Beslaag, fleuris en roeëdfônk. Onderzoek van het doodsoorzakenpatroon in Maaseik, 1881-1885

Phaedra Vanoppen
Persbericht

Tuberculose en stuipen in Maaseiker top drie van meest voorkomende doodsoorzaken… althans 150 jaar geleden

Kan je je voorstellen dat je als ouder meerdere kinderen moet begraven? Of dat niet kanker aan de top staat van de meest voorkomende doodsoorzaken, maar tuberculose of cholera? Wellicht niet, want vandaag associëren we ziekte en dood vooral met oudere generaties. Toch was dit ooit anders en waren infectieziektes, die vooral gevaarlijk waren voor jongere generaties, de meest voorkomende doodsoorzaken. Geleidelijk vond er dus een transitie plaats in het sterftepatroon. Aan de hand van een unieke bron, namelijk de individuele doodsoorzakenregisters, wordt deze overgang bestudeerd voor de casus van Maaseik, een stad met een ruraal karakter in het Limburgse Maasland.

 

Van infectieziektes naar chronische aandoeningen

‘Ruim helft van overlijdens te wijten aan kanker en hart- of vaatziekten.’[i]Deze bevinding maakte Statistiek Vlaanderen in 2016 op basis van de vastgestelde doodsoorzaken. Wie vandaag de dag krantenkoppen over gezondheid en ziekte bekijkt, kan niet om de vele tips voor een betere levensstijl en nieuwe medische behandelingen heen. Vaak zijn het de oudere generaties die met chronische en degeneratieve aandoeningen worden geconfronteerd. Vroeger droegen echter de jongere generaties het juk van ziekte en dood. Hiervoor moeten we niet ver terug in de tijd. De overgang van infectieziektes, die vooral een impact hadden op jongeren, naar de hart- en vaatziektes en kankers bij voornamelijk ouderen, gebeurde tijdens de afgelopen 200 jaar en wordt de ‘epidemiologische transitie’ genoemd. Aan de hand van doodsoorzakenregisters wordt hieronder het pad van deze transitie in Maaseik uit de doeken gedaan.

 

Individuele doodsoorzakenregisters: een uiterst unieke bron

Laat me even het leven schetsen van één van de Maaseiker overledenen: Maria Catharina. Zij overleed in 1882 op de leeftijd van amper drie maanden aan de stuipen en dat ging erg snel. Ze stierf een dag nadat ze ziek werd. Haar moeder was dienstmeid, een vader had ze niet. We kunnen dit korte levensverhaal van Maria Catharina leren kennen aan de hand van de individuele doodsoorzakenregisters waarin, net zoals in de overlijdensakten van de burgerlijke stand, persoonlijke informatie over de overledene werd vermeld. Wat echter niet werd opgenomen in de overlijdensakten was de doodsoorzaak. Deze is dus wel voorhanden in de doodsoorzakenregisters. Door deze registers kunnen we een hele resem aan informatie met elkaar verbinden en een beter beeld krijgen van de relatie tussen sociale klasse, woonplaats, leeftijd, … enerzijds en sterfte en doodsoorzaken anderzijds. 

 

Wat maakt die individuele doodsoorzakenregisters te Maaseik uniek? In België zijn deze registers amper vindbaar, aangezien ze om privacyredenen (meestal) werden vernietigd. Hierdoor werd er nog maar weinig geschreven over de Belgische doodsoorzaken en zijn we slechts in beperkte mate op de hoogte van factoren die gezondheid en sterfte beïnvloedden. De beschikbaarheid van de registers te Maaseik brengt dus veel mogelijkheden met zich mee op vlak van historisch onderzoek naar sterfte en helpt om het hiaat in het sterfteonderzoek op te vullen. 

 

Vroege overgang naar chronische aandoeningen en het begin van het einde voor infecties

Uit onderzoek van Belgisch historica Isabelle Devos bleek dat de overgang van infectieziektes naar chronische aandoeningen als dominante doodsoorzaken zich in België voltrok tussen de twee wereldoorlogen. Laat 19de-eeuws Maaseik bleek hierin een voorloper te zijn. Hart- en vaatziektes stonden in de periode van 1881 tot 1885 reeds in de top drie van de meest voorkomende doodsoorzaken. Mogelijke verklaringen hiervoor kunnen gevonden worden in maatregelen op vlak van hygiëne, watertoevoer of voedselvoorziening. Daarnaast is het plattelandskarakter van Maaseik belangrijk in deze optelsom. In tegenstelling tot grootsteden zoals Gent of Antwerpen behield Maaseik haar rurale karakter. Hierdoor waren de woon- en werkomstandigheden er beter en vielen de infectieziektes er sneller in belang terug.

 

Arm en rijk: (on)gelijk voor de dood?

Hierboven werd het verhaal van Maria Catharina verteld. Zij was één van de 26 kinderen die in 1882 het leven lieten te Maaseik, nog voor de leeftijd van één jaar. Haar gezin behoorde tot de lage klasse. Tijdens de late 19de eeuw was dit in Maaseik de sociale klasse met de hoogste sterfterisico’s onder de leeftijd van één jaar. De grootste boosdoener hierin was de doodgeboorte. In de werkende klasse hadden moeders in spe niet de luxe om aan het einde van hun zwangerschap rust te nemen en daarom werkten ze gedurende de volledige negen maanden door. Dit bracht gezondheidsrisico’s met zich mee, zowel voor de moeder als voor het kind. Hierdoor waren er twee keer meer doodgeboortes in de lage klasse dan in de hoge of middenklasse. Dergelijke vergelijkingen zijn enkel mogelijk door het raadplegen van doodsoorzakenregisters, waardoor we het verhaal van Maria Catharina leerden kennen.

 

Het was echter niet zo dat de lage klasse altijd een zwaarder juk van de dood met zich meedroeg. Dit fluctueerde afhankelijk van de betrokken leeftijdsgroep. Bij de volwassenen te Maaseik waren het de hoge klassen die meer risico liepen. Een verklaring hiervoor is het plattelandskarakter, waardoor overbevolking en luchtvervuiling er beperkter waren dan in grootsteden. Hierdoor waren de verschillen in woon- en werkomstandigheden tussen de sociale klassen minder groot en lagen de sterfterisico’s voor hoge en lage klasse minder ver uit elkaar. 

 

De Maaseiker sterfte in een notendop

Dit onderzoek stelde de vraag naar het karakter van de Maaseiker sterfte in de late 19de eeuw. Sociale en economische factoren hadden een sterke impact op de gezondheid in de stad. Industrialisering en verstedelijking bleven er beperkt, waardoor de woon- en werkomstandigheden in Maaseik over het algemeen beter waren dan in grootsteden zoals Gent of Antwerpen. Hierdoor viel het aandeel van infectieziektes sneller terug, waarna chronische aandoeningen op de voorgrond traden. De Maaseiker casus toont aan hoe groot de impact van sociaal-economische factoren, omgeving en levenskwaliteit was op het leven (of beter: het levenseinde) van de man in de straat. Het tragische verhaal van Maria Catharina en de andere baby’s en kinderen die het leven lieten is nu een ver-van-ons-bed-show geworden en we maken ons vandaag meer zorgen om de gezondheid van ouderen en de kans op hart- en vaatziektes of kanker. Zouden die vele lifestyletips op termijn dan opnieuw een verandering in het sterftepatroon kunnen bewerkstelligen?

 

[i]Statistiek Vlaanderen, https://www.statistiekvlaanderen.be/doodsoorzaken.

Bibliografie

Alter, George, en Ann Carmichael. “Studying causes of death in the past: problems and models”. Historical Methods: A Journal of Quantitative and Interdisciplinary History 29, nr. 2 (1996): 44–48.

Antonovsky, Aaron. “Social class, life expectancy and overall mortality”. The Milbank Memorial Fund Quarterly45, nr. 2 (1967): 31–73.

Backs, Jeroen. Mortaliteit in Gent (1830-1950). Verhandelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent 29. Gent: Maatschappij voor geschiedenis en oudheidkunde, 2003.

Ball, Laura. “Cholera and the pump on Broad Street: The life and legacy of John Snow”. Society for History Education 43, nr. 1 (2009): 105–19.

Beemer, Jeffrey K. “Diagnostic prescriptions: shifting boundaries in nineteenth-century disease and cause-of- death classification”. Social Science History 33, nr. 3 (2009): 307–40.

Bengtsson, Tommy, en Frans van Poppel. “Socioeconomic inequalities in death from past to present: an introduction”. Explorations in Economic History 48, nr. 3 (2011): 343–56.

Boonen, Martin. “Drankbestrijding: jenever, de grote vijand”. De Maaseikenaar, 2006.

Boonen, Martin. Maaseiker straten en wegen. Een toponymisch-historische studie. Maaseik: Documentatiecentrum Maaseik, z.d.

Boonen, Martin Ziekten en genezers in het vroeger Maaseik. Maaseik: Documentatiecentrum Maaseik, 2014.

Bras, Hilde. “Intensification of family relations? Changes in the choice of marriage witnesses in the Netherlands, 1830-1950”. Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis/ The Low Countries Journal of Social and Economic History 8, nr. 4 (2011): 102–35.

Breschi Marco, en Massimo Livi-Bacci. “Month of birth as a factor in children’s survival.” In Infant and child mortality in the past, uitgegeven door Alain Bideau, Bertrand Desjardins en Héctor Pérez Brignoli, 157-73. Oxford: Clarendon Press, 1997.

Carol, Anne. “Le médecin des morts à Paris au XIXe siècle”. Annales de démographie historique 1 (2014): 153– 79.

Daelemans, Frank. Bronnen en methoden van de historische demografie voor 1850. Brussel: Archief-en bibliotheekwezen in België, 1984.

Daemen, Mathieu, Martin Boonen, Boudewijn Derkoningen, Luk Remans, en Johan Colsoul. Bejaardenzorg in Maaseik door de eeuwen heen. Maaseik: Alberts Drukkerij n.v., 1994.

De Veirman, Sofie. “Oost-Vlaamse vroedvrouwen in het Ancien Régime en begin 19de eeuw. Een levensloopanalyse van 32 vroedvrouwen uit het Land Van Aalst”. Diss. Master of Arts in History, Ghent University, 2009.

De Vroede, M. “De weg naar de algemene leerplicht in België”. BMGN - Low Countries Historical Review 85, nr. 2 (1970): 141–66.

Decraemer, Emma. “De epidemiologische transitie in Antwerpen. Een onderzoek naar de ontwikkeling en sociale gedifferentieerdheid van doodsoorzaken in Antwerpen, 1868-1910”. Diss. Master of Arts in History, Universiteit Gent, 2018.

Devos, Isabelle. Allemaal beestjes: mortaliteit en morbiditeit in Vlaanderen, 18de-20ste eeuw. Historische economie en ecologie. Gent: Academia Press, 2006.

Devos, Isabelle. “La régionalisation de la surmortalité des jeunes filles en Belgique entre 1890 et 1910”. Annales de Démographie Historique, 1996, 375–407.

Devos, Isabelle. "Te jong om te sterven: de levenskansen van meisjes in België omstreeks 1900." Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 26, nr. 1 (2000): 55-75.

Devos, Isabelle. “Ziekte: een harde realiteit.” In Er is leven voor de dood: tweehonderd jaar gezondheidszorg in Vlaanderen, uitgegeven door Jan De Maeyer, 117-29. Kapellen: Pelckmans, 1998.

Devos, Isabelle, en Chris Vandenbroeke. “Historische demografie van de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijden.” In Inleiding tot de lokale geschiedenis van de 12de tot de 18de eeuw, uitgegeven door Jan Art en Marc Boone, 179- 220. Gent: Mens en cultuur, 2004.

Devos, Isabelle, en Tina Van Rossem. “Urban health penalties: estimates of life expectancies in Belgian cities, 1846-1910”. Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 45, nr. 4 (2015): 74–109.

Dinges, Martin, Kay Peter Jankrift, Sabine Schlegelmilch, en Michael Stolberg. Medical practice, 1600-1900. Physicians and their patients. Vol. 96. Clio Medica. Perspectives in Medical Humanities. Leiden: Koninklijke Brill, 2016.

Dupree, Marguerite W. “Family care and hospital care: the ‘sick poor’ in nineteenth-century Glasgow”. Social History of Medicine, 1993.

Edwards, Claudia. “Age-based rationing of medical care in nineteenth-century England”. Continuity and Change14, nr. 2 (1999): 227–65.

Eggerickx, Thierry, en Marc Debuisson. “La surmortalité urbaine: le cas de la Wallonie et de Bruxelles à la fin du XIXe siècle (1889-1892)”. Annales de Démographie Historique 1 (1990): 23–41.

FOD Economie. “Bevolking - Cijfers bevolking 1990-2009”, 2012. http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/bevolking/p…- 2009.jsp.

FOD Economie. “Bevolking - Cijfers bevolking 2010-2016”, 2016. http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/bevolking/b…- _2012.jsp.

Gillis, Jonathan. “The history of the patient history since 1850”. Bulletin of the History of Medicine 80, nr. 3 (2006): 490–512.

Grauwels, Jozef. “De bevolking van Maaseik in 1796”. Het Oude Land van Loon 12 (1957): 87–102.

Greenberg, Michael. “American cities: good and bad news about public health”. Bulletin of the New York Academy of Medicine 67 (1991): 17–21.

Hardy, Anne. “Diagnosis, death and diet: the case of London, 1750-1909”. Journal of Interdisciplinary History 18, nr. 3 (1988): 387–401.

Heffernan, Michael J. “Literacy and the life-cycle in nineteenth-century Provincial France: some evidence from the département of Ille-et-Vilaine”. History of Education 21, nr. 2 (1992): 149–59.

Henry, Louis. “Anciennes familles genevoises. Etude démographique: XVIe siècle - XXe siècle”. Population 11, nr. 2 (1956): 334–38.

Henry, Louis. “Mortalité des hommes et des femmes dans le passé”. Annales de Démographie Historique, 1987, 87–118.

Jaadla, Hannaliis, Allan Puur, en Kaja Rahu. “Socioeconomic and cultural differentials in mortality in a late 19th century urban setting: a linked records study from Tartu, Estonia, 1897-1900”. Demographic Research 36, nr. 1 (2017): 1–40.

Kesztenbaum, Lionel, en Jean-Laurent Rosenthal. “The health cost of living in a city: the case of France at the end of the 19th century”. Explorations in Economic History 48, nr. 2 (2011): 207–25.

Kiple, Kenneth F. The Cambridge world history of human disease. New York: Cambridge University Press, 1995.

Leeuwen, Marco H. D. van, en Ineke Maas. Hisclass: a historical international social class scheme. Leuven: Leuven University Press, 2011.

Liczbińska, Grażyna. “Diseases, health status, and mortality in urban and rural environments: The case of Catholics and Lutherans in 19th-century Greater Poland”. Anthropological Review 73, nr. 1 (2010): 21–36.

Link, Bruce G., en Jo Phelan. “Social conditions as fundamental causes of disease”. Journal of Health and Social Behavior 35 (1995): 80-94.

Lis, Catharina, en Hugo Soly. “Neighbourhood social change in West European cities, sixteenth to nineteenth centuries”. International Review of Social History 38 (1993): 1–30.

LOKSTAT. “Landbouwtelling 1895”. LOKSTAT - Historische databank van lokale statistieken. Geraadpleegd 5 juni 2019. http://www.lokstat.ugent.be/lt1895_onontgonnen.php?key=1581&naam=Maaseik.

LOKSTAT. “Nijverheidstelling 1896”. LOKSTAT - Historische databank van lokale statistieken. Geraadpleegd 25 februari 2019. http://www.lokstat.ugent.be/it1896_gemeenten1.php?key=1581&naam=Maaseik.

LOKSTAT. “Volkstelling 1900”. LOKSTAT - Historische databank van lokale statistieken. Geraadpleegd 25 februari 2019. http://www.lokstat.ugent.be/vt1900_bevolking.php?key=1581&naam=%20%20%2….

Masuy-Stroobant, Godelieve. “La surmortalité infantile des Flandres au cours de la deuxième moitié du XIXe siècle: mode d’alimentation ou mode de développement?” Annales de démographie historique 1983, nr. 1 (1984): 231–56.

Masuy-Stroobant, Godelieve. Les déterminants individuels et régionaux de la mortalité infantile: la Belgique d’hier et d’aujourd’hui. Louvain-la-Neuve: CIACO, 1983.

Matthys, Christa. “Pay the midwife! The cost of delivery in nineteenth-century rural West Flanders: the case of midwife Joanna Mestdagh”. Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis/ The Low Countries Journal of Social and Economic History 15, nr. 2–3 (2018): 5–32.

Matthys, Christa, en Soetkin Gryson. “Het spanningsveld van de reproductieve gezondheidszorg. Vroedvrouwen, artsen en achterwaarsters in Oost- en West-Vlaanderen tijdens de 19de eeuw”. Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 48, nr. 3 (2018): 64–89.

McKeown, Thomas, R.G. Brown, en R.G. Record. “An interpretation of the modern rise of population in Europe”.Population Studies 26, nr. 3 (1972): 345–82.

Meynne, Amand Joseph. Topographie médicale de la Belgique. Brussel: H. Manceaux, 1865.

Michotte, Alexandra. “Stille baby’s: analyse van doodgeboorte in historisch perspectief: Lokeren, 19de-20ste eeuw”. Diss. Master of Arts in History, Universiteit Gent, 2009.

Morel, Marie-France. “Les soins prodigués aux enfants: influence des innovations médicales et des institutions médicalisées (1750-1914). Médecine et déclin de la mortalité infantile”. Annales de démographie historique1989, nr. 1 (1989): 157–81.

Nationaal Instituut voor Statistiek. Algemene volks- en woningtelling 1 maart 1981. Deel I. Algemeen resultaten. Brussel, 1982.

Nationaal Instituut voor Statistiek. Algemene volks- en woningtelling 1 maart 1991. Deel I. Bevolkingscijfers. Brussel, 1997.

Neven, Muriel. “Epidemiology of town and countryside mortality and causes of death in East Belgium, 1850- 1910”. Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 27, nr. 1–2 (1997): 39–82.

Neven, Muriel. “Mortality differentials and the peculiarities of mortality in an urban-industrial population: a case study of Tilleur, Belgium”. Continuity and Change 15, nr. 2 (2000): 297–329.

Nulens, Rik, en Anja Neskens. Pijn en heling tijdens WOI. Maaseik: Stad Maaseik, 2014.

Omran, Abdel R. “The epidemiologic transition: a theory of the epidemiology of population change”. The Milbank Memorial Fund Quarterly 49, nr. 4 (1971): 509–38.

Perrenoud, Alfred. “L’inégalité sociale devant la mort a Genève au XVIIe siècle”. Population 30 (1975): 221–43.

Philips, Rudolf. Gezondheidszorg in Limburg. Groei en acceptatie van de gezondheidsvoorzieningen (1850-1940). Maaslandse monografieën 32. Assen: Van Gorcum, 1980.

Provincie Limburg. “Limburg in cijfers: demografie”, 2016. http://limburg.incijfers.be/jive/?cat_open=demografie.

Radboud Group for Historical Demography and Family History. “SHiP - Studying the history of Health in Port Cities”. Radboud University. Geraadpleegd 27 mei 2019. https://www.ru.nl/historicaldemography/research- projects/ship/.

Reid, Alice. “Neonatal mortality and stillbirths in early twentieth century Derbyshire, England”. Population Studies 55, nr. 3 (2001): 213–32.

Renson, G. “Beknopte geschiedenis van Maaseik”. Limburg - Het Oude Land van Loon, 1952, 121–23.

Rosenberg, Charles E. “Cholera in nineteenth-century Europe: a tool for social and economic analysis”.Comparative Studies in Society and History 8, nr. 4 (1966): 452–63.

Rutten, Willibrord. “De vreselijkste aller harpijen. Pokkenepidemieën en pokkenbestrijding in Nederland in de 18de en 19de eeuw”. Proefschrift, Landbouwuniversiteit Wageningen, 1997.

Schellekens, Jona. “Mortality and socio-economic status in two eighteenth-century Dutch villages”. Population Studies 43, nr. 3 (1989): 391–404.

Scholliers, Peter. "Sociale ongelijkheid en voedselconsumptie sedert 1850." In Voeding in onze samenleving in cultureelhistorisch perspectief, uitgegeven door A. de Knecht-van Eekelen en M. Stasse-Wolthuis, 68-92. Alphen aan den Rijn: Samsom Stafleu, 1987.

Schumacher, Reto, en Michel Oris. “Long-term changes in social mortality differentials, Geneva, 1625–2004”. Explorations in Economic History 48, nr. 3 (2011): 357–65.

Statbel. “Doodsoorzaken - In 2016 blijft kanker stijgen als belangrijkste doodsoorzaak”. Statbel - België in cijfers, 31 januari 2019. https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/sterfte-en-levensverwachtin….

Statbel. “Wettelijke bevolking per gemeente op 1 januari (2011-2018)”, z.d. Geraadpleegd 24 mei 2019.

Thoen, Erik, en Tim Soens, red. Struggling with the environment: land use and productivity. Rural economy and society in North-Western Europe, 500-2000. Turnhout: Brepols, 2015.

Ubachs, P. J. H. Handboek voor de geschiedenis van Limburg. Maaslandse monografieën 63. Hilversum: Verloren, 2000.

Van de Putte, Bart, en Nina Van den Driessche. “Mortaliteitsverschillen naar klasse: een evaluatie van indirecte schattingstechnieken in een casestudy van Gent in de 19e eeuw." In Het sociaal-demografisch perspectief: liber amicorum ter ere van het emeritaat van Prof. Dr. Hilary Page, uitgegeven door Mieke Eeckhaut, Bart Van de Putte, Ronan Van Rossem en Trees De Bruycker, 73-100. Gent: Academia Press, 2010.

Van Molle, Leen, en Yves Segers, red. The agro-food market: production, distribution and consumption. Rural Economy and Society in North-Western Europe, 500 - 2000. Turnhout: Brepols, 2013.

Van Poppel, Frans, Marianne Jonker, en Kees Mandemakers. “Differential infant and child mortality in three Dutch regions, 1812-1909”. Economic History Review 58, nr. 2 (2005): 272–309.

Van Reek, J., en W.M. Van Zutphen. “Sterfte naar sociale klasse bij volwassenen in Nederland sinds de 19de eeuw”. Bevolking en Gezin 2 (1985): 179–90.

Van Rossem, Tina. “Bruxelles ma belle. Bruxelles mortelle. An investigation into excess mortality in Brussels at the turn of the twentieth century”. Universiteit Gent, 2018.

Van Rossem, Tina, Patrick Deboosere, en Isabelle Devos. “Death at work? Mortality and industrial employment in Belgian cities at the turn of the twentieth century”. Explorations in Economic History 66 (2017): 44–64.

Vandenbroeke, Chris. “Prospektus van het historisch-demografisch onderzoek in Vlaanderen”. Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis 113, nr. 1 (1976).

Vanhaute, Eric. “Gezin, bevolking en arbeid, 19de en 20ste eeuw”. In Paradoxen van pedagogisering. Handboek van pedagogische historiografie. Gent: Acco, 2005.

Vanoppen, Phaedra. “Huwelijken in tempore clauso in de stad Maaseik, van 1619 tot 1796”. De Maaseikenaar49, nr. 1 (2018): 24–35.

Van Rossem, Tina, Patrick Deboosere, en Isabelle Devos. “Spatial disparities at death. Age-, sex- and disease- specific mortality in the districts of Belgium at the beginning of the twentieth century”. Espace populations sociétés, nr. 1 (2018).

Velle, Karel. “Arts, geneeskunde en samenleving: medicalisering in België in de 19de en de 20ste eeuw”. Diss. doct. geschiedenis, Rijksuniversiteit Gent, 1988.

Velle, Karel. “Hygiëne en preventieve gezondheidszorg in België (ca .1830-1914): bewustwording, integratie en acceptatie”. Diss. lic. geschiedenis, Universiteit Gent, 1982.

Velle, Karel. “Medisch-geografisch en epidemiologisch onderzoek in België sinds het laatste kwart van de 18de eeuw tot ca. 1850. Een bijdrage tot de sociale geschiedenis”. Handelingen Koninklijke Zuid-Nederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis 38 (1984): 209–29.

Velle, Karel. “Statistiek en sociale politiek: de medische statistiek en het gezondheidsbeleid in België in de 19de eeuw.” Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 16, nr. 1–2 (1985): 213–42.

Verhaeghe, Elke. “Sporen uit hun bestaan. Levenslooponderzoek toegepast op vrouwen geboren in 1830/31 en 1880/81 te Zwevegem”. Diss. Master of Arts in History, Universiteit Gent, 2002.

Verheyen, Niels. “‘Tomber dans une désolation et défaite extrême’. De invloed van oorlog op de demografie en financiën van de stad Maaseik in de ‘ongelukseeuw’ (1672-1722)”. Katholieke Universiteit Leuven, 2016.

Vögele, Jörg. “Urbanization and the urban mortality change in imperial Germany”. Health & Place 6, nr. 1 (2000): 41–55.

Vrielinck, Sven. De territoriale indeling van België (1795-1963), volume 3. Leuven: Universitaire Pers Leuven, 2000.

Waldron, Ingrid. “The role of genetic and biological factors in sex differences in mortality.” In Sex differentials in mortality: trends, determinants and consequences, uitgegeven door Alan D. Lopez en Lado Theodor Ruzicka, 141- 64. Canberra: Department of Demography Australian National University, 1983.

Woods, Robert, en Nicola Shelton. “Disease Environments in Victorian England and Wales”. Historical Methods: A Journal of Quantitative and Interdisciplinary History 33, nr. 2 (2000): 73–82.

World Health Organisation. “ICD-10: version 2016”. Geraadpleegd 9 mei 2019. https://icd.who.int/browse10/2016/en.

Universiteit of Hogeschool
Master in de Geschiedenis
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Prof. dr. Isabelle Devos
Kernwoorden
Share this on: