Hebben hoogsensitieve mensen een verhoogde aandacht voor emotionele prikkels?

„Je moet je er toch niet zo veel van aantrekken!“ “Dat was toch allemaal niet zo erg!” “Wees niet zo overgevoelig!” – Hoor je vaak zulke uitspraken in jouw leven? Voelt het soms zo aan alsof jouw hart in flinterdun papier is verpakt, terwijl anderen een soort ijzeren beschermhuid lijken te hebben? Zijn jouw gewaarwordingen van de omgeving en van andere mensen dikwijls heel intensief? Zo intensief dat het zelfs overweldigend kan zijn en je jezelf soms liefst volledig zou willen terugtrekken? Dan behoor je wellicht tot de ongeveer vijftien tot twintig procent van de bevolking die als “hoogsensitieve personen” worden beschouwd.

Een ei zonder schaal

De wetenschapster Elaine Aron bedacht het begrip van hoogsensitiviteit in 1997. Het verwijst naar een fundamenteel persoonlijkheidskenmerk dat waarschijnlijk grootendeels erfelijk wordt bepaald. Op basis van een reeks van studies ontdekte Aron dat een bepaalde groep mensen bijzonder sterke emoties ervaart en buitengewoon empathisch en plichtsbewust is. Deze mensen zijn telkens meestal terughoudend en afwachtend en hebben meer oog voor details. Hierdoor merken ze subtiele veranderingen in de stemmingen van anderen op die minder gevoelige personen vaak ontgaan.

Naast deze voordelen heeft zo'n verhoogde waarneming echter ook zijn nadelen. Zo zijn hoogsensitieve personen sneller geprikkeld, bijvoorbeeld door geluiden, geuren of sociale situaties waar ze aan veel prikkels worden blootgesteld (denk maar aan een feestje met een felle lightshow, luide muziek en veel volk). Het is alsof hun filter meer doorlaat van wat er rondom hen heen gebeurt en al die indrukken hen als het ware overspoelen. Waar anderen een beschermlaagje tegenover de buitenwereld hebben is deze veel dunner of bijna afwezig bij hoogsensitieven. Ze zijn net zoals een ei zonder schaal. Als gevolg daarvan raken ze makkelijker overbelast en hebben meer tijd nodig voor zichzelf. Ze moeten hun batterijen dan weer op laden.

Een nadeel binnen onze maatschappij?

Een rustplek vinden is niet altijd even makkelijk in onze stimulerende, kortstondige en veeleisende maatschappij. Daarbij helpt het ook niet dat hun sociale omgeving vaak maar weinig begrip kan opbrengen voor de eigenheden en noden van hoogsensitieve personen. Ze worden dan ook regelmatig als moeilijk, vreemd, onsociaal of zelfs neurotisch bestempeld, terwijl hun positieve eigenschappen over het hoofd worden gezien.

Een groot deel van de wetenschap sloot zich oorspronkelijk bij deze negatieve visie aan en bracht hoogsensitiviteit vooral in verband met een slechte gezondheid. Zulke onderzoeken beschouwen het kenmerk als risicofactor voor het ontstaan van onder andere depressies, angst- en persoonlijkheidsstoornissen.

Sommige wetenschappers twijfelen echter of hoogsensitiviteit rechtsstreeks tot deze negatieve gevolgen leidt, zoals deze onderzoeken beweren. Een recente studie toonde bijvoorbeeld aan dat hoogsensitieve personen niet meer risico lopen op angsttoestanden als ze hun sterke emoties goed kunnen accepteren. Daarnaast wordt de methodiek van deze studies bekritiseerd. De onderzoekers gebruikten namelijk enkel vragenlijsten om de verbanden na te gaan. Daardoor zijn deze metingen zeer subjectief.

Daarom maken onderzoekers sindsdien gebruik van meer objectieve methoden. De evaluatie van een psychotherapeutisch preventieprogramma bij schoolkinderen toonde aan dat hoogsensitieve deelnemers in grotere mate van de therapie profiteerden. Hersenscans toonden aan dat emotionele centra in de hersenen van hoogsensitieve personen sterker worden geactiveerd bij het zien van droevige, maar ook van blije gezichten. Hoogsensitieve mensen lijken dus ook sterker te reageren op positieve emoties.

Onderzoekers die deze visie erop na houden menen dat hoogsensitieve mensen vatbaarder zijn voor omgevingsinvloeden. Of met andere woorden: De buitenwereld beïnvloedt hun gevoelswereld veel sterker dan bij niet-hoogsensitieven. Dat kan bijvoorbeeld door negatieve levenservaringen of door een opvoedingsstijl die geen rekening met hen houdt. Ze hebben wel meer baat bij een ondersteunende omgeving en een liefdevolle, aanvaardende opvoeding.

Het is dus erg belangrijk om de wetenschappelijke kennis over hoogsensitiviteit uit te breiden en opvoeders, ouders, vrienden en de gehele maatschappij meer attent te maken over de eigenschappen van personen met dit persoonlijkheidskenmerk. Zo zouden hun sterktes beter tot recht komen en zouden ze een verrijkende bijdrage kunnen leveren aan onze maatschappij.

Waardevolle  inzichten

Op dit moment ontbreekt er vooral nog objectieve kennis over de exacte oorzaken van hoogsensitiviteit en de bijbehorende gevoeligheid. Deze scriptie was de eerste die onderzocht of een verhoogde aandacht voor emotionele prikkels hierbij een rol kan spelen.

De theorie vanuit de cognitieve psychologie stelt namelijk dat het richten van de attentie bepaalt welke details van de omgeving worden opgemerkt. Dit beïnvloedt welke informatie verder wordt verwerkt binnen de hersenen en welke gevoelens de persoon vervolgens gaat ervaren. Zulke processen spelen zich op onbewust niveau af.

Het zou dus kunnen dat emotionele beelden de aandacht van hoogsensitieven sterker aantrekken of langer vasthouden. Dat zou dan sterkere emoties opwekken.

Om deze hypothese te onderzoeken werd een aandachtsexperiment op de computer toegepast. Hoogsensitieve en niet-hoogsensitieve groepen van proefpersonen kregen neutrale, blije, droevige en kwade gezichten te zien. Vervolgens moesten ze daarop op een juiste manier reageren. Op basis van de reactietijden kon worden berekend of er een verschil was tussen de groepen in aandacht en voor welke emoties dit het geval was.

De aandacht van de hoogsensitieven bleek langer op de beelden gericht te zijn. Dit wees erop dat ze het aangeboden materiaal op een diepere manier verwerkten. Verrassend was dit enkel het geval voor de blije gezichten. Dit spreekt de resultaten verkregen op basis van vragenlijsten tegen en benadrukt verder dat hoogsensitieve mensen ook meer vatbaar zijn voor positieve input van buitenaf.

Daarnaast viel op dat de hoogsensitieve groep neutrale gezichten als het ware meed. Het is op dit moment nog niet helemaal duidelijk wat dit betekent. Dat kan een soort compensatiemechanisme zijn om hersencapaciteiten vrij te maken voor de relevantere emotionele gezichten. Dat moet verder onderzoek nog uitwijzen.

Op dit moment staat de wetenschap over hoogsensitiviteit en aandachtsprocessen nog in de kinderschoenen. Deze pilootstudie levert alvast eerste waardevolle inzichten over de mogelijke achterliggende mechanismen van hoogsensitiviteit op. Ze dient als voedingsbodem en bron van ideeën voor aanvullende studies en toont aan dat dit soort onderzoek best geschikt is om dit complex en boeiend fenomeen eindelijk beter te kunnen begrijpen.