De opkomst van de mangacultuur in België: een subcultuuronderzoek
Manga en anime in België – een subcultuur?
Ik kijk al anime sinds ik veertien was. Ik doe dat via het internet. Dat is wat de meeste mensen doen die naar anime kijken omdat er heel veel sites zijn waar je gratis naar anime kan kijken. […] Ze praten in het Japans en er is Engelse ondertiteling. Ik vind het echt tof om naar anime te kijken omdat ze anders zijn dan de typische Westerse series. Je wordt echt meegezogen in het verhaal. Ik heb toch een hele grote interesse in Japan. Dat komt door anime dat ik geprikkeld ben om meer te weten te komen over Japan: over de cultuur, over de taal,… (Citaat van Lydia in WILLMORE, C., Anime, in Koppen, Eén, 9 april 2015.)
Herken je jezelf in dit citaat? Of heb je misschien vrienden of familieleden die Lydia’s passie delen? Hou je ook van Japanse popcultuur? Indien wel sta je niet alleen met je hobby, want je maakt deel uit van een steeds groeiende subcultuur in België.
Manga en anime, of Japanse stripverhalen en tekenfilms respectievelijk, zijn enorm populair geworden in België op een verbazend korte tijd. Dit is echter niet altijd het geval geweest: toen ik twaalf jaar geleden zelf als prille puber begon met verzamelen, moest ik naar het verre Brussel trekken om met mijn zuurverdiende zakgeld Franstalige boekjes aan te schaffen. Het waren fenomenen waar het grote publiek wel al eens van had gehoord, maar waar men niet erg bekend mee was. Iedereen had wel een jonger familielid die Dragon Ball Z of Sailor Moon keek, was wel eens een pornografische tekenfilm tegengekomen in de videowinkel of kende misschien iemand die stripbeurzen afschuimde om lectuur in te slaan. Manga als cultureel fenomeen had echter nog geen vaste plaats gevonden in onze leefwereld.
Ondertussen hebben we het jaar 2015 bereikt en is de situatie veranderd. Beurzen als F.A.C.T.S. en Made in Asia zijn enorm populair aan beide kanten van het land, België kent een eigen cosplay[1] gemeenschap en zelfs winkelketens als Fnac verkopen manga. Ik zat met een aantal vragen rond deze evolutie. Waar komt deze populariteit vandaan? Wat heeft deze boom getriggerd en hoe is deze verlopen? Wat houdt de subcultuur die zich rond deze Japanse media heeft gevormd precies in?
Gewapend met theorieën rond subcultuur en fandom[2], interviews en fanzines besloot ik om een antwoord op deze vragen te zoeken via de masterproef die ik in functie van mijn masteropleiding Culturele Studies diende te schrijven. Helaas moest ik mijn onderzoek beperken tot Vlaanderen vanwege de grote scheiding die bestaat tussen de Vlaamse en Waalse fangemeenschappen en het korte tijdsbestek dat ik had om dit werk klaar te krijgen.
Al snel bleek dat ik het antwoord niet zo ver moest zoeken. De oorsprong van de Belgische mangasubcultuur bevindt zich namelijk in de jaren ’80 van de twintigste eeuw, wanneer het programma Club Dorothée in Waalse huiskamers verschijnt via de Franse zender TF1. Het was een vrolijk programmablok dat berucht was om zijn Franstalige animereeksen. Veel Vlaamse kinderen bekeken deze uitzendingen desondanks het taalverschil omdat Nederlandstalige kanalen slechts een klein aanbod aan kinderprogramma’s hadden. Het programma werd echter stopgezet in 1997, waardoor er een hiaat in de Belgische mangawereld ontstond. Deze leegte werd al snel terug gevuld rond het jaar 2000, toen de Pokémon-franchise zijn weg vond naar onze contreien en zorgde voor de ware boom die vandaag nog steeds aan de gang is. Het is ook dit moment waarop Franse uitgeverijen een Nederlandstalige markt proberen op te richten. Vanwege deze evolutie bestaan er vandaag twee generaties van fans, die ik de Club Dorothée-generatie en de Pokémon-generatie heb genoemd.
De Nederlandstalige markt is zo’n tien jaar na zijn ontstaan stukgelopen, maar toch komen er steeds nieuwe Vlaamse mangafans bij. Dit is onder meer te wijten aan fangemaakte vertalingen van anime en manga genaamd fansubs en scanlations: deze uitgaven zijn gratis maar illegaal te verkrijgen via het internet. Omdat zij hebben bijgedragen tot de populariteit van anime en manga maar ook de markt ondermijnen, bestaat er een spanningsveld tussen hen en de officiële uitgevers.
Het woord subcultuur kwam al ter sprake, maar wat betekent dat eigenlijk? Een gemeenschap heeft altijd een dominante cultuur waarvan het merendeel van de bevolking lid is. De normen van deze cultuur worden zo hard als normaal beschouwd dat de meeste mensen zelfs niet beseffen dat zij er deel van uitmaken. Er bestaan kleinere culturele groepen binnen deze overheersende cultuur waarvan de interesses verschillen van die van de dominante cultuur en waarvan de leden zich ook actief tegen de smaak van deze dominante cultuur afzetten. Zij vormen een subcultuur.
De mangafans in België vormen een subcultuur rond de culturele objecten waar zij fan van zijn. Hoewel deze subcultuur draait rond vele verschillende fandoms, zijn er toch algemene kenmerken te bespeuren die de fans delen met elkaar. Zij consumeren dezelfde soorten media, ontmoeten elkaar op conventies rond manga en anime en delen een eigen jargon waarin veel Engels en Japans wordt gebruikt. Ook zijn ze vaak geïnteresseerd in andere aspecten van de Japanse popcultuur zoals muziek of mode en integreren zij aspecten ervan in hun dagelijkse leven door bijvoorbeeld Japanse kledingstijlen te emuleren, cosplay elementen in hun omgeving op te nemen of door Japanse les te volgen.
Ik heb geprobeerd om de geschiedenis rond mangafans in België in kaart te brengen via mijn masterproef, maar dit is nog geen afgesloten verhaal. De lokale fanclubs blijven groeien en beurzen rond deze media trekken elk jaar meer bezoekers aan. Hoe lang zal deze trend zich verder blijven zetten? Zal er nog een derde generatie verschijnen? Dat zijn vragen die enkel de toekomst kan uitwijzen.
[1] Een soort van eenmanstheater dat zeer typisch is voor de mangasubcultuur waarbij een fan zich verkleedt als een personage uit zijn of haar favoriete reeks, film, strip of videospel.
[2] Een gemeenschap die ontstaat rond het fan zijn van een cultureel object, zoals bijvoorbeeld de Harry Potter fans.
