Waarom zou men wrakken op de zeebodem langer willen bewaren?

Wereldwijd liggen er meer dan een miljoen wrakken verspreid over de zee- en oceaanbodems. In het Belgische deel van de Noordzee alleen al zijn er reeds 290 scheepswrakken ontdekt. In september 2017 werd er nog een Duitse duikboot, de UB-29, ontdekt die een interessant stukje van onze geschiedenis verduidelijkt. Wist je dat deze wrakken niet alleen een groot deel van onze geschiedenis vertellen, maar dat ze op de zeebodem ook meer goed dan kwaad doen?

Waarom zou je scheepswrakken willen beschermen?

Van boomstamboten uit de prehistorie tot Vikingschepen, van schepen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie tot stoomschepen, van onderzeeërs tot andere oorlogsschepen, en van vissersboten tot recenter gezonken vrachtschepen, talloze verschillende schepen zijn ooit gezonken in Belgische wateren. Elk vertellen zij een uniek verhaal. Een verhaal dat een deel van onze maritieme geschiedenis vertelt, verduidelijkt en kleurt.

Een regio als Vlaanderen behoorde in de middeleeuwen tot de top van de wereld en kende een behoorlijk intensieve handel over zee. Ook beide Wereldoorlogen werden onder andere in onze contreien uitgevochten en de Noordzee was daarbij steeds een belangrijk slagveld. De terugtocht van de Duitse Marine aan het einde van de Eerste Wereldoorlog en Operatie Dynamo uit de Tweede Wereldoorlog zijn slechts twee belangrijke voorbeelden.

Niet alleen hun geschiedenis is interessant, maar ook als wrak hebben deze parels uit ons verleden hun nut. De fauna en flora van de zee profiteren van deze beschutte plaatsen om welig te groeien en voort te planten. Door de vroegere overbevissing is de vissenpopulatie in de Noordzee sterk verkleind, maar de wrakken bieden voldoende bescherming voor de nesten van de vissen waardoor het visbestand weer kan groeien.

Naast de wrakken is de bodem van de Noordzee een kale zandvlakte waarover een relatief sterke stroming passeert. Dat geeft de natuur weinig plaatsen om te groeien en de dieren weinig bescherming om hun nest te maken. De wrakken zijn dus ook nodig om bijvoorbeeld zeeanemonen en wieren op te groeien die op hun beurt voedingsstoffen aan de vissen en andere fauna geven.

Verder zit ook het duiktoerisme de laatste jaren enorm in de lift. Sommige wrakken ontvangen jaarlijks tientallen duikers. Het zelf ontdekken van de magische onderwaterwereld en het avontuur om onder water nauwe ruimtes te betreden lokt menig professioneel en amateurduiker.

De boomkorvisserij – het vissen met behulp van een net dat over de zeebodem wordt gesleept – en baggerwerkzaamheden hebben reeds een groot deel van de wrakken met de zeebodem gelijk gemaakt en visueel onzichtbaar gemaakt. Ook de corrosie van het scheepsstaal onder water heeft al grote delen van de gezonken schepen afgebroken. Wanneer er niets wordt ondernomen zullen alle wrakken binnen afzienbare tijd verdwijnen.

Een eerste stap: de corrosiesnelheid berekenen.

De emotionele waarde van deze scheepswrakken, het respect dat oorlogsgraven verdienen en het historische belang van bepaalde gebeurtenissen zijn van onschatbare waarde en kan men onmogelijk negeren. Daarom kwam er op 4 april 2014 een wet over de bescherming van onderwater erfgoed. Zo wil men bepaalde wrakken een beschermde status geven en zelfs meer proberen te doen om ze langer te behouden.

Deze thesis zal zich daarom toeleggen op een boeiend stukje Belgische maritieme geschiedenis, de voornaamste wrakken op de bodem van de Noordzee situeren, vertellen welke reeds beschermd zijn en een lans breken voor de wrakken die meer aandacht verdienen en in de toekomst een beschermde status zouden moeten krijgen.

In het licht daarvan heeft het Agentschap Onroerend Erfgoed het Vlaamse Instituut voor de Zee en de Hogere Zeevaartschool van Antwerpen gecontacteerd. Om een wrak een beschermde status te geven is het namelijk nuttig om te weten of het nog minstens enkele tientallen jaren zal blijven bestaan. Een eerste stap in het onderzoek is daarom het zoeken naar de corrosiesnelheid waarmee het wrak als het ware wegroest om te voorspellen hoe lang het nog op de zeebodem zal blijven liggen voordat het uit elkaar valt en langzaam verdwijnt.

Staal blijkt onder water echter niet aan een constante snelheid te roesten zoals eerst werd vermoed. Professor Rob Melchers uit Australië werkte hiervoor een model uit dat de corrosie van scheepsstaal onder water beschrijft in 5 processen. De variabelen van dit model werden wiskundig uitgewerkt en in de thesis verder gekalibreerd voor de Noordzee. Aan de hand van dit model kan het staaldikteverlies van de wrakken na verloop van tijd berekend worden en kan men dus voorspellen hoe lang het nog zal blijven bestaan.

Deze berekende waarden worden vergeleken met de staaldiktes die men ter plekke ging meten op de wrakken. Zo wordt getoetst of het corrosiemodel van Melchers waarheidsgetrouw is.

Tenslotte worden er ook nog technieken uitgewerkt om een wrak langer te kunnen bewaren. Zo kan men een wrak elektrisch beschermen, verven met een coating die ook onderwater aangebracht kan worden, of zelfs ingraven.

Na het voorspellen van de corrosiesnelheid en het uitwerken van een praktisch conceptueel plan om het vergaan van de scheepswrakken op de zeebodem tegen te gaan kan je je wel nog iets niet onbelangrijk afvragen: is het werkelijk nodig om een wrak 100 jaar te laten wegroesten zoals de wet voorziet voordat er wordt ingegrepen?

Dat en nog veel meer omtrent de mogelijks eeuwenlange bescherming van de wrakken wordt besproken in de thesis “Conservatie van scheepswrakken in de Noordzee”.