At the intersection of culture and forced family separation. An explorative study of lived experiences and dealing with transnational family separation after forced migration.

Nore Jans
Persbericht

Verhalen na de vlucht: over moeders achter de bergen en jongemannen in Vlaanderen

 

Waar denkt u aan bij het woord vluchteling? Welk beeld heeft u voor ogen? Denkt u aan zonen en dochters? Moeders en vaders? Broers en zussen? Neven, nichten, nonkels, tantes, grootmoeders en grootvaders? Een vluchteling is meer dan iemand die door de ene gezien wordt als een gevaar en door de andere als een welgekomen gast. Jongemannen vertellen – in de nasleep van de vlucht uit hun thuisland - over de scheiding met familieleden en over de rol die cultuur hierbij speelt. Een verkennend onderzoek naar wat het betekent om alleen te zijn, en toch ook weer niet.

 

Afbeelding 1_Scheiding van familieleden omwille van vlucht

 

Vervolging en oorlog zet mensen aan om hun thuisland te ontvluchten, op zoek naar veiligheid. Sommigen onder hen komen terecht in Vlaanderen en proberen hier een leven uit te bouwen. Vaak hebben ze nog familieleden die mijlenver weg wonen, in de eigen regio van herkomst of tijdelijk elders om nadien zelf verder te migreren. Men kan gescheiden zijn van de kinderen of partner, maar ook van ouders, broers of zussen en andere verwanten. Volgens de voormalig Commissaris voor de Rechten van de Mens, Nils Muižnieks, verloopt familiehereniging vaak te moeizaam en te langzaam.

Het zijn deze breuklijnen binnen families die centraal staan in de masterproef van sociaal en cultureel pedagoog Nore Jans. Haar ontmoetingen met mensen op de vlucht wekten vragen op over de ervaring gescheiden te leven van familie omwille van oorlog en vervolging. Ze besloot hierover een scriptie te schrijven en stond stil bij de rol die cultuur bij dit alles speelt. Het eindresultaat is een verkennende studie over een thema dat in de wetenschappen relatief weinig inkt heeft doen vloeien.

Verder bouwend op bestaand onderzoek werden tien diepte-interviews afgenomen van vijf jongvolwassenen van Afghaanse afkomst. Alleenstaande mannen tussen de 20 en 30 jaar oud die al enkele jaren in België wonen zonder familie. Deze interviews werden systematisch geanalyseerd. De namen van de participanten in dit artikel zijn fictief en de citaten zijn letterlijk weergegeven.

 

Afbeelding 2_Kruispunt scheiding van familieleden omwille van vlucht en cultuur

 

Omdat de islam een houvast kan zijn

De islam kan een bron van steun en kracht zijn, zo blijkt uit de interviews. Voor enkele participanten biedt hun moslimidentiteit houvast in het omgaan met de scheiding van familieleden. Zo heeft Halim als oudste zoon de verantwoordelijkheid om voor zijn moeder, zussen en broers te zorgen. Sinds zijn vertrek hadden zij het financieel erg moeilijk. Niet in staat om te werken in België en zijn rol binnen het gezin op te nemen, vroeg hij God in zijn gebeden om hulp. Het geloof in God geeft Halim hoop.

Een andere participant, Najib, vertelt hoe de islam de afwezigheid van familieleden opvangt door een soort plaatsvervangende leidraad te bieden. Door de afstand zijn Najibs verwanten minder in staat om toezicht te houden over zijn gedrag. Hij is dankbaar om de stabiliteit die religieuze principes, gedragsnormen en betekenissen hem bieden:

>> (Najib) Als ik geen regels heeft voor mij eigen zo, moet ik gewoon in… Moet je eigen in een kader houden zo. Zeggen: ja die zijn de grenzen, deze moet ik doen, deze mag ik nie. […]
(Interviewer) En helpt de islam jou dan in dat kader?
(Najib) Ja.

Kortom: de islam kan een beschermende factor zijn. Toch is het niet zo eenvoudig. Bestaand onderzoek toont aan dat moslims in Europa en Noord-Amerika geconfronteerd worden met ernstige discriminatie en negatieve vooroordelen, in het bijzonder sinds de aanslagen van 11 september 2001.

 

Draden van verbinding en daden van zorg

Verder belichten de interviews hoe familieleden samen culturele tradities in ere houden, ook al leven ze in een verschillend land. Najibs moeder is bijvoorbeeld op zoek naar een geschikte echtgenote voor haar zoon, zoals dat de gewoonte is in Afghanistan. Ze polst bij Najib welke vrouw zijn interesse opwekt. Alleen leeft de zoon in Vlaanderen en de moeder in Afghanistan.

Culturele tradities kunnen aangegrepen worden om de band met elkaar levendig te houden. Tradities vormen zo draden van verbinding, over landsgrenzen heen. Ze bieden kansen om nog actief deel uit te maken van elkaars leven en een rol op te nemen binnen de familie. Een traditie verderzetten kan tegelijkertijd een manier zijn om voor elkaar te zorgen.

 

Over spanningen en verschil

Wanneer men gescheiden leeft van familieleden gaat het verlies van culturele tradities mogelijk gepaard met spanningen. Soms is het door de afstand niet meer mogelijk om tradities in ere te houden, hoewel die wens er wel is. Eén van de participanten zal zich bijvoorbeeld weldra verloven met een vrouw van Afghaanse afkomst, woonachtig in Nederland. Het doet zijn moeder pijn dat zij niet de hand kan gaan vragen van haar toekomstige schoondochter. Participanten vertellen daarnaast ook hoe culturele praktijken, gedragsnormen en waarden soms het onderwerp zijn van discussie via de telefoon:

>> (Abdullah) Als ik soms vertel ik uitgaan met de meisje, relatie of dit. […] Zegt: ‘Ah oké, waarom doet jij zo?’

Hoewel er soms een zekere druk is om te voldoen aan de culturele scripts van het thuisland, ervaren sommigen echter ook autonomie en tolerantie. Over zijn tatoeage zei Zia bijvoorbeeld het volgende:

>> (Zia) Zij weten dat ik hier in Europa woon, das zo ene leven hé hier.

 

Je doet een poging om mij te begrijpen

Het dient beklemtoond te worden dat de bevindingen van dit kleinschalig en verkennend onderzoek niet te veralgemenen zijn. Niettemin vraagt de studie ons om stil te staan bij wat het kan betekenen om gescheiden te leven van familieleden omwille van oorlog en vervolging. Het is net door hierbij stil te staan dat we pogingen doen om elkaar te begrijpen en personen met een achtergrond van gedwongen migratie beter kunnen ondersteunen.

>> “Wij zijn de kinderen van de oorlog. Snap je?”, vroeg de jongeman naast me aan het einde van ons eerste gesprek. “Hmm ja. Ja nee… Ik kan daarover nadenken, maar ik ga dat nooit volledig begrijpen hé”, zei ik. Hij lachte en vervolgde: “Ja, dat wou ik horen. Je doet een poging om mij te begrijpen.”

 

Bibliografie

Agentschap Integratie en Inburgering. (n.d.). De derdelander heeft beperkt verblijfsrecht in België. Retrieved from http://www.agii.be/thema/verblijfsrecht-uitwijzing-reizen/gezinsherenig…

 

Berry, J. W. (1990). Psychology of acculturation: Understanding individuals moving between cultures. In R. W. Brislin (Ed.), Applied cross-cultural psychology (pp. 232-253). California, CA: Sage Publications.

 

Birt, L., Scott, S., Cavers, D., Campbell, C., & Walter, F. (2016). Member checking: A tool to enhance trustworthiness or merely a nod to validation? Qualitative Health Research, 26, 1802-1811. doi:10.1177/1049732316654870 

 

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3, 77-101. doi:10.1191/1478088706qp063oa 

 

Clarke, V. [Victoria Clarke]. (2017, December 9). What is thematic analysis? [Video file]. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=4voVhTiVydc 

 

Clarke, V. [Victoria Clarke]. (2018, June 25). Thematic analysis: An introduction [Video file]. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=5zFcC10vOVY 

 

Cleveland, J., Rousseau, C., & Guzder, J. (2014). Cultural consultation for refugees. In L. J. Kirmayer, J. Guzder, & C. Rousseau (Eds.), Cultural consultation: Encountering the other in mental health care (pp. 245-269). New York, NY: Springer. 

 

Commissioner General for Refugees and Stateless Persons. (2019a). You are eligible for subsidiary protection in Belgium. Your rights and obligations. Retrieved from: 
https://www.cgvs.be/sites/default/files/brochures/brochure_subsidiary-p… 

 

Commissioner General for Refugees and Stateless Persons. (2019b). You are recognised as a refugee in Belgium. Your rights and obligations. Retrieved from: https://www.cgvs.be/sites/default/files/brochures/asiel_asile_-_erkend_… 

 

Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen. (2019). Asielstatistieken December 2018. Retrieved from https://www.cgvs.be/sites/default/files/asielstatistieken_2018_december… 

 

Council of Europe Commissioner for Human Rights. (2017). Realising the right to family reunification of refugees in Europe. Retrieved from https://rm.coe.int/snapshot-of-the-issue-paper-realising-the-right-to-f… 

 

De Haene, L., Grietens, H., & Verschueren, K. (2007). From symptom to context: A review of the literature on refugee children’s mental health. Hellenic Journal of Psychology, 4, 233-256. 

 

De Haene, L., Grietens, H., & Verschueren, K. (2010). Holding harm: Narrative methods in mental health research on refugee trauma. Qualitative Health Research, 20, 1664-1676. doi: 10.1177/1049732310376521 

 

European Asylum Support Office. (2017). EASO country of origin information report. Afghanistan security situation. Retrieved from https://www.cgvs.be/sites/default/files/rapporten/easo_coi_report_afgha… 

 

Federal Agency for the Reception of Asylum Seekers. (n.d.a). Asylum procedure. Retrieved from: https://www.fedasil.be/en/asylum-belgium/asylum-procedure 

 

Federal Agency for the Reception of Asylum Seekers. (n.d.b). Reception centres. Retrieved from https://www.fedasil.be/en/reception-centres 

 

Grace, B. L. (2018). Family from afar? Transnationalism and refugee extended families after resettlement. Journal of Refugee Studies, 32, 125-143. doi:10.1093/jrs/fey019 

 

Hardy, K. V., & Laszloffy, T. A. (1995). The cultural genogram: Key to training culturally competent family therapists. Journal of Marital and Family Therapy, 21(3), 227-237.  

 

Hassan, G., Rousseau, C., & Moreau, N. (2013). Ethnic and religious discrimination: The multifaceted role of religiosity and collective self-esteem. Transcultural Psychiatry, 50, 475-492. doi: 10.1177/1363461513495586 

 

Hassan, G., Moreau, N., Rousseau, C., & Jamil, U. (2010). Du rêve à la réalité: Eléments de réflexion relatifs à l’impact du 11 septembre 2001 sur les familles musulmanes Québécoises. In A. Mekki-Berrada (Ed.), L’Islam en anthropologie de la santé mentale. Théorie, ethnographie et clinique d’un regard alternatif (pp. 151-174). Münster, Germany: Lit Verlag. 

 

Herman, J. L. (1993). Trauma en herstel: De gevolgen van geweld - van mishandeling thuis tot politiek geweld. Amsterdam, The Netherlands: Wereldbibliotheek. 

 

Jerves, E., De Haene, L., Enzlin, P., & Rober, P. (2018). Adolescents’ lived experiences of close relationships in the context of transnational families: A qualitative study from Ecuador. 
Journal of Adolescent Research, 33, 363-390. doi:10.1177/0743558416664027 

 

Kevers, R., Rober, P., & De Haene, L. (2017). The role of collective identifications in family processes of post-trauma reconstruction: An exploratory study with Kurdish refugee families and their diasporic community. Kurdish Studies, 5(2), 107-133.  

 

Lavrakas, P. J. (2008). Nonprobability sampling. Retrieved from https://methods.sagepub.com/Reference//encyclopedia-of-survey-research-… 

 

Nivel, Zorggroep Almere, & Pharos. (2015). Het culturele interview voor POH-GGZ. Retrieved from www.pharos.nl 

 

McCullough-Chavis, A., & Waites, C. (2004). Genograms with African American families: Considering cultural context. Journal of Family Social Work, 8, 1-19. doi:10.1300/J039v08n02_01 

 

McDonald-Wilmsen, B., & Gifford, S. M. (2009). Refugee resettlement, family separation and Australia’s humanitarian programme (Research Paper No. 178). Retrieved from The United Nations Refugee Agency Policy Development and Evaluation Service website: https://www.unhcr.org/4b167ae59.pdf 

 

McGoldrick, M., Gerson, R., & Shellenberger, S. (1999). Genograms: Assessment and intervention (second edition). New York, NY: Norton.  

 

McGoldrick, M., Giordano, J., & Garcia-Preto, N. (2005). Overview: Ethnicity and family therapy. In M. McGoldrick, J. Giordano, & N. Garcia-Preto (Eds.), Ethnicity and family therapy (third edition, pp. 1-42). New York, NY: The Guilford Press.  

 

Mekki-Berrada, A., & Rousseau, C. (2011). Tradition, quête de sens et expériences traumatiques vécues par les réfugiés Algériens installés à Montréal. L’Autre, 12, 68-76. doi:10.3917/lautr.034.0068 

 

Mekki-Berrada, A., Rousseau, C., & Bertot, J. (2001). Research on refugees: Means of transmitting suffering and forging social bonds. International Journal of Mental Health, 30(2), 41-57. 

 

Miller, A., Hess, J. M., Bybee, D., & Goodkind, J. R. (2018). Understanding the mental health consequences of family separation for refugees: Implications for policy and practice. American Journal of Orthopsychiatry, 88, 26-37. doi:10.1037/ort0000272 

 

Minority Rights Group International. (2018). Afghanistan: Minorities and indigenous peoples. Retrieved from https://minorityrights.org/country/afghanistan/ 

 

Parrenas, R. (2005). Long distance intimacy: Class, gender and intergenerational relations between mothers and children in Filipino transnational families. Global Networks, 5, 317-336. 

 

Regulation (EU) No 604/2013 of the European Parliament and of the Council of 26 June 2013 establishing the criteria and mechanisms for determining the Member State responsible for 
examining an application for international protection lodged in one of the Member States by a third-country national or a stateless person, OJ L 180 (2013). Retrieved from https://eur-
lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013R0604&from=EN 

 

Rousseau, C. (2000). Les réfugiés à notre porte: Violence organisée et souffrance sociale. Criminologie, 33(1), 185-201. 

 

Rousseau, C., Ferradji, T., Mekki-Berrada, A., & Jamil, U. (2013). North African Muslim immigrant families in Canada giving meaning to and coping with the war on terror. Journal of Immigrant & Refugee Studies, 11, 136-156. doi:10.1080/15562948.2013.775892 

 

Rousseau, C., Mekki-Berrada, A., & Moreau, S. (2001). Trauma and extended separation from family among Latin American and African refugees in Montreal. Psychiatry, 64(1), 40-59. 

 

Rousseau, C., Rufagari, M.-C., Bagilishya, D., Measham, T. (2004). Remaking family life: Strategies for re-establishing continuity among Congolese refugees during the family reunification process. Social Science & Medicine, 59, 1095-1108. doi:10.1016/j.socscimed.2003.12.011 

 

Sadler, G. R., Lee, H.-C., Lim, R. S.-H., & Fullerton, J. (2010). Recruitment of hard-to-reach population subgroups via adaptations of the snowball sampling strategy. Nursing and Health Sciences, 12, 369-374. doi:10.1111/j.1442-2018.2010.00541.x 

 

Savin-Baden, M., & Major, C. H. (2013). Qualitative research: The essential guide to theory and practice. London, England: Routledge. 

 

Sedgwick, P. (2013). Snowball sampling. British Medical Journal, 347. doi:10.1136/bmj.f7511 

 

Shapiro, D. K., & Montgomery, E. (in press). Forced separation, ruptured kinship and transnational family life. In L. De Haene & C. Rousseau (Eds.), Working with refugee families: Trauma and exile in family relationships. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. 

 

Shellenberger, S., Dent, M. M., Davis-Smith, M., Seale, J. P., Weintraut, R., & Wright, T. (2007). Cultural genogram: A tool for teaching and practice. Families, Systems, & Health, 25, 367-381. doi:10.1037/1091-7527.25.4.367 

 

Solheim, C. A., & Ballard, J. (2016). Ambiguous loss due to separation in voluntary transnational families. Journal of Family Theory & Review, 8, 341-359. doi:10.1111/jftr.12160

 

 Solheim, C., Zaid, S., & Ballard, J. (2016). Ambiguous loss experienced by transnational Mexican immigrant families. Family Process, 55, 338-353. doi:10.1111/famp.12130 

 

Suárez-Orozco, C., Bang, H. J., & Kim, H. Y. (2011). I felt like my heart was staying behind: Psychological implications of family separations & reunifications for immigrant youth. Journal 
of Adolescent Research, 26
, 222-257. doi:10.1177/0743558410376830 

 

Suárez-Orozco, C., Todorova, I. L. G., & Louie, J. (2002). Making up for lost time: The experience of separation and reunification among immigrant families. Family Process, 41, 625-643. 

 

Thomas, A. J. (1998). Understanding culture and worldview in family systems: Use of the multicultural genogram. The Family Journal, 6(1), 24-32.  

 

Tracy, S. J. (2010). Qualitative quality: Eight “big-tent” criteria for excellent qualitative research. Qualitative Inquiry, 16, 837-851. doi:10.1177/1077800410383121 

 

UNICEF. (n.d.). Latest statistics and graphics on refugee and migrant children: Latest information on children arriving in Europe. Retrieved from https://www.unicef.org/eca/emergencies/latest-
statistics-and-graphics-refugee-and-migrant-children 

 

Warde, B. (2012). The cultural genogram: Enhancing the cultural competency of social work students. Social Work Education, 31, 570-586. doi:10.1080/02615479.2011.593623 

 

Woodley, X. M., & Lockard, M. (2016). Womanism and snowball sampling: Engaging marginalized populations in holistic research. The Qualitative Report, 21, 321-329. 

 

Yznaga, S. D. (2008). Using the genogram to facilitate the intercultural competence of Mexican immigrants. The Family Journal, 16, 159-165. doi:10.1177/1066480707313801 

 

Universiteit of Hogeschool
Master in de pedagogische wetenschappen, afstudeerrichting sociale en culturele pedagogiek
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Professor Lucia De Haene
Kernwoorden
Share this on: