Zwart-witspectrum van belastingfraude: grijs (in)gekleurd
Kleurenleer
Maagdelijk wit wordt geassocieerd met onschuld, maar houdt ook kwestbaarheid in. Tegenpool zwart symboliseert daarentegen het kwade en belichaamt eveneens het mysterieuze. Grijs kan hierbij als mengeling de overgang tussen beide kleuren weergeven. Toch is het niet duidelijk of een handeling nu zwart of wit moet worden ingekleurd wanneer men in een grijze zone opereert.
Zwart of wit geld: wanneer de kat van huis is, dansen de (grijze) muizen
In ons land is nog maar weinig geweten over de attitude van de belastingplichtigen tegenover belastingfraude. Binnen dit werkstuk werd dan ook getracht aan de hand van een surveyonderzoek de attitude van de Vlaamse belastingplichtigen ten aanzien van het spectrum van belastingfraude in kaart te brengen. Hierbij werd de focus gelegd op belastingfraude inzake de personenbelasting.
Wat onder de noemer van belastingfraude wordt begrepen, is echter niet helemaal duidelijk. Nochtans maakt de wetgever een zwart-witonderscheid tussen belastingontduiking als belastingfraude en belastingontwijking, hetgeen een vorm van een toegelaten belastingbesparing inhoudt.
Bovendien stelt de wet binnen de notie van wat als belastingfraude wordt beschouwd, allerlei gradaties qua ernst voorop. Zo kan zogenaamde ‘gewone’ fiscale fraude worden onderscheiden van ‘ernstige’ fiscale fraude, hetgeen vooral van belang is wat betreft de sanctionering van deze misdrijven. Ten slotte gaat belastingfraude ook vaak gepaard met of heeft als gevolg het witwassen van de fiscale vermogensvoordelen, zodat ook het witwasmisdrijf binnen dit brede spectrum van belastingfraude valt.
Een heel ‘spectrum’ van belastingfraude wordt zo gereguleerd. De kwestie is echter of dit zwart-witonderscheid ook in de praktijk voor de belastingplichtige zo duidelijk is?
Hierbij rijst de vraag of een geval van belastingontwijking toch ook niet als belastingfraude kan worden beschouwd, terwijl anderzijds een geval van belastingontduiking misschien eerder als belastingontwijking wordt bestempeld? Wordt met andere woorden de grens tussen de toegelaten belastingontwijking en de niet-toegelaten belastingontduiking door de belastingplichtigen op dezelfde manier getrokken als die door de wet wordt bepaald?
Zwart op wit ge(s)teld
Om na te gaan of de wettelijke bepalingen van wat belastingfraude is, overeenstemmen met de invulling ervan door de belastingplichtigen, werd een selectie van typegevallen van belastingfraude over het gehele spectrum bevraagd. Ook een typegeval van belastingontwijking werd in de selectie opgenomen, zodat kon worden nagegaan of de grens tussen de toegelaten belastingontwijking en de verboden belastingontduiking in de praktijk door de respondenten op dezelfde plaats als de wet getrokken wordt.
Het eerste luik van de gehanteerde vragenlijst peilde zo naar de attitude per typegeval. Daarnaast werd ook gevraagd de verschillende typgevallen ten opzichte van elkaar te rangschikken, zodat de attitude met betrekking tot de typegevallen over het gehele spectrum gesitueerd kon worden.
Kleur bekent: geen spel van kat en muis
Van belang is dat naar de bevindingen van dit onderzoek, de notie van belastingfraude een bredere invulling kreeg dan wettelijk voorzien. De situatieomschrijving die volgens de wet ‘belastingontwijking’ inhoudt -en dus een toegelaten praktijk is- werd door de respondenten als feitelijke belastingfraude beschouwd.
Alle bevraagde typegevallen werden hierbij binnen de notie van ‘belastingfraude’ gesitueerd en alsdusdanig beschouwd, wat vooral opmerkelijk is voor het wettelijke geval van toegelaten belastingontwijking.
Bovendien stond men gemiddeld behoorlijk wat averser tegenover de vooropgestelde situatie van belastingontwijking dan tegenover een paar typegevallen die door de wet wel degelijk als belastingontduiking worden gekwalificeerd.
De bevindingen van dit onderzoek geven dus weer dat volgens de attitude van de respondenten dit wettelijke geval van belastingontwijking niet alleen de grens oversteekt naar belastingontduiking, maar dat zelfs dieper het buitenland wordt ingereden naar een niveau dat gevallen van wettelijk bepaalde belastingfraude achter zich laat.
Ten slotte werd ook nagegaan of verschillende generaties van belastingplichtigen met andere ogen kijken naar dat spectrum van het aangeven en betalen van belastingen. Conform buitenlands onderzoek wordt namelijk vermoed dat naarmate men ouder wordt, men meer ‘avers’ staat tegenover belastingfraude. Deze hypothese kon echter niet worden bevestigd door de onderzoeksresultaten.
Buiten de lijntjes kleurt het tinten grijs: het muist al wat van katten komt
Gesteld kan wel worden dat de grens tussen toegelaten belastingontwijking en niet-toegelaten belastingontduiking inderdaad dus niet al te zwart op wit kan worden beschouwd. Deze grens wordt immers anders gepercipieerd naar de perceptie of attitude dan wettelijk bepaald.
De grens tussen toegelaten belastingontwijking en niet-toegelaten belastingontduiking is trouwens niet alleen ‘dun’,
"The difference between tax avoidance (belastingontwijking) and tax evasion (belastongontduiking) is the thickness of a prison wall"
maar de perceptie van de respondenten en hun attitude tegenover het typegeval van (wettelijke) belastingontwijking is zelfs klaar en duidelijk grensoverschrijdend.
De perceptie van de Vlaamse belastingplichtige tegenover het al dan niet legitieme (niet) betalen van belastingen komt dus niet altijd overeen met de wettelijke bepalingen hieromtrent.
Hoewel de wet dus voorziet in een zwart-wituiteenzetting van wat wel en wat niet door de beugel kan, kleuren grijstinten de invulling van wat onder de noemer van belastingfraude begrepen wordt en de situering ervan binnen het gehele spectrum.
Verder onderzoek naar de attitude omtrent belastingfraude bij belastingplichtigen zou belangrijke extra politieke en beleidsinformatie kunnen opleveren.
Een stiekeme hoop is in ieder geval dat dit werkstuk een kleine aanzet kan zijn om vanuit een breder draagvlak de strijd tegen belastingfraude te verfijnen en waar nodig op te voeren.
Gezien attitudes goede voorspellers zijn van gedrag, vormt dit attitudeonderzoek immers ongetwijfeld een interessant uitgangspunt, en kan deze oriëntatie als instrument of hulpmiddel fungeren binnen het kader van de strijd tegen belastingfraude.
Het is aan de wetgever deze bevindingen al dan niet mee te nemen in verder onderzoek en daarna het spectrum zodanig in te kleuren dat de grijstinten stilaan meer vervagen binnen een spectrum van belastingfraude dat effectiever en met een breder draagvlak bij de bevolking kan worden aangepakt.
