Eerlijke verkiezingen? Vrouwelijke politieke kandidaten geconfronteerd met stereotyperende krantenberichtgeving
Onderzoek naar de representatie van vrouwelijke politieke kandidaten staat sterk in de Verenigde Staten. Telkens toont het aan dat vrouwelijke verkiezingskandidaten onderhevig zijn aan nieuwsberichtgeving die genderstereotypen in stand houdt. Maar wat is de stand van zaken in Vlaanderen? Niet veel beter, zo blijkt. Zowel naar aanloop van de federale verkiezingen (2007, 2014) als de lokale verkiezingen (2012, 2018) werden vrouwelijke kandidaten op een nadelige wijze gerepresenteerd in kranten.
Wanneer we stemmen, houden we al dan niet bewust rekening met wat we in de media gehoord, gelezen en gezien hebben. We gaan uit van een zekere objectiviteit en creëren op basis van nieuwsberichten een beeld van politici en partijen. Maar hier knelt het schoentje al voor vrouwelijke kandidaten. Niet alleen wordt er in kranten minder berichtgegeven over vrouwelijke dan over mannelijke kandidaten, ook inhoudelijk ondervinden vrouwelijke kandidaten een nadeel.
Eerdere, voornamelijk Amerikaanse studies toonden aan dat er bij vrouwelijke kandidaten vaker gerapporteerd wordt over de leeftijd, het uiterlijk, de maritale status en de ouderlijke rol. In vergelijking met mannelijke kandidaten wordt het geslacht van vrouwelijke kandidaten sterker benadrukt, is de berichtgeving negatiever en worden politieke kwesties minder vaak aangehaald.
Ondanks genderquota, ook in Vlaanderen
De voorbeelden van stereotyperingen in Amerikaans onderzoek zijn opvallend. Democratisch presidentskandidaat Hillary Clinton ontving in de Verenigde Staten een hoop aandacht voor haar mantelpakken. Er werd gedurende de campagne van Sarah Palin in 2008 door een krant naar haar verwezen als ‘Barbie’. Voorbeelden dichter bij huis, in onze eigen media, zijn moeilijker op te noemen. De laatste keer dat een prominente Vlaamse politicus de ongelijkheid tussen vrouwelijke en mannelijke politici aankaartte was door Maggie De Block in 2014. Toen zij benoemd werd tot federaal minister van Volksgezondheid kwam er kritiek op deze keuze wegens haar overgewicht. Hoewel de kritiek haar oorsprong niet kende in de traditionele media, berichtten deze er wel over.
Onderzoek toont nu aan dat Vlaamse vrouwelijke politici wel degelijk een nadeel ondervinden in de krantenberichtgeving over hun kandidaturen. 390 nieuwsstukken over nieuw aangekondigde kandidaturen uit 4 kranten werden onderzocht: De Morgen, Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad en De Standaard. Zowel het regionaal als het nationaal nieuws van deze kranten werden in het onderzoek opgenomen naar aanloop van 2 federale (2007, 2014) en 2 lokale verkiezingen (2012, 2018).
Uit de analyse van de nieuwsstukken blijkt dat er bijna dubbel zoveel gerapporteerd werd over mannelijke (65,4%) dan over vrouwelijke kandidaten (34,6%). Dit is opvallend, aangezien de lijstopstelling in België onderhevig is aan genderquota waardoor vrouwen en mannen in gelijke mate op de kieslijsten vertegenwoordigd moeten zijn. Een deel van de verklaring vindt het onderzoek in de grotere aanwezigheid van mannelijke politici bij meer belangrijke kandidaturen, zoals lijsttrekker en -duwer. Deze kandidaturen kunnen gewoonlijk van meer persaandacht genieten. Het verklaart ook deels het verschil in artikellengte, zo waren de artikels over vrouwelijke kandidaten over het algemeen korter in lengte dan de artikels over mannelijke kandidaten.
Op inhoudelijk vlak legt het onderzoek enkele vormen van stereotyperende berichtgeving bloot. De maritale status van vrouwelijke politici werd vaker vermeld, net als hun ouderlijke rol. Terwijl er in 14,1% van alle artikels over vrouwelijke kandidaten naar hun kinderen werd verwezen, was dit slechts het geval bij 3,5% van de artikels over mannelijke kandidaten. Ook werd in meer dan de helft van de artikels over vrouwelijke kandidaten hun leeftijd vermeld. Dit gebeurde duidelijk minder vaak bij mannelijke kandidaten (38,8% van de gevallen). Bovendien werd de leeftijd van vrouwelijke politici het vaakst aangehaald bij de jongste leeftijdscategorieën. En hoewel het verschil in het onderzoek niet opvallend was, werd er bij mannelijke kandidaten vaker vermelding gemaakt van politieke info (69% t.o.v. 63% bij vrouwen) en bij vrouwelijke kandidaten van persoonlijke info (47,4% t.o.v. 45,5% bij mannen).
Niet onschuldig
Dergelijke representaties kunnen onschuldig lijken, maar dat zijn ze allesbehalve. Wanneer kiezers al volgens bepaalde genderstereotypen denken, ondersteunen stereotiep vrouwelijke representaties in het nieuws deze denkbeelden. Dit kan vervolgens leiden tot minder stemmen. Door de maritale status en moederrol van vrouwelijke politici te benadrukken, worden vrouwelijke politici namelijk binnen de private of huiselijke sfeer geplaatst. Dit kan het oude idee met zich meebrengen dat vrouwen niet in de publieke of politieke sfeer zouden thuishoren.
Ook de kleinere numerieke representatie van vrouwelijke politici blijft niet zonder gevolgen. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat hoe vaker een bepaalde politicus in het nieuws komt, hoe groter de mogelijkheid van kiezers is om hem/haar te herkennen. Een grotere herkenning van een politicus wordt gelinkt met een groter aantal stemmen. Aangezien dit onderzoek aantoonde dat mannelijke kandidaten bijna dubbel zo vaak gerepresenteerd worden, wordt een pessimistisch beeld geschetst. Kleine lichtpunten zijn dat er zowel binnen de federale als lokale verkiezingen een stijging op te merken is in het percentage artikels over vrouwelijke kandidaten. Zo steeg het percentage bij de federale van 32,6% in 2007 naar 41,1% in 2014, en bij de lokale verkiezingen van 26% in 2012 naar 39% in 2018. Pessimistischer is dat de inhoudelijk stereotiepe representaties zich in elk verkiezingsjaar duidelijk bleven manifesteren.
Daarom is er nood aan meer bewustwording bij journalisten en nieuwsorganisaties. Wanneer beperkte en stereotiepe krantenberichtgeving over vrouwelijke politici zorgt voor minder stemmen, heeft het een invloed op hoe de regering eruitziet. Het hebben van minder vrouwelijke politici in een regering heeft dan weer een invloed op wat voor beleid gevoerd wordt. Hoewel de sprongen groot kunnen lijken, is de invloed van nieuwsmedia op kiezers reëel. Vandaag heerst onder journalisten het bewustzijn al dat politieke partijen naar aanloop van de verkiezingen in een gelijke mate vertegenwoordigd moeten worden. Nu nog hetzelfde voor vrouwelijke politici.
