Als schoollopen (even) niet meer lukt
Jaarlijks verlaten nog heel wat jongeren de middelbare school zonder diploma. In Vlaanderen is dit cijfer de laatste jaren al gedaald, maar toch blijft het een verontrustend fenomeen. In Vlaanderen zijn er meerdere initiatieven die zich inzetten om vroegtijdige schooluitval tegen te gaan, zoals de naadloze flexibele trajecten (NAFT). Er werd nagegaan hoe jongeren en andere betrokkenen de impact van NAFT ervaren.
Vroegtijdig schoolverlaten: what’s in a name?
De meeste landen hanteren verschillende definities betreffende vroegtijdige schooluitval. Over het algemeen kan je concluderen dat vroegtijdig schoolverlaten duidt op het vervroegd stopzetten van de schoolloopbaan waarbij geen diploma of getuigschrift van het secundair onderwijs werd behaald.
Waar onderzoek het veelal over eens is, is dat schooluitval voornamelijk als een proces moet worden gezien dat wordt voorafgegaan door risicofactoren. Voorbeelden van risico’s die aan vroegtijdige schooluitval worden gelinkt, zijn spijbelen, zittenblijven of schoolmoeheid. Maar ook familiale factoren - zoals een verontrustende thuissituatie of families die in armoede leven - kunnen de kans op vroegtijdig schoolverlaten verhogen. Tenslotte is de school ook een belangrijke factor die schooluitval kan tegen gaan. Onder meer een goede relatie tussen leerkracht en leerling wordt in de literatuur als belangrijke beschermende factor aangehaald. Ook scholen die adequaat inzetten op spijbelgedrag kunnen vroegtijdig schoolverlaten bij hun leerlingen doen dalen.
Dit impliceert dat we schooluitval als een ‘samen verhaal’ moeten bekijken en het probleem niet enkel bij de leerling mogen leggen. We moeten de gehele context in acht nemen om schoolverlaten te kunnen begrijpen.
Non scholae sed vitae discimus
Bovenstaande zin heb je misschien al eens zien passeren. Dit Latijns motto betekent “We leren niet voor school maar voor het leven.” Het belang van onderwijs was dus zelfs al eeuwen geleden voor de Romeinen duidelijk. De schoolbanken zonder diploma verlaten, brengt dan ook heel wat ongemak met zich mee. Vroegtijdige schoolverlaters krijgen immers vaker te kampen met werkloosheid en armoede. Ook krijgt deze groep vaker te kampen met depressieve gevoelens. Naast nadelen voor het individu, is het ook ongunstig voor de samenleving. Denk maar aan verloren nationaal inkomen en verhoogde sociale zekerheidsuitgaven. Logisch dus dat het bestrijden van schooluitval in verschillende landen hoog op de politieke agenda staat.
NAFT: de benzine om terug op gang te geraken?
Hoewel NAFT de meeste lezers wellicht aan benzine zal doen denken, staat de afkorting voor “naadloos flexibele trajecten”. De trajecten werden in 2016 het leven ingeroepen om vroegtijdige schooluitval tegen te gaan. in Vlaanderen zijn er verschillende diensten die deze trajecten aanbieden. NAFT situeert zich binnen het schoolextern aanbod. Als naadloos flexibel traject nodig blijkt, wordt de leerling door het CLB bij een NAFT-aanbieder aangemeld. Er wordt vervolgens met alle betrokken actoren samen gezeten om te peilen naar de behoeften van de leerling en te kijken hoe NAFT ondersteuning kan bieden. NAFT biedt zowel preventieve als remediërende ondersteuning bij leerlingen bij wie schooluitval dreigt. Verder kan NAFT ook worden ingezet bij leerlingengroepen, volledige klasgroepen of bij schoolteams om hen bij te staan in het omgaan met jongeren. Samengevat biedt NAFT ondersteuning, zowel individueel als in groep, om schooluitval tegen te gaan. De redenen van aanmelding kunnen heel divers zijn. Denk maar aan jongeren die kampen met faalangst, stress, jongeren die de motivatie niet (meer) vinden om naar school te gaan etc... Aangezien NAFT een relatief jong initiatief is, wou NAFT nagaan wat jongeren en andere betrokkenen als werkzaam beschouwen binnen de trajecten. Op vraag van NAFT kwam dan ook dit onderzoek tot stand, waarin naar de ervaringen van jongeren en andere betrokken actoren werd gepeild.
Bevindingen in a nutshell
Samengevat gaven jongeren vooral aan waarde te hechten aan de succeservaringen die ze kunnen opdoen binnen NAFT. Door ervaringen in een andere setting op te doen verruimt hun blik met betrekking tot hun kwaliteiten. Voor jongeren die de school reeds hadden verlaten, bleek het ervaren van structuur en een daginvulling waardevol te zijn. Ook werc NAFT door enkele jongeren als een rustmoment ervaren en bleek de sfeer tijdens de trajecten belangrijk te zijn. Jongeren voelen zich bij NAFT voornamelijk op hun gemak en voelen zich gehoord. Uit dit onderzoek bleek NAFT vooral een positieve impact op welzijn en het versterken van vaardigheden te hebben. Maar er kwamen ook enkele uitdagingen naar voren. Zo is NAFT niet echt bekend bij het grote publiek, wat voor onduidelijkheid kan zorgen. Ook worden de trajecten vaak als te kortdurend ervaren.
“Bijvoorbeeld als we zo’n kringgesprek hadden, iedereen aarzelde altijd van ‘hmm wie gaat er nu beginnen?’ en meestal was ik degene die dan zo de lijn doorbrak terwijl ik nooit gedacht had da ik da zou kunnen” (jongere)
Last but not least
Hoewel het inzichten kan verschaffen in de ervaringen met betrekking tot NAFT, betreft het een kleinschalig onderzoek en kunnen uitspraken niet worden veralgemeend. Meer onderzoek is dus nodig. Het tegengaan van vroegtijdige schooluitval vergt blijvende inspanningen van meerdere actoren. Laten we ons blijven inzetten en sleutelen aan het tegengaan van schooluitval, want jongeren zijn de burgers van morgen maar zeker ook van vandaag. Jeugdwerk werkt. Het heeft vaak een impact op levens van jongeren, nu én later. Blijven investeren in kinderen en jongeren en hierbij hun stem centraal stellen is dan ook de boodschap.
