Analyse van de vertaling van x-femismen in de ondertitelde en gedubde versie van de film Maria Full of Grace

Sterft Leonardo in Titanic of gaat hij van ons heen?

Iedereen gaat wel eens naar de bioscoop of zakt wel eens lekker door op de bank om van een goede blockbuster te genieten, maar hoe vaak sta je als kijker stil bij de ondertiteling of dubbing van een film?

Ondertiteling versus dubbing
De meeste films die je in de bioscoop bekijkt, zijn niet van Belgische makelij. Dat betekent dat vertalers de opdracht krijgen om de films te ondertitelen of dubben. Net als Nederlanders, Zweden Finnen, Portugezen , Grieken, Denen en Luxemburgers verkiezen wij Belgen ondertiteling boven dubbing.  Hoewel ondertiteling de snelste en goedkoopste manier is, zijn er ook landen zoals Spanje, Duitsland, Frankrijk, Italië en Oostenrijk die, omwille van voorkeur, opteren voor dubbing. Welke methode er ook gebruik wordt, zowel ondertiteling als dubbing leggen de vertaler heel wat beperkingen op. Zo zal er bij elke methode steeds informatie moeten worden weggelaten. Bij ondertiteling is informatieverlies het gevolg van het feit dat ondertitels maar een beperkt aantal karakters tellen en slechts enkele seconden op het scherm staan. Bij dubbing moeten de mondbewegingen en dus de klanken dan weer op elkaar gelijken.

X-femismen
De film María, llena eres de gracia , ook bekend onder de Engelse titel Maria Full of Grace vertelt het verhaal van een zeventienjarig meisje María uit Colombia dat drugs smokkelt naar Amerika omdat dat voor haar de enige manier is om uit de armoede te geraken. Gezien het illegale drugsthema komen er heel wat verhullende termen en scheldwoorden in de film voor, zoals muilezel voor drugsmokkelaar of bolletjes voor cocaïne. In de taalkunde worden zulke termen die zaken mooier voorstellen dan ze werkelijker zijn eufemismen genoemd. Scheldwoorden of woorden die iets slechter voorstellen, worden dan weer met de term dysfemismen aangeduid. En de neutrale varianten zijn de orthofemismen. Zo kan het neutrale sterven, ook eufemistisch beschreven worden als heengaan, of dysfemistisch als naar de pieren gaan. Alle termen worden aangeduid met de verzamelnaam x-femismen. X-femismen zijn vaak taaleigen en cultuurgebonden en vormen dus een moeilijkheid voor vertalers aangezien er niet altijd een equivalent in de doeltaal bestaat.

Onderzoek
Hoe gaan vertalers nu om met zulke moeilijkheden als ze reeds beperkt zijn bij het ondertitelen en dubben? Laten ze scheldwoorden bijvoorbeeld weg aangezien er al weinig plaats is in de ondertitels? Uit onderzoek van de ondertitelde en gedubde versie van de film María, llena eres de gracia blijkt dat vertalers een x-femisme bijna altijd vertalen door middel van een overeenkomstig x-femisme in de doeltaal. Slechts enkele keren werden ze weggelaten of op een andere manier vertaald. Ook de meerderheid van de scheldwoorden werd gewoon behouden, ook al zijn ze in geschreven modus nog aanstootgevender. Wat het verschil tussen ondertiteling en dubbing betreft, werden 73 van de 97 x-femismen op dezelfde manier vertaald. Er is dus geen groot verschil in de vertaling van x-femismen bij ondertiteling en dubbing. Opvallend is wel dat er meer weglatingen plaatsvonden bij de ondertitelde versie dan bij de gedubde versie.

Bij het vertalen van een film komt dus heel wat kijken. Niet alleen het medium film waarbij  het samenspel van beeld, geluid en tekst een complex geheel vormt, is een moeilijkheid, maar ook de taal zelf brengt heel wat moeilijkheden met zich mee.  Vertalers moeten constant keuzes maken en die keuzes bepalen hoe de ondertiteling of dubbing van de films die je kijkt eruit zien.