De archeologie van heteroseksualiteit in de late middeleeuwen

Het afbeelden van fallussen en vulva’s met benen, koppels in missionarispositie, of zelfs een fallus aan het spit, was geen taboe in de laatmiddeleeuwse maatschappij. Dit bewijzen de meer dan 300 seksuele insignes die gevonden zijn in Vlaanderen en Nederland. Seksuele insignes zijn laatmiddeleeuwse objecten die vervaardigd zijn uit lood en tin, en die een seksueel thema uitbeelden. Vermoedelijk werden deze insignes op een zichtbare plaats opgespeld, maar naar de betekenis van de insignes valt nog steeds te raden.

In het archeologisch onderzoeksveld werd er tot nu toe nauwelijks tot zelfs geen aandacht besteed aan heteroseksualiteit in het verleden. Dit onderzoek brengt hier verandering in, en legt zich toe op seksuele insignes. Dankzij de studie van deze insignes krijgen we een beter inzicht in de beleving van heteroseksualiteit in de late middeleeuwen in de Lage Landen.

Het eerste wat blijkt uit het onderzoek is dat in de middeleeuwen seksualiteit niet gecategoriseerd werd volgens de opsplitsing tussen heteroseksualiteit en homoseksualiteit. De term heteroseksualiteit kent zijn oorsprong namelijk pas in de 19de eeuw. In de middeleeuwen werd seksualiteit ondergebracht in de categorie van natuurlijke of onnatuurlijke seksuele handelingen. Het definiëren van de aard van de seksuele handeling werd gedaan door de Rooms-Katholieke Kerk. Zo moesten alle natuurlijke seksuele handelingen gericht zijn op de voortplanting binnen het huwelijk. Alle andere seksuele handelingen - zoals masturbatie, anale seks en homoseksualiteit – werden beschouwd als onnatuurlijk.

Missionarispositie

De invloed van de Kerk bleef niet beperkt tot het bepalen van natuurlijk en onnatuurlijk seksuele handelingen. Zo bepaalde de kerk ook dat de missionarispositie de enige aanvaardbare houding was voor geslachstgemeenschap. Eendere andere houding, zoals op zijn hondjes, was verwerpelijk.

In de middeleeuwen is het op zijn hondjes doen voor beesten, niet voor mensen.

Er zijn heel wat seksuele insignes gevonden waarbij een heteroseksueel koppel in missionarispositie wordt afgebeeld. Dit staat in schril contrast met de weergaves van verschillende seksposities in de antieke oudheid. Zo bestaat er bijvoorbeeld een fresco in Pompei waarbij een man een vrouw oraal bevredigt. De moraliserende stem van de Rooms-Katholieke Kerk omtrent de “juiste”, natuurlijke seksuele handeling is dus duidelijk aanwezig in de seksuele insignes in de late middeleeuwen.

Vruchtbaarheid

Voor de Rooms-Katholieke Kerk speelde de vruchtbaarheid een enorm belangrijke rol binnen het huwelijk. Onvruchtbaarheid zorgde binnen het huwelijk voor een diepgegronde angst. De pest die hevig huis hield in de Lage Landen in de 14de eeuw zorgde voor een daling van de bevolking. Hierdoor dringde de Katholieke kerk nog meer aan op de voortplanting binnen het huwelijk. Uit het onderzoek blijkt dat deze visie op vruchtbaarheid ook een invloed had op de seksuele insignes.

Zo speelt het denken rond vruchtbaarheid een rol in het tot stand komen van de seksuele insigne waarbij een fallus met benen wordt afgebeeld. Deze seksuele insignes komen overeen met de tintinnabulum uit de Romeinse periode. Een tintinnabulum is een fallus met dierlijke poten, een staart en soms met vleugels die werd opgehangen en diende om het kwade af te weren.

Ondanks de grote visuele overeenkomst worden in deze seksuele insignes uit de late middeleeuwen de dierlijke poten vervangen door menselijke benen en wordt er schaamhaar toegevoegd. De nadruk op slanke benen speelt een belangrijke rol in de laatmiddeleeuwse mode, slanke benen benadrukte namelijk het mannelijk geslachtsorgaan. Deze klederdracht accentueert niet enkel de mannelijkheid van de man, maar ook de vruchtbaarheid. Dit omdat mannelijkheid en vruchtbaarheid nauw met elkaar verbonden waren. Ook de toevoeging van schaamhaar beklemtoont de mannelijkheid en daardoor ook opnieuw de vruchtbaarheid van de man.

Een zaak van lage of hoge klasse

Onderzoekers zijn het oneens over het vraagstuk door wie deze seksuele insignes werden gedragen. De objecten zijn gemaakt uit goedkope metalen en konden dus massaal geproduceerd en gekocht worden. Hierdoor wordt ervan uitgegaan dat deze insignes alleen werden gedragen door de lagere lagen van de laatmiddeleeuwse maatschappij, maar dat hoeft niet per se het geval te zijn. Dit omdat zowel de hogere als lagere klasses binnen de maatschappij een gedeelde visuele cultuur hadden als het aankwam op het afbeelden van seksualiteit. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van de metafoor van de mossel. Deze metafoor verwijst naar het vrouwelijk geslachtorgaan en komt zowel voor in hoogliteraire teksten als in de weergaven van een aantal seksuele insignes. De visie op (hetero)seksualiteit die gestuurd werd vanuit de Kerk bekommert zowel de hogere lagen als de lagere lagen van maatschappij.

Is je interesse gewekt? Surf dan snel naar de website Kunera.nl om de gevonden seksuele insignes te bekijken!