Het technologische recht holt steeds achter de feiten aan: toepassing op bitcoins
Bitcoins zijn op een paar jaar tijd een veelbesproken fenomeen geworden met een enorme economische waarde. De interesse om juridisch een zakelijke zekerheid te vestigen op een dergelijk fenomeen neemt bijgevolg toe.
Bitcoins als geld?
Het vestigen van een zakelijke zekerheid op een bitcoin vereist dat een bitcoin zijn plaats heeft in het goederenrecht. Een bitcoin mag dan niet als geld gekwalificeerd worden. Bitcoins vallen anders immers onder het financieel recht. De rechtbank van Overijssel uit Nederland kwalificeerde een bitcoin als ruilmiddel en niet als geld. Bitcoins vallen bovendien niet onder de juridische definitie van geld. De vaststelling dat elke bitcoin door een unieke code van letters en cijfers wordt voorgesteld, versterkt de gedachte dat bitcoins niet als geld kunnen gekwalificeerd worden.
Modernisering in het goederenrecht
De laatste jaren kent het goederenrecht een golf van modernisering. Toen digitale goederen zoals software of het internet ontstonden, waren de klassieke definities van een onlichamelijk goed of zakelijke zekerheid niet meer zaligmakend. De lichamelijkheidsvereiste die vroeger de rode draad in het goederenrecht vormde, verdween langzamerhand. Digitale goederen zullen door de toenemende technologische vooruitgang blijven ontstaan. De nieuwe pandwet en het voorontwerp van het nieuwe boek II van het Burgerlijk Wetboek illustreren dat ons rechtssysteem in de toekomst rekening wil houden met deze nieuwe digitale goederen. Men kwalificeert een bitcoin bijgevolg als onlichamelijk goed. De Nederlandse auteur Tjong Tjin Tai, een autoriteit op het vlak van dergelijke digitale fenomenen, kwalificeerde in de nasleep van het RuneScape-arrest zelfs een virtueel zwaard in een videospel als nieuw soort onlichamelijk goed. Een klassiek concept zoals een zakelijke zekerheid kan dankzij de modernisering van het goederenrecht eveneens van toepassing zijn op een bitcoin.
Nieuwe pandwet vanuit economisch perspectief
Het vestigen van een zakelijke zekerheid was in het verleden enkel mogelijk op klassieke onlichamelijke goederen zoals rechten en schuldvorderingen. De nieuwe pandwet maakt echter een consensueel pand mogelijk op alle goederen die verhandelbaar zijn en benadert een goed vanuit een economisch perspectief. Daaruit blijkt volgens mij de intentie om de nieuwe pandwet ook toe te passen op nieuwe soorten onlichamelijke goederen. Precedenten ontbreken echter nog. Een pand op dergelijke nieuwe soorten onlichamelijke goederen is in Nederland wel reeds mogelijk. Nederland kent immers een ruime vangnetbepaling voor het vestigen van een pand. De nieuwe pandwet heeft volgens mij, net als de Nederlandse vangnetbepaling, de bedoeling om een pand op alle toekomstige onlichamelijke goederen mogelijk te maken.
De nieuwe pandwet benadert een goed vanuit een economisch perspectief. Daaruit blijkt volgens mij de intentie om de nieuwe pandwet ook toe te passen op nieuwe soorten onlichamelijke goederen.
De nieuwe pandwet stipuleert daarnaast dat partijen vanaf nu zelf hun uitwinningsregime kunnen bepalen. Ze laat op die manier ruimte voor nieuwe uitwinningsmethodes op fenomenen zoals bitcoins. De schuldeiser moet voor de tegeldemaking van het onderpand wel de feitelijke macht bezitten over het goed. Wanneer hij die niet bezit, moet hij een beroep doen op het beslagrecht. Het beslagrecht is echter minder vooruitstrevend dan het pandrecht. Nederland kent daarentegen opnieuw een ruime vangnetbepaling waar het Belgische recht van kan leren. Het werd door een Nederlands advocatenkantoor reeds toegepast op het beslag van een bitcoin. Het Belgische beslagrecht kan in de toekomst eveneens meegaan in diezelfde moderniserende trend.
Technologische barrières
Het juridisch construeren van een zakelijke zekerheid op een bitcoin is echter niet voldoende. Zelfs wanneer een perfect juridisch kader voorhanden is, kunnen nog praktische en technische problemen rijzen. Veel juristen denken dat bitcoins die op papier worden afgedrukt, gematerialiseerd zijn. Niets is echter minder waar. Bitcoins blijven steeds in een online dimensie, namelijk de blockchain, bestaan. Een klassiek beslag kan hier niet mee om. Wanneer de schuldenaar zijn private sleutel ergens heeft neergepend, blijft hij immers beschikkingsbevoegd in die online dimensie. Bitcoins moeten daar dus geblokkeerd kunnen worden. Dit is de enige manier om als schuldeiser zekerheid te hebben over het onderpand. Een Nederlands advocatenkantoor stelde reeds een dergelijke blokkerende maatregel voor op basis van het huidige Nederlandse beslagrecht. Deze oplossing is echter nog niet zaligmakend om verschillende redenen.
Veel juristen denken dat bitcoins die op papier worden afgedrukt, gematerialiseerd zijn. Niets is echter minder waar. Bitcoins blijven steeds in een online dimensie, namelijk de blockchain, bestaan.
Multi-signature overeenkomst
Een oplossing die het praktisch probleem voor het stadium van het beslag neutraliseert, zorgt volgens mij voor meer rechtszekerheid. Een multi-signature overeenkomst blokkeert de bitcoins bijvoorbeeld van bij het begin. De multi-signature overeenkomst is vergelijkbaar met de techniek van de kwaliteitsrekening. Deze overeenkomst valt echter nog niet onder de juridische bepalingen van een kwaliteitsrekening. Bovendien zijn ook de figuren van bewaargeving en delegatie niet geschikt om een multi-signature overeenkomst in ons rechtssysteem in te passen. De multi-signature overeenkomst is dus voorlopig een onbenoemde overeenkomst. Een wetgevende ingreep is nodig om een bepaalde standaardregeling uit te werken voor deze overeenkomst.
Daarnaast kan een wetgevende ingreep een bepaalde hoedanigheid (advocaat, gerechtsdeurwaarder, notaris) vereisen voor het aanhouden van een multi-signature wallet die op die manier een bepaalde bescherming en publiciteit krijgt. De multi-signature overeenkomst biedt echter geen oplossing voor andere praktische problemen. Zo blijft de gerechtsdeurwaarder bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de moeilijke tegeldemaking van de bitcoins. Daarnaast kan de schuldenaar op geen enkele manier over zijn bitcoins beschikken bij een negatieve koerswijziging. Een andere oplossing, namelijk de techniek van smart contracts, lijkt als enige rekening te houden met alle geformuleerde (praktische) problemen. Smart contracts kunnen juridisch echter nog niet functioneren als volwaardig contract. Ze moeten voorlopig enkel als technisch hulpmiddel gebruikt worden.
Een wetgevende ingreep voor de multi-signature overeenkomst is nodig om een bepaalde standaardregeling uit te werken voor de toekomst.
Combinatie met smart contracts als ideale oplossing in de toekomst
De huidige stand van techniek bevat dus niet meteen de ideale oplossing voor de praktische problemen die rijzen bij de tenuitvoerlegging van een zakelijke zekerheid op een bitcoin. Een combinatie van een wettelijk erkende multi-signature overeenkomst met de techniek van smart contracts vormt volgens mij wel de ideale oplossing in de toekomst.
