"Aandacht voor intercultureel leren in de personenzorg: stage- en opleidingservaringen in het beroepsonderwijs"

Waar cultuur en zorg samenkomen

Al gehoord dat het in vele culturen of religies belangrijk is om met je rechterhand te eten en dingen aan te geven? Ooit in een cultureel conflict beland of in een situatie waar jij anders dacht en handelde dan de persoon met een andere etnische-culturele achtergrond dan de jouwe? Wist je hoe je om moest omgaan met die situatie of was dat eerder moeilijk?

Door de groeiende diversiteit in de samenleving zijn er dagelijks veel mensen die in contact komen of werken met mensen met een andere etnische-culturele achtergrond dan die van henzelf. Logisch gevolg is dat ook in de medische wereld en de zorgsector verplegers, dokters en verzorgenden zelf uit een andere cultuur komen of in contact komen met cliënten uit verscheidene culturen. 

Cliënten benaderen ziekte en zorg soms verschillend dan de hulpverleners. Ze kunnen bijvoorbeeld diverse opvattingen of verwachtingen hebben of hun problemen en symptomen verschillend tonen of verwoorden. Er kan eveneens ontevredenheid ontstaan, wanneer er geen rekening wordt gehouden met mogelijke culturele verschillen tussen cliënt en hulpverlener. De vraag is wat dit betekent voor de interactie tussen cliënt en hulpverlener en hoe hulpverleners hiermee omgaan.

In de scriptie “Aandacht voor intercultureel leren in de personenzorg” komen ervaringen, van leerlingen uit het secundair onderwijs in hun laatste jaar verzorging, aan bod. Zij hebben nog lessen op school, maar hebben ook een stage waar ze gedurende een langere periode meewerken als verzorgende. Op school worden ze theoretisch voorbereid op wat ze tijdens hun stage in de praktijk moeten toepassen. De leerlingen doen onder andere stage in een rusthuis, een ziekenhuis of bieden hulp bij mensen aan huis. In dit onderzoek werd er dieper ingegaan op de vraag of ze zich voorbereid voelen om met mensen uit andere culturen om te gaan.

Interculturele competentie

Als deze leerlingen in contact komen met cliënten van een andere etnisch-culturele achtergrond, is het van belang dat ze intercultureel competent zijn. Dit wil zeggen dat ze op een effectieve en constructieve manier in interactie kunnen gaan met mensen met een andere culturele achtergrond dan die van henzelf.

Een andere taal kunnen spreken of specifieke kennis hebben van een bepaalde cultuur kan hierbij helpen, maar is niet voldoende. Het kan een risico inhouden er vanuit te gaan dat iedereen uit bijvoorbeeld China op dezelfde manier behandeld wil worden. Elk individu is uniek en heeft andere behoeften, ook al zijn ze van eenzelfde cultuur.

‘Interculturele competentie’ gaat dus niet enkel over kennis. Het gaat ook over cultureel bewustzijn: dat mensen zich ervan bewust zijn dat ze van elkaar verschillen, onder meer door hun culturele achtergrond. Bovendien omvat de term interculturele competentie naast kennis en bewustzijn ook vaardigheden en gedrag. 

Maar hoe leer je dan intercultureel competent te zijn?

De vraag welke factoren een belangrijke rol spelen in het leerproces naar ‘intercultureel competenter’ worden, is de rode draad in de scriptie. Leren gebeurt op verscheidene manieren. Het is niet enkel de theorie uit de schoolboeken dat leerlingen doet leren. Om leerlingen de mogelijkheid te bieden intercultureel te leren, is het van belang dat er gebruik wordt gemaakt van onder andere bestaande culturele diversiteit, interactie en nieuwe ervaringen waarmee ze niet vertrouwd zijn. Ervaringsleren is erg belangrijk in het intercultureel leerproces. Daarom werd er bij de leerlingen in deze studie niet enkel gekeken naar hun ervaringen van het leren op school, maar ook naar hun leren tijdens de stages.

Belangrijk bij intercultureel leren is dat het cultureel bewustzijn wordt verhoogd en dat er een krachtige leeromgeving wordt ontwikkeld. In een krachtige leeromgeving worden leerlingen uitgedaagd om samen actief te leren, meestal in een concrete en authentieke context. Om intercultureel competenter te worden, is het cruciaal om levensechte interactiesituaties met mensen uit andere culturen te combineren met reflectie.

Verschillende leerlingen uit rurale en stedelijke scholen deden mee met deze studie. Zij kregen vragen voorgelegd over de manier van lesgeven, de inhoud van de lessen, de ervaringen op de stageplaats en hoe daar werd op ingegaan. Eveneens de begeleiding, feedback en evaluatie zowel op school als op de stageplaats kwamen aan bod. Daarnaast werd onderzocht of de aanwezigheid van mensen uit andere culturen in de omgeving van de leerling van belang is om intercultureel competent te zijn, of intercultureel competenter te worden.

Onbekend is onbemind?

Het is duidelijk geworden dat niet alle leerlingen zich even intercultureel competent voelen en dat de ervaringen van leerlingen uiteenlopend zijn. Nochtans zijn de lessen inhoudelijk grotendeels gelijklopend over de verschillende scholen. Waar zit het verschil dan? De studie vond een aantal factoren die een rol spelen. Het positief contact met mensen uit een andere etnisch-cultuur, komt naar voren als de grootste positief beïnvloedende factor om intercultureel te leren en cultureel bewust te worden. Dat wist ook een leerling dat zich minder intercultureel competent voelde ons te vertellen: “Ik zou het goed vinden als er een Marokkaanse vrouw naar de klas komt. Ik zou bijvoorbeeld willen weten waarom sommige Marokkaanse vrouwen een hoofddoek dragen. Want nu weet ik niets en als ze dat uitleggen dan kan ik dat begrijpen.”