Detecteren van slikproblemen bij mensen met een mentale beperking: topsport?

Tot 1200 keer op een dag. Zo vaak doet u het: slikken. Hoewel iedereen zich eens verslikt, kan het veelvuldig verslikken wel ernstige gevolgen hebben. Zeker voor personen met een mentale beperking die van bij de geboorte al medische problemen kennen. Special Olympics Belgium (SOB) organiseert voor deze doelgroep een sportevenement waar de deelnemers naast het sportieve luik op meerdere domeinen worden gescreend zoals zicht, gehoor, tanden, voeding en levensstijl, maar niet op slikken. Daar brachten twee diëtisten, vier bachelorstudenten logopedie en een docent verandering in: enter SlikSignaleringslijst of SSL!

Een mens slikt ongeveer 1200 keer per dag.

Een mens slikt ongeveer 1200 keer per dag. Het is een alledaagse activiteit waarover we niet bewust moeten nadenken. Gelukkig maar! Slikken is niet alleen nodig om het eten of drinken, maar ook om het speeksel weg te krijgen. Als dat steeds misloopt, kan het leiden tot een waslijst aan medische problemen en zelfs tot een overlijden. Tot 73% van de personen met een verstandelijke beperking heeft slikproblemen. Een reden te meer dat Lonne Cerpentier en Febe Herpoel, twee bachelorstudenten logopedie aan de Arteveldehogeschool, onder leiding van docente Anne-Sophie Beeckman en externe promotor Diane Buekers dit verder zijn gaan onderzoeken.

Verwar slikstoornissen niet met een voedings- of eetstoornis!

Slik- en kauwproblemen

De medische term voor slik- en kauwproblemen is dysfagie. Deze benaming is afkomstig van het Grieks en betekent letterlijk verkeerd (dys) eten (phagein). Om te slikken, werken lip-, tong-, kaak-, keel-, slokdarm- en ademhalingsspieren én meerdere zenuwen nauwgezet samen. Het eten, drinken of zelfs het speeksel moet niet enkel efficiënt tot in de maag geraken. Er mag ook niets in de longen terechtkomen! Hiervoor geven de zenuwen informatie door naar de hersenen die op hun beurt de spieren correct zullen aansturen. Zo vraagt het doorslikken van yoghurt minder kracht dan dat van een biefstuk.   

Enerzijds is er dus sprake van dysfagie wanneer de persoon moeite ondervindt tijdens het kauwen van het voedsel. Anderzijds is er sprake van slik- en/of kauwproblemen wanneer het eten of drinken trager richting de maag beweegt of wanneer de persoon zich verslikt. Verwar slikstoornissen echter niet met een voedings- of eetstoornis! Iemand met anorexia nervosa behoort dus niet tot deze categorie.

Herkennen van stoornis

Hoe vanzelfsprekend slikken ook is, zijn slik- en kauwproblemen soms minder makkelijk te herkennen, zeker bij mensen met een mentale beperking. Ze hebben het vaak moeilijk om te communiceren tijdens én over de maaltijd. Bovendien merken begeleiders de signalen voor slik- en kauwproblemen vaak niet op. Het ontdekken van dysfagie gebeurt dan te laat waardoor het kwaad al is geschied. Om de stoornis te kunnen herkennen, zijn er signalen waarvoor de omgeving alert moet zijn.

1. Signalen die kunnen wijzen op dysfagie

Signaleren

De SlikSignaleringsLijst (SSL) is een instrument dat door studenten en professionals is ontwikkeld, specifiek voor Special Olympics België. Dat is een jaarlijks sportevenement voor personen met een verstandelijke beperking. De eerste stappen werden gezet door diëtisten Diane Buekers en Nolanda Van Well-van Haare. In een volgend stadium werden op basis van focusgroepen met experten een eerste versie van de SSL samengesteld.

Tijdens de afname van de SSL stelt de testleider vragen over de maaltijd (bijvoorbeeld “Hoe ziet jouw warm eten eruit?”) en laat die de deelnemer twee korte wetenschappelijk onderbouwde testen uitvoeren: enerzijds een beker water leegdrinken en anderzijds een cracker opeten. De resultaten van de deelnemers worden vergeleken met resultaten van gezonde proefpersonen. Hiermee probeert de onderzoeker na te gaan of er iets mis is of niet. Als die signalen opmerkt die kunnen wijzen op een slikstoornis, wordt de atleet doorverwezen naar de huisarts voor verder onderzoek.

Het afnemen van de SlikSignaleringsLijst tijdens de coronacrisis was niet vanzelfsprekend. Door COVID-19 werden de winterspelen van Special Olympics België geannuleerd en kon de SSL dan ook niet afgenomen worden. Als alternatief werd het signaleringsinstrument uitgeprobeerd in twee Vlaamse voorzieningen voor mensen met een mentale beperking.

Uitslag SlikSignaleringsLijst

Uit de testafnames in Vlaamse voorzieningen bleek dat bijna de helft van de deelnemers risico liep op een slikstoornis. Zij werden bijgevolg doorverwezen naar de huisarts om dit verder te laten onderzoeken.   

2. Aantal deelnemers dat risico loopt op een slikstoornis

Bovenstaand resultaat maakt het essentieel om verder bewustzijn te creëren bij de deelnemers en hun ruime omgeving. Op die manier kunnen de gevolgen van een slikstoornis beperkt worden op vlak van gezondheid alsook op het niveau van welzijn. De medische gevolgen zoals terugkerende longontstekingen, ondervoeding en uitdroging kunnen namelijk vermeden worden bij vroegtijdige erkenning. Op vlak van welzijn is het dan weer belangrijk om het eetplezier en comfort van de personen met een slikstoornis zo hoog mogelijk houden. Wanneer een persoon zich regelmatig verslikt, kan die immers een afkeer vertonen naar de verschillende eetsituaties en zich gaan isoleren uit schaamte.  

In onderstaande flowchart wordt duidelijk gemaakt welke wegen iemand kan doorlopen nadat een signaal op een onveilige slik al dan niet wordt opgemerkt.

3. Al dan niet opmerken van het risicosignaal

Dankzij de twee afnames kon het signaleringsinstrument voor het eerst in de praktijk uitgetest worden. Dit was van belang om de bruikbaarheid van het instrument te testen én de SSL bij te sturen. Dit vooraleer het instrument voor het eerst in de geschiedenis zijn intrede zou maken op de zomerspelen van Special Olympics in Louvain-la-Neuve.

4. Afname SSL op de zomerspelen in mei

Bewustzijn slikstoornissen

Uit de literatuur en de testafnames blijkt dat de mensen zich vaak niet bewust zijn van slikstoornissen en dus ook niet van de gevolgen ervan. Dit onderzoek toonde aan dat bijna de helft van de personen met een verstandelijke beperking risico loopt op het hebben of ontwikkelen van slik- en kauwproblemen. Het vergroten van het bewustzijn van deze stoornis binnen hun netwerk, begeleiding en familie is bijgevolg essentieel voor de gezondheid van deze doelgroep. De SSL zal in de toekomst standaard afgenomen worden op Special Olympics België. Op deze manier kunnen ook deze bijzondere mensen tot 1200 keer per dag veilig slikken.

"Wees alert voor tekenen van verslikken en raadpleeg tijdig een huisarts of logopedist.