Graaf, H. (2014). Seksueel getint gedrag van twee- tot twaalfjarigen. Kind en Adolescent, 35, 223-238. https://doi.org/10.1007/s12453-014-0060-1
Rosenfeld, A., Bailey, R., Siegel, B., & Bailey, G. (1986). Determining Incestuous Contact between Parent and Child: Frequency of Children Touching Parents’ Genitals in a Nonclinical Population. Journal of the American Academy of Child Psychiatry, 25(4), 481–484. https://doi.org/10.1016/s0002-7138(10)60005-2
Sauerteig, L. D. H. (2012). Loss of innocence: Albert Moll, Sigmund Freud and the invention of childhood sexuality around 1900. Medical History, 56(2), 156–183. https://doi.org/10.1017/mdh.2011.31
Schoeters, S. & Keyaert, R. (2023, 29 maart). Sarah Mouhamou [TV-show]. De Wonderjaren. Brussel, België: VRT
Schuhrke, B. (2000). Young Children’s Curiosity About Other People’s Genitals. Journal of Psychology & Human Sexuality, 12(1–2), 27–48. https://doi.org/10.1300/j056v12n01_03
Solberg, M. (2000). An Unmanly Vice: Self-Pollution, Anxiety, and the Body in the Eighteenth Century. Social History of Medicine, 13(1), 1–22. https://doi.org/10.1093/shm/13.1.1
Starks, H., Trinidad, S. B. (2007). Choose your method: A comparison of phenomenology, discourse analysis, and grounded theory. Qualitative Health Research, 17, pp. 1372–1380. doi: 10.1177/1049732307307031
Stone, N., Ingham, R., & Gibbins, K. (2012). ‘Where do babies come from?’ Barriers to early sexuality communication between parents and young children. Sexuality, Society and Learning, 13(2), 228-240. https://doi.org/10.1080/14681811.2012.737776
Turnbull, T., Van Wersch, A., & Van Schaik, P. (2008). A review of parental involvement in sex education: The role for effective communication in British families. Health Education Journal, 67(3), 182–195. https://doi.org/10.1177/0017896908094636
Van Driel, M., Gijs, L., Laan, E., & van Lankveld, J. (2018). Geschiedenis van de seksuologie: Paradigma’s, thema’s en debatten. In L. Gijs, L. Aerts, M. Dewitte, P. 74
Enzlin, J. Georgiadis, B. Kreukels, & E. Meuleman (Reds.), Leerboek seksuologie (15-36). Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-368-1111-8_2
Volbert, R. (2000). Sexual Knowledge of Preschool Children. Journal of Psychology & Human Sexuality, 12(1–2), 5–26. https://doi.org/10.1300/j056v12n01_02
Wulff, C. H., Ostergaard, J. R., & Storm, K. (1992). Epileptic fits or infantile masturbation? Seizure, 1(3), 199-201. https://doi.org/10.1016/1059-1311(92)90026-W
Yoshida, S., & Funato, H. (2021). Physical contact in parent-infant relationship and its effect on fostering a feeling of safety. iScience, 24(7), 102721. https://doi.org/10.1016/j.isci.2021.102721
Zwiep, C. (2012). Seksuele ontwikkeling: Methodiek voor pedagogische begeleiders in de kinderopvang en in het basisonderwijs. Uitgeverij SWP.
