Buitengewoon anders

‘Een moeilijk kind is een kind in moeilijkheden’, staat in grote letters gedrukt op de muur in de leraarskamer van Instituut Bert Carlier OV2, een buitengewone secundaire school die leerlingen met een autismespectrumstoornis, een licht mentale beperking en/of een gedragsstoornis een thuis geeft. Gedurende een volledig schooljaar gaven wij: Chiara De Schuymer, Febe Piron en Céline Van Acker, workshops in het teken van onze bachelorproef ‘Drama en expressie bij laagtaalvaardige leerlingen’ om hun mondelinge taalvaardigheid te stimuleren. Dat deden we aan de hand van ons activiteitenpakket. Toch werden we gaandeweg geconfronteerd met een aantal problemen.

Een vergeten doelgroep

Voor onze bachelorproef werkten we met leerlingen van twaalf tot zeventien jaar uit Instituut Bert Carlier opleidingsvorm 2 (OV2). De school biedt onderwijs aan leerlingen met een autismespectrumstoornis, een licht mentale beperking en/of een gedragsstoornis. Deze leerlingen worden vaak bestempeld als ‘moeilijke’ leerlingen omdat ze vaak anderstalig zijn, uit een kansarm milieu komen en daarbovenop een beperking hebben op emotioneel en/of mentaal vlak.

In samenspraak met Rita Watté, onze begeleidster, besloten we om de leerlingen waarmee we nauw zouden samenwerken te observeren en ons om diverse redenen in het buitengewoon secundair onderwijs te verdiepen. In het najaar van 2017 brachten we dan ook wekelijks een bezoek aan de OV2’ers.

Ten eerste, omdat we zelf weinig of geen voeling hadden met deze doelgroep. Ten tweede, omdat deze observaties voor ons belangrijk waren voor onze expressielessen. Om te kunnen samenwerken met deze bijzondere doelgroep, is het namelijk erg belangrijk om vertrouwen en veiligheid op te bouwen. Ten derde, om thema’s en tekstmateriaal te kiezen in functie van het einddoel van hun opleiding, met name integratie in een beschermd leef- en arbeidsmilieu.

Dramatische expressie bij laagtaalvaardige leerlingen

De vraag om een bachelorproef te ontwikkelen over dramatische expressie bij laagtaalvaardige leerlingen kwam vanuit het werkveld. Instituut Bert Carlier OV2 gaf aan dat er weinig tot geen materiaal bestond om op een creatieve wijze aan mondelinge taalstimulering te doen bij leerlingen in het buitengewoon onderwijs. Het grootste probleem was dat bestaande activiteiten ofwel inhoudelijk ofwel qua taalniveau niet aansloten bij de leefwereld van de leerlingen.

Onze bachelorproef bestaat uit een literatuurstudie waarin we ons voorafgaand onderzoek verwerkten en een gebruiksvriendelijk activiteitenpakket waarmee leerkrachten eenvoudig aan de slag kunnen gaan.

Het activiteitenpakket is onderverdeeld in vier delen: drempeloefeningen, improvisatieoefeningen, toneelteksten en voorleesteksten.

De eerste drie delen sluiten nauw aan bij elkaar aangezien er daar vooral gewerkt wordt aan de mondelinge taalvaardigheid van de leerlingen en aan drama en expressie.  We kunnen deze plaatsen onder de noemer: dramatische expressie. In het vierde deel, de voorleesteksten, spitsen we ons vooral toe op ‘verhaalbegrip’, omdat veel laagtaalvaardige leerlingen moeite hebben met het begrijpen van een (korte) tekst. We hebben er dan ook voor gezorgd dat de teksten niet te lang zijn en dat ze gekoppeld kunnen worden aan een hedendaags thema zodat de leerlingen steeds een link kunnen maken met het dagdagelijkse leven.

Onze keuze om te werken rond drie specifieke thema’s: ‘emoties’, ‘omgaan met verschil’ en ‘milieu, gezondheid en veiligheid’ was dan ook evident. We bedachten heel wat oefeningen en voorleesteksten, maar verwerkten ook creaties van bekende en minder bekende schrijvers. De thema’s hebben we uiteraard in samenspraak met de leerkrachten van Bert Carlier gekozen. Zij gaven aan waar de leerlingen het meeste moeite mee hadden en waar ze baat bij zouden hebben.

Bij het observeren van de leerlingen viel het ons op dat het verschil in taalniveau enorm groot is. We werkten zowel met laagtaalvaardige Nederlandstalige leerlingen als met anderstalige leerlingen waardoor het opsplitsen in drie taalniveaus onvermijdelijk was.

Onze reis in OV2

In oktober 2017 begonnen we aan een avontuur waarop we in eerste instantie niet voorbereid waren. Aangezien de lerarenopleiding vooral de focus legt op het regulier secundair onderwijs, kwamen we vaak in onvoorziene situaties terecht en kunnen we zonder blikken of blozen zeggen dat onze reis in OV2 niet altijd van een leien dakje verliep.

De eerste weken waren niet gemakkelijk: we zaten vaak met de handen in het haar en stonden weleens perplex als een leerling fel uit de hoek kwam. Eerst zorgden we voor een veilige leer- en leefomgeving waarin de leerlingen ons konden vertrouwen en vice versa. Pas daarna slaagden we erin onze workshops te geven en de leerlingen mee op sleeptouw te nemen.

Naarmate de tijd vorderde, konden we beter inspelen op die onverwachte gedragingen en bereikten we meer en meer succes met onze workshops. Zowel op het vlak van spreekdurf, als op het vlak van mondelinge taal waren merkbare verbeteringen zichtbaar. Ook ontwikkelden de leerlingen een beter zelfbeeld, aangezien deze jongeren vaak te kampen hebben met vooroordelen van de maatschappij. Vaak worden zij bestempeld als leerlingen die lastig zijn, niets willen doen, geen talenten hebben, liever lui dan moe... Kortom een vogel voor de kat zijn.

Nadat we wekenlang workshops gaven over dramatische expressie, beslisten we om een kleine toneelvoorstelling in elkaar te steken. Omdat we tijdens onze workshops en in ons activiteitenpakket o.a. focussen op milieu, werd het decor volledig uit gerecycleerd materiaal gemaakt.

De toneelvoorstelling, die we opvoerden voor ouders en sympathisanten, was het sluitstuk van onze reis in OV2. We hebben een heel schooljaar gewerkt met de leerlingen en leerkrachten en we konden dit in schoonheid afsluiten met een geslaagde opvoering die heel wat positieve emoties losweekte. We lopen nog steeds over van trots en voldoening als we terugkijken op wat we samen met hen bereikt hebben.

Met deze bachelorproef willen we de buitengewone leerlingen met buitengewone kwaliteiten in de kijker zetten. We doorliepen een intensief traject met als resultaat een afgewerkt én uitgetest activiteitenpakket. Wij zijn ervan overtuigd dat je met de juiste motivatie, passie en hard werk deze kinderen kunt overtuigen om iets onwaarschijnlijks mogelijk te maken. Geef hen voldoende positieve bevestiging en zij belonen je met een hartverwarmende, stralende glimlach en een glunderend gezicht; onbetaalbaar buitengewoon.

Chiara De Schuymer, Febe Piron en Céline Van Acker