Het ABC van communicatie in de zorg

Het ABC van communicatie in de zorg

70% van de medische fouten is het gevolg van communicatiefouten. Als je weet dat er tijdens jouw ziekenhuisbezoek gemiddeld 15 keer over jou als patiënt, enkel en alleen al door de verpleegkundigen, gecommuniceerd wordt, dan zijn er veel momenten waar het mis kan lopen, toch? Er vinden namelijk 3 shiftwissels per 24 uur plaats en een opname duurt gemiddeld 5 dagen. Nog straffer: 37% van die patiëntoverdrachten zijn dermate gebrekkig dat de verpleegkundige niet meer in staat is om veilige zorg aan jou als patiënt te garanderen. Lijkt allemaal onwerkelijk, niet? Het is zeker niet te bedoeling je schrik aan te jagen of je een onveilig gevoel te geven binnen de zorginstellingen, maar eerder om je bewust te maken van het belang van goede communicatie in de gezondheidszorg.

Als voormalig student verpleegkunde en stagiaire op neonatologie (intensieve zorgen voor pasgeborenen) zag ik dat de overdrachten niet altijd van een leien dakje liepen. Communicatiefouten vormen ook nog eens een hoger risico voor patiënten op intensieve zorgeenheden. Daarenboven zijn pasgeborenen nog eens 8 keer gevoeliger voor medische fouten in vergelijking met volwassenen. Hoog tijd om hiervoor een oplossing te zoeken!

De vinger op de wonde leggen

De mondelinge patiëntoverdracht is een essentieel en vast onderdeel van de verpleegkundige zorg. Ondanks het gekend belang hiervan, bleek dat de overdracht op de stageafdeling neonatologie niet geheel vlekkeloos verliep. Storende omgevingsfactoren, zoals rinkelende telefoons en alarmen van monitors, zorgden voor verminderde aandacht. Verder was de tijd te beperkt om een hele reeks aan belangrijke informatie te communiceren. Het grootste hekelpunt was echter het gebrek aan structuur. In de literatuur raadt men aan dat de overdracht chronologisch moet verlopen en geordend moet zijn volgens een bepaalde logica om te vermijden dat er belangrijke informatie vergeten wordt en onnuttige details toegevoegd worden. Op deze stageafdeling was dat echter niet het geval. Er werd van de hak op de tak gesprongen en de verpleegkundigen maakten geen gebruik van de Elektronische Patiëntendossiers (EPD), hoewel deze wel steeds de meest actuele en volledige gegevens bevatten. Door dit achterwege te laten, moeten ze meer vertrouwen op hun eigen geheugen en we weten allemaal dat het menselijk geheugen ons wel eens in de steek laat.

Communication is key

Waarom is die patiëntoverdracht van zo groot belang? Het moet de veiligheid van de patiënt en de zorgcontinuïteit bewaren. Toch, een goede overdracht heeft niet alleen voordelen voor de patiënt, maar ook voor de verpleegkundigen zelf. Het is namelijk een erg leerrijk moment, want er wordt dan heel wat kennis uitgewisseld.

Voornamelijk het gebrek aan structuur bleek het grootste werkpunt op deze stageafdeling. Waarom is een overdrachtsstructuur zo voordelig? Het zorgt voor een consistente manier van overdragen, waardoor miscommunicatie en het ontbreken van cruciale informatie beperkt worden. Dit heeft dan weer als gevolg dat het risico op medicatiefouten, zorgvertraging en een langere opnameduur verkleind worden. Voor de verpleegkundigen betekent dit ook meer vertrouwen en tevredenheid.

Letters van het alfabet als redmiddel

Er werd in de literatuur gezocht naar de meest geschikte overdrachtsstructuur voor deze stageafdeling. Er bestaan al heel wat methodes, onder andere I-PASS, HAND-IT, DeMist en SBARR, hoewel geen enkele methode allesomvattend is. In deze scriptie werd er gekozen voor SBARR, omdat deze structuur al uitgebreid onderzocht werd en positieve resultaten gaf. Uit de literatuur bleek dat, bij gebruik van SBARR, er minder communicatiefouten waren en er minder snel informatie vergeten werd. Verder is deze methode ook flexibel en toepasbaar op een intensieve afdeling, wat belangrijk was voor de stageafdeling neonatologie. Tot slot, de methode is erg eenvoudig in gebruik voor verpleegkundigen. Zie hieronder een overzicht van de SBARR-methode.

S – Situation: Over welke patiënt gaat het? (naam, geboortedatum, reden van opname)

B – Background: Wat moet je weten? (allergieën, medische voorgeschiedenis, aandachtspunten en korte samenvatting van de afgelopen ligdagen)

A – Assessment: Hoe gaat het vandaag met de patiënt en welke zorgen zijn vandaag toegediend?

R – Recommendation: Wat moet er vandaag nog gebeuren? (onderzoeken, taken, planning)

R – Repeat: De belangrijkste informatie wordt door de overnemende verpleegkunde herhaald en er is kans om vragen te stellen.

De SBARR-methode leek echter nog niet volledig genoeg voor de afdeling. Om die reden werd er gezocht naar een manier om deze verder uit te diepen. De ABCDE-methode werd geschikt gevonden om het onderdeel A van de SBARR verder te ordenen. Met deze methode kan men eenvoudig en aan de hand van de lichaamssystemen dieper ingaan op de noden en zorgen van de patiënt. De ABCDE-methode gaat als volgt:

A – Airway (luchtwegen)

B – Breathing (ademhaling)

C – Circulation (hart en bloedsomloop)

D – Disability (bewustzijn)

E – Exposure (zichtbare observaties, zoals wonden of infusen)

De SBARR gecombineerd met ABCDE bleek de meest omvattende en eenvoudige methode om de patiëntoverdracht te organiseren. Om de structuur te integreren op de dienst werd er een flowchart ontworpen. Dit schema leidt de verpleegkundigen tijdens de overdracht en werd speciaal ontwikkeld voor de stageafdeling neonatologie. Er werd rekening gehouden met het Elektronisch Patiëntendossier (EPD) voor een betere toepassing van de ontwikkelde methode: in de flowchart wordt er systematisch verwezen naar de pagina in het EPD waar ze de informatie kunnen terugvinden.

ABC, easy as 123

Sinds de jaren 2000 ziet met het belang in van een goede communicatie tussen zorgverleners en gaat er steeds meer aandacht naar dit aspect in de zorg. Toch blijkt in de praktijk dat er nog wat werk aan de winkel is. Deze scriptie kan een stapje in de goede richting betekenen, maar opent hopelijk vooral een bredere discussie om een universeel overdrachtsstructuur uit te werken. Wie had gedacht dat zo iets eenvoudig als de letters van het alfabet de communicatie in de zorg naar een hoger niveau zouden kunnen tillen?