Anytime, Anywhere: Een kwalitatief onderzoek naar de ambiguïteit van gsm-gebruik.

Anytime, anywhere, of u nu wil of niet

Vandaag de dag bestaat er een sociale druk om altijd en overal bereikbaar te zijn via de gsm. Vrienden, familie en uw partner verwachten dat ze u steeds te pakken kunnen krijgen via uw mobiele telefoon. Dat is de conclusie van de licentiaatsverhandeling van Lotte Vermeir.
Dat we soms onder druk worden gezet door onze werkgever om altijd en overal bereikbaar te zijn is niets nieuw, maar dat dit vandaag de dag ook geëist wordt door onze sociale contacten, is voor velen ongetwijfeld wél verrassend. Nochtans komt het u misschien bekend voor: wordt u soms door uw partner, uw ouders, uw kinderen of uw vrienden op het matje geroepen omdat u uw gsm niet opnam? U bent niet alleen. Uit deze licentiaatsverhandeling bleek dat er wel degelijk een sociale druk bestaat om uw gsm op zo’n manier te gebruiken dat anderen u steeds kunnen bereiken.

Het empirisch onderzoek bestond uit twintig kwalitatieve diepte-interviews, waarmee werd gepeild naar de concrete betekenis die mensen geven aan hun gsm-gebruik en hun ervaringen met de constante bereikbaarheid. Niet zozeer hoe vaak iets voorkomt, maar wel het hoe en waarom werden op die manier onderzocht. Eén van de voordelen van dit soort onderzoek is dat er lang genoeg met de respondenten wordt gepraat om bepaalde tegenstrijdigheden bloot te leggen, die op hun beurt boeiende vaststellingen kunnen opleveren. Zo was het opvallend dat heel wat mensen in het begin van het interview zeiden dat ze het niet erg vonden om door familie en vrienden gebeld te worden, zolang hun werkgever hen maar met rust liet. Later bleek dat ze het wél soms erg moeilijk hadden met telefoontjes van privécontacten. Dit kan wijzen op een sociaal taboe om te zeggen dat we ook voor vrienden en familie af en toe liever onbereikbaar zijn.

Uit het onderzoek bleek dat de gsm voor heel wat ergernissen en stress kan zorgen, maar toch hebben we bijna allemaal een gsm en kunnen we hem vaak bijzonder moeilijk missen. Een aantal factoren kunnen dat verklaren. Ten eerste appreciëren we de coördinatiemogelijkheden van de gsm. Dankzij de gsm kunnen we de details van een afspraak invullen wanneer we al onderweg zijn, wat een grotere flexibiliteit toelaat. Ten tweede is het veiligheidsaspect een belangrijke reden om een gsm aan te schaffen. Niet alleen mensen die bijvoorbeeld door een handicap van hulp afhankelijk zijn voelen zich veiliger met de gsm, ook anderen denken er zo over. Ten derde kan men met de gsm sms’jes sturen, een goedkope vorm van communicatie die erg belangrijk is om vriendschapsrelaties te onderhouden. Het vierde en laatste aspect, is dat de gsm een belangrijke emotionele connotatie heeft. Doordat we steeds meer dingen waarmee we een emotionele band hebben, in die gsm kwijt kunnen, zijn we ook aan de gsm zelf gehecht. Daarbij gaat het niet alleen over berichtjes die bewaard worden, maar bijvoorbeeld ook over foto’s van mensen die ons dierbaar zijn.

Hoewel we onze gsm dus erg belangrijk vinden en we er heel wat voordelen van ervaren, zijn er ook een aantal nadelen. Eén van die nadelen is de sociale druk die gecreëerd wordt om altijd bereikbaar te zijn. Zo blijkt dat mensen zonder gsm door hun sociale contacten worden aangespoord om er één te kopen, en dat van mensen mét een gsm verwacht wordt om die voortaan ook steeds overal mee naartoe te nemen en alle  oproepen te beantwoorden. Naast deze rechtstreekse vorm van sociale druk, kan er ook een onrechtstreekse vorm van sociale druk worden waargenomen. Een voorbeeld daarvan is dat sommige mensen zich verplicht voelen om te antwoorden op een sms of om op te nemen bij een telefoonoproep, omdat ze dat een vorm van beleefdheid vinden. Een tweede voorbeeld, is dat mensen soms ongerust worden wanneer ze iemand niet kunnen bereiken. Als je dat weet, bestaat er natuurlijk een zekere druk om je bereikbaarheid niét te beperken, zodat je sociale contacten zich niet nodeloos zorgen zouden maken.

Die druk om altijd en overal bereikbaar te zijn, is niet voor iedereen even erg. Drie verschillende types konden worden onderscheiden, afhankelijk van de mate waarin ze last hebben van de constante bereikbaarheid. Stel dat u op regelmatige basis even onbereikbaar wil zijn en het vaak storend vindt om telefoon te krijgen, dan kunnen we u tot het profiel ‘No-time’, Nowhere (unless...) rekenen. Wanneer u al eens gevloekt hebt omdat u wéér telefoon kreeg van uw (schoon)moeder, maar u het in het algemeen niet zo erg vindt om steeds bereikbaar te zijn, behoort u tot het Sometimes, Somewhere type. Heeft u geen idee waar dit artikel eigenlijk over gaat en vraagt u zich af of de auteur echt niets beters te doen had, dan heeft u ongetwijfeld helemaal geen moeilijkheden met de constante bereikbaarheid, wat wil zeggen dat we u in de Anytime, Anywhere groep kunnen plaatsen. Eén van de redenen waarom sommigen het wél moeilijk hadden met die bereikbaarheid, was door de “dubbele realiteit” die wordt gecreëerd door een telefoongesprek. Verschillende mensen vinden het bijvoorbeeld erg vreemd om telefoon te krijgen van iemand uit het dagelijks leven hier, terwijl ze op vakantie zijn in het buitenland en ze zich ver van hun normale leefwereld bevinden. Door de telefoonoproep “botsen” deze twee realiteiten met elkaar.

Siemens bracht op de professionele markt een toepassing uit waarbij iemand zijn gewenste bereikbaarheid kan communiceren aan zijn contacten. Een dergelijk systeem kan ook voor particulieren interessant zijn. Eén vrouw vergeleek de huidige situatie met het verkeer: vroeger hadden erg weinig mensen een auto en waren verkeersregels overbodig, nu zijn er zoveel auto’s dat verkeersregels absoluut noodzakelijk zijn. Zij zou dan ook blij zijn met een systeem dat haar telefoonoproepen in goede banen kan leiden en ze is bereid om daar extra voor te betalen.

Opmerkelijk ook, tenslotte, waren een aantal ergernissen die zeer frequent terugkwamen. Zo beschouwt men het als bijzonder storend wanneer mensen die men niet kent (luid) telefoneren op de trein of in de supermarkt, waardoor gênante details uit de ander zijn privéleven hoorbaar zijn. Wanneer mensen die men wel kent aan het telefoneren of sms’en gaan terwijl ze zich op dat moment in iemands gezelschap bevinden, voelen die laatsten zich vaak genegeerd.

We kunnen het onderzoek met andere woorden in een aantal do’s en don’ts samenvatten: Word vooral niet kwaad op uw man, uw dochter, een vriend of een vriendin, wanneer hun gsm afstaat of zij niet opnemen. Dat wil niet zeggen dat ze geen tijd voor u hebben, evenmin dat ze verongelukt zijn. Misschien hebben ze hun gsm niet gehoord, misschien zijn ze net iemand tegengekomen, of wie weet, willen ze even alleen zijn met hun gedachten. Daarnaast is het geen goed idee om het uit te maken met uw lief terwijl u op de trein zit, en laat u de telefoon beter even rinkelen wanneer u met vrienden op café zit.