Hoe is de sociale mix verdeeld bij de reconversie van oude havengebieden?
Hoe is de sociale mix verdeeld bij de reconversie van oude havengebieden?
(Jacht)havens heb ik altijd al een boeiende plek gevonden om te vertoeven. Hoe mijn interesse hierin is ontstaan is voor mezelf nog wat onduidelijk. Denkelijk heb ik dit van thuis uit meegekregen. Mijn vader heeft altijd al in de maritieme sector gewerkt. Doorheen de jaren kreeg hij dan ook heel wat interessante boeken mee naar huis over de haven van Antwerpen. Sinds de opleiding Vastgoed in de campus Ellermanstraat (AP Hogeschool) te Antwerpen ben ik meer en meer in contact gekomen met de wijk Het Eilandje. Ik heb Het Eilandje altijd al een bijzondere en exclusieve plek gevonden in de stad. Wel had ik steeds het vooroordeel dat het een wijk was enkel voor de ‘happy few’. Een onderzoek naar de sociale mix van het ontwikkelde havengebied leek mij dan ook uitermate geschikt als onderwerp voor mijn bachelorproef.
Om een antwoord te kunnen formuleren op mijn onderzoeksvraag “hoe is de sociale mix verdeeld bij de reconversie in ontwikkelde havengebieden”, heb ik vooreerst getracht een uitgebreide literatuurstudie op te maken. Alvorens ik hieraan begon verzamelde en raadpleegde ik heel wat verschillende bronnen. Gaande van internetbronnen tot boeken en persoonlijke bronnen zoals emails, gesprekken en interviews. Zo stuurde ik in het begin van het academiejaar heel wat emails naar personen en bedrijven met de vraag of zij (later in het academiejaar) open staan om een interview af te leggen. Ik stuurde bewust zo vroeg al mailtjes omdat ik zeker wilde zijn toch enkele interviews af te kunnen nemen aangezien dit een meerwaarde voor mijn eindewerk zou kunnen betekenen.
Uiteindelijk koos ik drie contactpersonen waarmee ik een interview inplande. Als eerste nam ik een interview af met de sociale huisvestingsmaatschappij Woonhaven Antwerpen. Om meer kennis te verwerven over het toch wel complexe begrip sociale mix en gentrificatie deed ik een interview met stadssocioloog Stijn Oosterlynck. Tot slot interviewde ik Rozemie Claeys van AG VESPA. Rozemie Claeys is projectleidster van het Eilandje en wilde daarom koste wat kost ik met haar een interview afnemen. Dit laatste deed ik op het einde van het academiejaar zodat ik gericht vragen naar haar kon stellen die ik niet beantwoord kreeg na bronnenonderzoek en voorgaande interviews. Elk interview is volledig uitgeschreven en kan u terugvinden in de lijst met bijlagen, achteraan het eindwerk. De interviews hebben een meerwaarde geleverd bij het schrijven van mijn proef, ik heb namelijk informatie verworven die je in geen enkele andere bron kan terugvinden. Naast het afnemen van enkele interviews heb ik mij ter voorbereiding van de literatuurstudie verdiept in heel wat beleidsdocumenten van het Eilandje zoals: RUP Eilandje, RUP Cadix, Masterplan Eilandje, Waterplannen, …
Het eerste deel van dit eindwerk omdat de literatuurstudie waarin de voornaamste componenten uit mijn onderzoeksvraag toegelicht worden. De begrippen: sociale mix, reconversie en waterfrontontwikkeling worden uitgebreid omschreven. Het tweede deel daarentegen behelst de eigenlijke casestudie van het ontwikkelde havengebied het Eilandje in Antwerpen. In dit laatste wordt getracht een antwoord te geven over de verdeling van de sociale mix. Hiervoor maakte ik (voornamelijk) gebruik van de bron Stad In Cijfers van de stad Antwerpen. Dankzij deze website heb ik heel wat nuttig cijfermateriaal kunnen opvragen waaruit ik belangrijke conclusie heb kunnen nemen. Om de sociale mix uiteen te zetten werden de componenten: inkomen, leeftijd, type huishouden en etniciteit besproken.
Na heel wat onderzoek in verschillende bronnen en interviews is dan ook het volgende gebleken.
Het inkomen op het Eilandje is sinds de ontwikkeling ervan (2002) pijlsnel de hoogte ingegaan. Als we dit bekijken op buurtniveau resulteert dit een hoog aandeel hoge inkomens in het gebied de Oude Dokken. Het gemiddelde netto-inkomen voor het jaar 2015 (recentste cijfer) bedroeg er 30.196 euro. In tegenstelling tot de Cadixwijk bedroeg het gemiddeld netto-inkomen er 26.278 euro. Om het component inkomen te onderbouwen werd een (beknopte) studie van de vastgoedprijzen uiteengezet. Als de inkomens zo hoog zijn, moeten de vastgoedprijzen er in evenredigheid zo hoog zijn. Om deze trend te bevestigen selecteerde ik één referentieproject per deelwijk. Zo selecteerde ik The New York Residence voor de Cadixwijk. Het project Aequor als referentiepunt voor de Oude Dokken en tot slot Westkaai Torens 4,5 en 6 voor de Montevideowijk. De studie van de vastgoedprijzen is geen volledige studie, maar ze bevestigd wel de resultaten van de Stad In Cijfers (SIC). Het gebied de Oude Dokken kent de hoogste inkomensklassen, maar ook de hoogste vastgoedprijzen. Het omgekeerde doet zich voor in de Cadixwijk en Montevideo wijk waar de appartement opmerkelijk goedkoper zijn dan de rest van het Eilandje.
Op gebied van leeftijd heeft de grootste groep op het Eilandje een leeftijd tussen de 20 en 29 jaar, gevolgd door de leeftijdscategorie 30-39 jaar. Daarnaast kende het gebied vanaf het jaar 2011 een sterke bevolkingsstijging. Éen van de redenen hierachter is de opening van het MAS (Museum Aan de Stroom). Dit vormde het belangrijkste projecten om mensen de weg van de stad naar het Eilandje te doen vinden.
Het type huishoudens bekeken op buurtniveau kenmerkt de Cadixwijk in een hoog aandeel gezinnen met kinderen. Als gevolg van de grondposities die de stad Antwerpen er heeft is het percentage van 8% opmerkelijk hoger dan de rest van het gebied. Voor de ontwikkeling van het Eilandje heeft de stad een ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) Cadix laten opmaken. De vierde krachtlijn moet ervoor zorgen dat er in de wijk een gevarieerd aanbod aan woontypologieën wordt gecreëerd, met als doel het aantrekken van verschillende doelgroepen waaronder gezinnen. Daarenboven voorziet het RUP ook een sociaal programma waarbij er minimaal 25% aan sociale woningen moeten worden voorzien.
Hoogstwaarschijnlijk niet verrassend, maar het overgrote deel van de bevolkingssamenstelling op het Eilandje is autochtoon. In cijfers uitgedrukt vertegenwoordigt de autochtone bevolking in het gebied een percentage van 70%. De overige 30% zijn autochtoon, maar ook de welstellende Nederlander valt onder deze statistiek.
Kortom, verschillende inkomensgroepen moeten de mogelijkheid hebben om in een bepaald stadsdeel te wonen. Er moet dus voldoende aanbod zijn aan types woningen en prijsklassen om zo een sociale mix te verzekeren. Het Eilandje huisvest vandaag de dag niet voldoende diverse huishoudens om te kunnen spreken van een evenwichtige sociale mix. Enkel hoge inkomens kunnen er wonen. Het is als een vicieuze cirkel: stijgende inkomens, zorgen voor hoge vastgoedprijzen, waardoor gezinnen de stad uitvluchten en opzoek gaan naar ruimere woningen voor dezelfde prijsklasse in randgemeenten.
Persoonlijke communicatie
E-mails
Agnieszka Zajac (17 oktober 2018).(Projectleider Oude Dokken Gent).(Interview).Persoonlijke communicatie (e-mail).
Apostel Katrijn (4 augustus 2018).(Projectleider Structuurplan Antwerpen).(Interview). Persoonlijke communicatie(email).
Blatter Valerie (6 augustus 2018). (Consulent rechten stad Antwerpen). (Leegstand). Persoonlijke communicatie(email).
Claeys Rozemie (24 september 2018).(Projectleider bij AG Vespa).(Interview).Persoonlijke communicatie(email).
Heirman Sigrid (25 augustus).(Diensthoofd Woonpromotie Stad Antwerpen).(Interview). Persoonlijke communicatie(email).
Hendrickx Jan (16 oktober 2018).(Communicatieverantwoordelijke).(Interview).Persoonlijke communicatie (e-mail).
Oosterlynck Stijn (26 augustus 2018).(stadssocioloog).(Interview).Persoonlijke communicatie(email).
Teughels Philipe (4 augustus 2018).(Procesmanager).(stadsvernieuwing Antwerpen). Persoonlijke communicatie(email)
Van Bouchaute Bart (3 oktober 2018).(Docent Politiek en Beleid sociaal werk aan de Arteveldehogeschool).(Interview).Persoonlijke communicatie (e-mail)
Gesprekken
Dams Dries (15 augustus 2018).(Omgevingsambtenaar bij gemeente Rijkevorsel).(stadsvernieuwing en leegstand Antwerpen). Persoonlijke communicatie (gesprek). Antwerpen
Interviews
Borghs Bram (30 oktober 2018).(Projectcoördinator).(Interview).Persoonlijke communicatie (Interview). Woonhaven Antwerpen (Jan Denucéstraat 33)
Hendrickx Jan (30 oktober 2018).(Communicatieverantwoordelijke).(Interview).Persoonlijke communicatie (Interview). Woonhaven Antwerpen (Jan Denucéstraat 33)
Rozemie Claeys (4 maart 2019).(Projectleider Eilandje Antwerpen).(Interview).Persoonlijke communicatie (Interview). AG VESPA Antwerpen (Paradeplein 25).
Stijn Oosterlynck (6 november 2018).(Stadssocioloog).(Telefonisch interview).Persoonlijke communicatie (Interview).
Publicaties op het internet
Adhemar Advocaten.(2018).Community Land Trust – de doorbraak van het erfpachtrecht op de Belgische woningmarkt?. Geraadpleegd in 2018 via http://adhemar-advocaten.be/nl/community-land-trusts-de-doorbraak-van-het-erfpachtrecht-op-de-belgische-woningmarkt/
AG VESPA. (z.d.). Eilandje. Geraadpleegd in 2018 via https://www.agvespa.be/projecten/eilandje
Antwerpen Morgen (z.d.). Van havenbuurt naar een nieuwe wijk aan het water. Geraadpleegd in 2018 via https://www.antwerpenmorgen.be/projecten/eilandje/over
Anteagroup. (z.d.). Stads- en dorpskernvernieuwing. Geraadpleegd in 2019 via https://www.anteagroup.be/be/diensten/landschap-en-publieke-ruimte-inri…
Antwerpen: ontwikkeling van stad en haven. (z.d.). Geraadpleegd in 2018 via https://aardrijkskunde.dbz.be/graad3/ruimtelijke_ordening/antwerpen_westerschelde.htm
Antwerpen morgen (z.d.). Structuurplan vandaag tijdlijn. Meerdere keren geraadpleegd in 2019 via
https://www.antwerpenmorgen.be/projecten/structuurplan-vandaag/tijdlijn
Aquor (z.d.). Geraadpleegd in 2018 via https://www.aequor-antwerp.com/
Bouwfonds ontwikkeling (2004). Dossier Waterfrontontwikkeling. Bouwfonds, 14. Geraadpleegd in 2019 via https://www.bpd.nl/media/83818/naw-14-dossier-bpd.pdf
Dirk Schoofs (z.d.).Hoofdstuk 2: De eerste woonwijken. (z.d.). Geraadpleegd in 2019 via http://www.ethesis.net/antwerpen_linkeroever/ant_link_hfst_2.htm
GVA.(2018, 5 juni).De Wever wil ‘Antwerps woonmodel’ landeren op Eilandje.Gazet Van Antwerpen. Geraadpleegd via https://www.gva.be/cnt/dmf20180605_03545913/de-wever-wil-antwerps-woonmodel-lanceren-op-eilandje
GVA.(25 mei 2004). Eerste woonproject aan Eilandje een feit. Gazet Van Antwerpen. Geraadpleegd in 2019 via https://www.gva.be/cnt/oid297693/archief-eerste-woonproject-aan-eilandje-een-feit
Hullabaloo (2019). Geraadpleegd in 2019 via https://www.hullabaloo.be/scheepvaart/havenkranen-de-oude-dokken
Inventaris Onroerend Erfgoed (z.d.). Meerdere keren geraadpleegd in 2019 via https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122215
Jonathan Bernaerts.(2018, 6 juni).”Gezin bezit woning, stad de grond”. Het Laatste Nieuws. Geraadpleegd in 2018 via https://www.hln.be/regio/antwerpen/-gezin-bezit-woning-stad-de-grond~af52fd37/
Kenniscentrum Vlaamse Steden. (2012). Van verlaten havengebied tot stadswijk. Geraadpleegd in 2018 via http://www.complexestadsprojecten.be/Paginas/Antwerpen_eilandje.aspx
Key Gazette (2017). De vastgoedsector werpt zich op reconversieprojecten. Geraadpleegd in 2018 via http://keygazette.be/en/gazette/detail/de-vastgoedsector-werpt-zich-op-reconversieprojecten
Marieke Giele (22 november 2018). Happel Cornelisse Verhoeven ontvangt ARC18 Detail Award voor Cadix Antwerpen. De Architect. Geraadpleegd in 2018 via https://www.dearchitect.nl/architectuur/nieuws/2018/11/happel-cornelisse-verhoeven-ontvangt-arc18-detail-award-voor-cadix-antwerpen-101202385?vakmedianet-approve-
cookies=1&_ga=2.28878204.1767084435.1543413090-1601505564.1543413090
NGI. Topomap viewer. Meerdere keren geraadpleegd in 2018 via http://www.ngi.be/topomapviewer/public?lang=nl&
Noorderlijn (2019). Geraadpleegd in 2019 via https://noorderlijn.be/nieuws/tram-70-brengt-je-van-luchtbal-naar-het-eilandje
Peggy Totté (2018). Betaalbaarheid in coöperatieve woningbouw. Coöperatieve woningbouw. Geraadpleegd in 2019 via http://www.vrp.be/wp-content/uploads/2018/04/R37_Betaalbaarheid-in-cooperatieve-woningbouw.pdf?x33729
Sogent (2019). Geraadpleegd in 2019 via https://sogent.be/projecten/bataviabrug-oude-dokken
Stad in cijfers. Meerdere keren geraadpleegd in 2018 via https://stadincijfers.antwerpen.be/databank/
Stadbel. Meerdere keren geraadpleegd in 2018 via https://statbel.fgov.be/nl
Stedenbeleid Vlaanderen (z.d.). ’t Eilandje Antwerpen: voorbeeld van trage stedenbouw in Vlaanderen. Geraadpleegd 2018 via http://www.stedenbeleid.vlaanderen.be/t-eilandje-antwerpen-voorbeeld-van-trage-stedenbouw-in-vlaanderen
Stedenbeleid Vlaanderen (z.d.). Stadsvernieuwing. Geraadpleegd in 2018 via http://stedenbeleid.vlaanderen.be/stadsvernieuwing
Stedenbeleid Vlaanderen. (z.d.). Eilandje. Geraadpleegd in 2018 via http://www.stedenbeleid.vlaanderen.be/stadsvernieuwing/antwerpen/eilandje
The New York Residence (z.d.). Geraadpleegd in 2018 via https://www.thenewyorkresidence.be/project/
VandenBussche, S. (3 september 2018). Speculatie verdrijft inwoners aan Oude Dokken. Apache. Geraadpleegd in 2018 via https://www.apache.be/2018/09/03/speculatie-verdrijft-inwoners-aan-oude…
Vlaio (z.d.). Geraadpleegd in 2019 via https://www.vlaio.be/nl/subsidies-financiering/brownfieldconvenanten/voordelen-verbonden-aan-de-totstandkoming-van-een
VRP (z.d.). Betaalbaarheid in coöperatieve woningbouw. Geraadpleegd in 2018 via http://www.vrp.be/wp-content/uploads/2018/04/R37_Betaalbaarheid-in-cooperatieve-woningbouw.pdf?x33729
Vlaamse overheid (z.d.).Wat is PPS?. Meerdere keren geraadpleegd in 2019 via
Wikipedia (2017). Geraadpleegd in 2019 via https://nl.wikipedia.org/wiki/Economische_sector
Wikipedia (2018). Geraadpleegd in 2019 via https://nl.wikipedia.org/wiki/Waterfront_(stedenbouw)
Woonhaven (2018) Meerdere keren geraadpleegd in 2018 via https://woonhaven.be/
Beleidsdocumenten en rappporten
AG VESPA (z.d.). Brochure Eilandje. Geraadpleegd in 2018 via https://www.agvespa.be/projecten/eilandje
AG VESPA. (z.d.). Beeldkwaliteitplan buitenruimte. Geraadpleegd in 2018 via https://www.agvespa.be/projecten/eilandje
AG VESPA. (z.d.). Groenplan – deel 1. Geraadpleegd in 2018 via https://www.agvespa.be/projecten/eilandje
AG VESPA. (z.d.). Groenplan – deel 2. Geraadpleegd in 2018 via https://www.agvespa.be/projecten/eilandje
AG. (z.d.). Beeldenkwaliteitplan architectuurplan. Geraadpleegd in 2018 via https://www.agvespa.be/projecten/eilandje
Complexe Stadsprojecten (z.d.). RUP Eilandje voorschriften. Geraadpleegd in 2018 via http://www.complexestadsprojecten.be/Documents/1.6_Antwerpen_Eilandje/1.6_Antwerpen_Eilandje_RUP_toelichting.pdf
Stad Antwerpen (2004). Masterplan Eilandje fase 1 en 2. Geraadpleegd in 2019 via http://www.complexestadsprojecten.be/Documents/1.6_Antwerpen_Eilandje/1.6_Antwerpen_Eilandje_Masterplan.pdf
Stad Antwerpen. (z.d.). Inspiratienota voor het nieuwe Strategisch Ruimteplan Antwerpen. Geraadpleegd in 2019 via https://www.antwerpenmorgen.be/projecten/structuurplan-in-ontwikkeling/tijdlijn
Stad Antwerpen. (z.d.). Masterplan Eilandje fase 1. Geraadpleegd in 2018 via https://www.antwerpen.be/docs/Stad/Bedrijven/Stadsontwikkeling/SW_Beleid/MasterplanV2fin.pdf
Stad Antwerpen. (z.d.). Masterplan Eilandje fase 2. Geraadpleegd in 2018 via https://www.antwerpen.be/docs/Stad/Bedrijven/Stadsontwikkeling/SW_Beleid/MasterplanF2fin.pdf
Stad Antwerpen. (z.d.). RUP Eilandje toelichtingsnota. Geraadpleegd in 2018 via https://www.antwerpen.be/nl/docs/stad/stadsvernieuwing/bestemmingsplannen/RUP_11002_214_10010_00001/RUP_11002_214_10010_00001_TN.pdf
Stad Antwerpen. (z.d.). Waterplan+. Geraadpleegd in 2018 via https://assets.antwerpen.be/srv/assets/api/download/72cbee7f-0b21-45d0-859b-e78a43ab003e/Brochure_WaterplanPlus_Eilandje.pdf
Stad Antwerpen. (z.d.).Waterplan. Geraadpleegd in 2018 via https://www.antwerpen.be/docs/stad/bedrijven/stadsontwikkeling/sw_belei…
Stad Antwerpen.(2014).
Gemeentelijke Stedenbouwkundige verordening – Bouwcode. Geraadpleegd in 2019 via https://www.antwerpen.be/docs/Stad/Stadsvernieuwing/Bestemmingsplannen/SVO_11002_233_10007_00003/SVO_11002_233_10007_00003_Index_sv.html
Universiteit Gent. (2011). Handboek waterfrontontwikkeling in kleine en middelgrote steden. Geraadpleegd in 2018 via https://biblio.ugent.be/publication/1965376
Eindwerken
Elektra C. (2016). De erfenis van de harde stadsvernieuwing na WO II. Gent: Universiteit Gent
Van den Brande, A. (2014). De evolutie van de sociale mix in Antwerpen tussen 2005 en 2011. Gent: Universiteit Gent
Van Dessel, Y. (2013). Stadsvernieuwing: een drang naar sociale rechtvaardigheid of een excuus voor gentrificatie?. Antwerpen: Artesis Hogeschool Antwerpen
Boeken
Bertels, I., De Munck, B., Van Goethem, H. (2010). Antwerpen: biografie van een stad. Antwerpen: Meulenhoff/Manteau.
Geelen, K. Het Eilandje. Antwerpen: Cor Bezemer.
Holemans D. (2012). Mensen maken de stad. Epo.
Leysen, C. (2003). Antwerpen onvoltooide stad. Tielt: Lannoo.
Rutger T. (2007). Antwerpen: Atlas van een stad in ontwikkeling. Tielt: Lannoo.
Van Bouchaute, B. (2013). Gentrificatie als strategie van stadsvernieuwing?. Gent: Academia Press.
Cursussen
Nobels, E. & Schelfhout, L. (2016). Schrijfwijzer (cursus). Antwerpen: AP Hogeschool