Analyse des différences entre interprètes masculins et féminins au Parlement européen en termes de décalage

Simultaan tolken: nog een verschil tussen mannen en vrouwen?

Al generaties lang worden er discussies gevoerd over de stereotypen van en de verschillen tussen mannen en vrouwen. Vooral in de loop van de laatste jaren heeft dit gespreksonderwerp de weg naar de populaire media gevonden. Het zal u wellicht niet verbazen dat er ook op taalvlak duidelijke verschillen tussen mannen en vrouwen bestaan. Heel wat onderzoekers hebben getracht om deze verschillen in kaart te brengen en de verklaring die achter deze fenomenen schuilt, te achterhalen.

Onderzoek naar de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke simultaantolken is echter onaangeroerd gebleven. Eva Baes, Masterstudente Tolken aan de Hogeschool Gent, trachtte een antwoord te vinden op deze kwestie in het kader van haar scriptie. In het onderzoek werd nagegaan of er een statistisch significant verschil bestaat tussen mannelijke en vrouwelijke simultaantolken Frans-Nederlands in het Europees Parlement op vlak van decalage. Een woordje uitleg …

Decalage: toelichting en verklaringen

Decalage is een cruciale vakterm binnen de tolkwereld. Het wordt ook wel EVS (ear-voice span) genoemd en kan gedefinieerd worden als het tijdsverschil tussen het moment waarop de tolk de boodschap hoort die getolkt moet worden en het moment waarop de boodschap effectief getolkt wordt. Meestal ligt de decalage van simultaantolken tussen 2 en 4 seconden, maar het is vanzelfsprekend dat deze waarden sterk beïnvloed worden door externe omstandigheden. Aangezien het simultaantolken een groot concentratievermogen vereist, is het bijvoorbeeld makkelijker werken  in een rustige omgeving dan in een omgeving waar achtergrondgeluiden de boodschap van de spreker  domineren.

Een vraag die men zich kan stellen is welke oorzaken er kunnen schuilgaan achter een mogelijk verschil in decalage tussen mannelijke en vrouwelijke simultaantolken. Als eerste verklaring kunnen  biologische verschillen in de hersenen aangehaald worden. Het is wetenschappelijk bewezen dat de verbinding tussen de twee hersenhelften (corpus callosum) groter is bij vrouwen dan bij mannen. Een mogelijk gevolg daarvan is dat vrouwelijke tolken meer hun tijd nemen om de boodschap van een spreker te herformuleren. Een tweede verklaring kan gezocht worden in heel wat elementen die onder de noemer ‘sociale positie’ onder te brengen zijn. Een verschillend luistergedrag, alsook een verschil in conversatiemanagement en empathische beleving kunnen bijvoorbeeld bijdragen tot een verschillende lengte in decalage. Een derde verklaring is te vinden in de uiteenlopende spreekstijl van mannen enerzijds en vrouwen anderzijds, wat ook de decalage tijdens het tolken kan beïnvloeden. Mannen spreken onder andere veel doelgerichter dan vrouwen, terwijl vrouwen veel voorzichtiger te werk gaan tijdens het luister- en spreekproces.

Aandachtsverdeling tijdens het tolken

Na de mogelijke oorzaken te hebben achterhaald, bestond een volgende stap van het onderzoek erin deze oorzaken te toetsen aan het ‘Effort Model’ van D. Gile. Dit model geeft een beeld van de aandachtsverdeling over de verschillende handelingen van de tolk. De aandacht van de tolk kan namelijk over vier handelingen verdeeld worden: (1) luisteren en analyseren, (2) productie, (3) kortetermijngeheugen en (4) coördinatie. Aangezien de tolk alle handelingen gelijktijdig moet uitvoeren, is het logisch dat hij of zij een goed evenwicht moet vinden in de capaciteitsverdeling van de aandacht over de 4 handelingen. Stel dat vrouwen beter zijn in luisteren dan mannen, dan zullen vrouwelijke tolken meer aandacht schenken aan de factor luisteren en analyseren (1), waardoor er minder resterende capaciteit zal zijn voor de 3 andere handelingen.

Op basis van de literatuurstudie, ontstonden er tijdens het onderzoek sterke vermoedens dat de decalage van vrouwelijke simultaantolken hoger kan liggen dan die van hun mannelijke collega’s. Deze vermoedens zijn gebaseerd op onderzoeksresultaten waaruit blijkt dat vrouwen beter zijn in geheugenwerk. Het is mogelijk dat vrouwelijke tolken daardoor meer aandacht zullen besteden aan luisteren en analyseren (1) en aan geheugenwerk (3) vooraleer te beginnen tolken. Een bijkomende verklaring voor een hogere decalage bij vrouwelijke tolken is het verschil in de hersenen, waardoor vrouwen beter scoren op vlak van taalproductie. Een kortere decalage bij mannelijke simultaantolken daarentegen, kan verklaard worden door een meer doelgericht luistergedrag en een meer directe spreekstijl.

Eigen onderzoek

Naast een literatuurstudie omvat de scriptie ook een eigen onderzoek. Op basis van online-video’s van enkele zittingen van het Europees Parlement, werden de speeches uitgeschreven van zowel Franstalige sprekers, alsook de bijhorende Nederlandse vertolking. Met behulp van deze documenten en video’s was het mogelijk om de tijdsaanduidingen van zorgvuldig geselecteerde Franse woorden en hun Nederlandse equivalenten te noteren. Hierdoor was het mogelijk om de decalage te berekenen van mannelijke tolken enerzijds en vrouwelijke tolken anderzijds.

Alle resultaten werden genoteerd in tabellen en uitgetekend in grafieken die het verloop van de decalage aangeven.  De tijdsaanduidingen moesten echter grotendeels aangepast worden, doordat de video’s niet altijd synchroon startten. Deze afwijkingen konden echter verholpen worden door liplezen, duidelijke gebaren, maar voornamelijk door naar de originele spreker te luisteren die af en toe via de koptelefoon van de tolk te horen was.

Steunend op de literatuurstudie waren er vermoedens dat de decalage van vrouwelijke tolken hoger ligt dan die van mannelijke simultaantolken. Om dit statistisch na te gaan, werd eerst de gemiddelde decalage van mannelijke en vrouwelijke tolken berekend. Die van mannen bedraagt 2.24 seconden, terwijl die van vrouwen oploopt tot 2.69 seconden. Vervolgens werd de Mann-Whitney test uitgevoerd, die heeft aangetoond dat er inderdaad een statistisch significant verschil (p < 0.01) bestaat tussen mannelijke en vrouwelijke simultaantolken in het Europees Parlement op vlak van decalage.

Conclusie

Uit het onderzoek is gebleken dat er opvallende verschillen bestaan tussen mannen en vrouwen, ook  op taalvlak. Deze verschillen kunnen zelfs de prestaties van mannelijke en vrouwelijke simultaantolken beïnvloeden. Bovendien heeft het eigen onderzoek bevestigd dat er effectief een verschillende lengte in decalage bestaat tussen mannelijke en vrouwelijke simultaantolken. Het is dan ook goed mogelijk dat de aangehaalde verschillen tussen mannen en vrouwen dit verschil in decalage veroorzaken.

De bevindingen uit dit onderzoek kunnen zeker een interessante piste vormen voor verder onderzoek in verscheidene onderzoeksdomeinen. Wordt vervolgd …