Artainment: ervaring, beleving en vermaak. een onderzoek naar de verwachtingen van jonge bezoekers van kunstmusea en naar de museale strategieën om aan deze verwachtingen tegemoet te komen.

‘Met de handen in het haar!’

Zowel op de onderzoeksagenda als op de politieke agenda wordt cultuur steeds belangrijker.  Neem bijvoorbeeld de beleidsnota van cultuur, die stelt dat cultuur onmisbaar is bij de volledige ontwikkeling van het individu en de samenleving.  Om persoonlijk volledig te kunnen ontplooien, is er aldus nood aan culturele participatie.  En als er nu iets is waar jongeren vaak geen tijd voor willen maken, dan is het wel voor cultuur.  Beleidsmakers, culturele centra en musea zitten met de handen in het haar en weten niet meer hoe ze cultuur voor jongeren interessanter én aanlokkelijker kunnen maken. 

In mijn eindverhandeling heb ik de wisselwerking die er bestaat tussen jongeren en het kunstmuseum onderzocht.  Wat verwachten jongeren van een kunstmuseum?  Heeft educatie bij hen plaats moeten maken voor plezier of is er ruimte voor beide?  Is er al dan niet sprake van ‘artainment’, waarbij de kunstbeleving gecombineerd wordt met plezier?  Welke strategieën gebruikt het kunstmuseum om aan de verwachtingen van de jongeren tegemoet te komen?  En hoe probeert men hierbij het educatieve aspect niet uit het oog te verliezen? 

Het heft in eigen handen nemen

Volgens de officiële definitie heeft het museum vier functies, namelijk het verwerven, behouden, onderzoeken en ontsluiten van de collectie.  Naast deze vier officiële functies kent het museum echter ook nog andere educatieve doelstellingen.  Het is immers nog steeds de bedoeling dat de bezoeker ook daadwerkelijk iets bijleert van zijn bezoek aan het museum.  De educatieve museumdienst speelt hier een belangrijke rol, daar het deze dienst is die de educatieve functie zo goed mogelijk naar de bezoeker tracht te vertalen. 

Natuurlijk zal het publiek deze opgedwongen educatieve rol van het museum niet zomaar aanvaarden.  De bezoeker heeft een grote macht en kan het museum door middel van zijn handelingen zelfs veranderen!  Zo nemen jongeren vaak het heft in eigen handen, dit niet door hun te bevrijden van de dwang en weg te lopen uit het museum, maar door in het museum zelf creatief om te gaan met de regels.  Je omzeilt de educatieve functie immers perfect wanneer je bijvoorbeeld met elkaar praat of al gewoon niet oplet tijdens de rondleiding door het museumpersoneel aangeboden. 

Waarom niet, waarom wel?!

Vanzelfsprekend moet er, voordat de rondleiding plaatsvindt, eerst de keuze gemaakt worden om het museum te bezoeken en zijn niet alle jongeren even benieuwd naar het kunstmuseum.  Sommigen zal je nooit in een museum aantreffen terwijl anderen er daadwerkelijk in geïnteresseerd zijn.  Zo tonen jongeren uit een hoger opleidingsniveau en met ouders die het museum regelmatig bezoeken ook zelf meer culturele interesse.  Maar niet alleen de opleiding of de opvoeding zal mensen verhinderen een bezoek te brengen aan een kunstmuseum.  Er is ook de tijdkost, de geldkost, het feit dat het museum ruimtelijk te ver gelegen is, enzovoort. 

Wanneer jongeren bevraagd worden naar hun redenen om het kunstmuseum te bezoeken, blijken ze in de eerste plaats te gaan omdat ze verplicht worden door hun school en in de tweede plaats om iets moois te zien.  Ondanks de verplichting vinden ze het wel een goed initiatief om met de klas een kunstmuseum te bezoeken, dit niet omdat ze er iets willen bijleren maar omdat het een leuke uitstap is. 

Redenen die jongeren hebben om het kunstmuseum niet te bezoeken zijn de desinteresse, het tijdsgebrek en het feit dat ze niet weten welke tentoonstellingen er lopen.  Het is bijgevolg niet alleen belangrijk om jongeren op een effectieve wijze te informeren van het aanbod, maar ook om zichzelf als interessante activiteit te profileren op de vrijetijdsmarkt.  Jongeren hebben immers de keuze tussen talloze bezigheden en zijn gewoon vaak niet volledig op de hoogte van alle keuzemogelijkheden die ze hebben!

Het gebruik van een website is voor een museum geen goede manier om jongeren te bereiken.  Het museum moet zich meer op receptieve informatiebronnen richten, zoals advertenties en televisiecampagnes.  Hierbij moeten de jongeren niet zelf actief op zoek gaan naar informatie maar worden ze er mee geconfronteerd.  Deze informatiebronnen lijken optimaal, daar jongeren hun drukke agenda niet altijd op voorhand plannen en de gebruikte informatiebronnen dus steeds kort op de bal moeten spelen. 

Andere redenen zoals de hoge toegangsprijs en de onbereikbaarheid van het museum zijn geen echte redenen.  Zo is er bijvoorbeeld in Londen reeds gebleken dat zelfs het gratis maken van het museumaanbod niet meer jongeren naar het museum lokt.  Deze redenen beschouwen we bijgevolg als ‘zoethoudertjes’ waar de jongeren zelf in wensen te geloven.  Zo voelen ze zichzelf niet schuldig als ze niet participeren. 

Artainment

Zowel plezier als educatie zijn klaarblijkelijk twee van de meest belangrijke verwachtingen die jongeren hebben van een museum.  Een ideale manier om een jong publiek te bereiken is dus het voorzien in evenementen, activiteiten en projecten die een kruising zijn tussen plezier en educatie en dus bij wijze van spreken een vorm van ‘artainment’ vormen.  Denk bijvoorbeeld maar aan het grote succes van de Belmondo-fuiven georganiseerd in het S.M.A.K. te Gent. 

Een vaakgehoorde kritiek op bijvoorbeeld de Belmondo-fuiven is dat men de kunstwereld niet juist overbrengt naar de jongere.  Niets is echter minder waar.  Door jongeren in het museum een positieve ervaring te laten meemaken, gaan ze later meer geneigd zijn om nog eens een museum te bezoeken en zal hun algemene interesse in de museumwereld stijgen.  Het toepassen van artainment is met andere woorden dé ideale manier om de museumwereld aan de leefwereld van de jongere te linken om zo de drempel van het museumbezoek drastisch te verlagen.