Let's go Lego

Let’s go Lego

Stel je voor dat je kind van zeven na het bouwen van een constructie in Lego, de blokken vakkundig en gecontroleerd in de open haard gooit. Zo niet, het bouwwerk in stukken en brokken onder het tapijt jaagt. Hoewel de living er na een namiddag spelen kan uitzien als een stortplaats, is de kamer in uw woning de term vuilnisbelt niet waard. Immers, het kind in kwestie gebruikt dezelfde afgebroken legoblokken morgennamiddag opnieuw. Exact dat doet de bouwsector vandaag niet.

Hergebruik boven recyclage

57,2 jaar. Dat is in 2020 de gemiddelde levensduur van een gebouw volgens cijfers van het Belgische statistiekbureau Statbel. Maar wat gebeurt er daarna? Een gebouw zou aan het einde van zijn leven eigenlijk een voorraadkast van materialen kunnen zijn voor een volgende generatie gebouwen. Een baksteen is namelijk nog niet uitgeleefd na een ruwe 50 jaar. Toch worden gebouwen vandaag massaal gesloopt, bouwmaterialen incluis. In het beste geval worden deze gerecycleerd, in het slechtste geval verbannen naar de verbrandingsoven of stortplaats. Echter, circulariteit draait om het sluiten van kringlopen: afvalpreventie boven afvalbeheer. Hoogwaardig hergebruik van bouwmaterialen voorkomt dat bouwmaterialen gereduceerd worden in energieverslindende recyclageprocessen en hun oorspronkelijke waarde verliezen. Dit betekent dat we moeten stoppen met afbreken en starten met ontmantelen. De legoblokken uit elkaar klikken met het oog op het hergebruik ervan.

U vraagt, wij draaien?

Aan elke sloop van een gebouw gaat de formulering van een opdracht vooraf. Wanneer de opdrachtgever een overheidsinstantie is, spreken we van een overheidsopdracht. Aangezien het u, als belastingbetaler, aangaat op welke manier de overheid haar portemonnee aanwendt, is dit proces strikt gereguleerd. De Belgische wetgeving omtrent overheidsopdrachten groeit voort uit Europese richtlijnen. Deze zetten de laatste jaren steeds meer aan tot het uitschrijven van innovatieve, duurzame en dus ook circulaire overheidsopdrachten. Door hun opdrachten in te zetten om verandering in de markt te stimuleren worden overheidsinstanties acceleratoren voor de circulaire economie. In de bouwwereld worden alle aspecten van de opdracht vastgelegd in een bestektekst. De door de opdrachtgever geformuleerde ambities worden zo omgevormd tot contractuele eisen. Op basis van de in dit document uitgeschreven criteria wordt een geschikte architect of aannemer geselecteerd. De bestektekst verbindt de opdrachtgever dus aan de uitvoerder(s) ervan.

In tegenstelling tot private opdrachtgevers, kunnen openbare opdrachtgevers die uitvoerder niet zelf kiezen. De wetgeving omtrent overheidsopdrachten bepaalt hoe de selectieprocedure moet verlopen. De criteria in bestekteksten voor overheidsopdrachten dienen daarbij eerlijke concurrentie tussen geïnteresseerde marktspelers te waarborgen. De verschillende belangen van de opdrachtgevende overheidsinstantie, in combinatie met de angst voor het maken van procedurefouten, laten weinig ruimte voor creativiteit in het opstellen van de bestektekst. Om in deze context circulariteit aan de mix toe te voegen vergt een grondige kennis van zaken die veel vaker niet dan wel aanwezig is.

Dat het niet evident is om circulaire eisen uit te schrijven ligt in de aard ervan. Circulariteit gaat gepaard met heel wat technische, logistieke en legale uitdagingen. Een eis voor het ontmantelen van een baksteen met het oog op hergebruik ervan, moet terzelfdertijd ook antwoord bieden op vragen over verantwoordelijkheid, methode van uitvoering, reiniging en transport van de steen. Het hedendaagse gamma aan bouwmaterialen is bovendien een stuk uitgebreider dan de klassieke legodoos. Ook bemoeilijken de moderne verbindingsmethoden en de aanwezigheid van toxische stoffen, zoals asbest, het ontmantelingsproces. Het losklikken van een legoblok wordt in het geval van een tegel het loshameren, trekken en reinigen ervan.

Van ‘best practice’ naar ‘common practice’

Onmogelijk denkt u. Dit onderzoek bewijst het tegendeel. De opportuniteiten binnen dit strikte kader worden blootgelegd, alsook hoe er gebruik van te maken. De bestektekst blijkt niet de plek te zijn waar circulaire ambities begraven moeten worden, maar waar ze tot bloei kunnen komen. Dankzij gepaste ondersteuning kan de kennis van publieke opdrachtgevers omtrent het uitschrijven van circulaire bestekteksten verruimd worden. Deze scriptie biedt daarom verschillende handvaten aan om circulaire ambities mee te nemen als fundament van de opdracht. Een alternatieve methode van werken, die de opportuniteiten van het bestek als tool om circulaire ambities af te dwingen in de verf zet, wordt op verschillende niveaus uitgewerkt. De case study van de afbraak van Blok B op het UZ Gent dient als kapstok, waaraan algemene principes en aanbevelingen worden opgehangen.

De sloop van het gebouw “De Schietstand” op Campus De Sterre van de UGent is een bewijs van de effectiviteit hiervan in de praktijk. Daar werd binnen het kader van dit onderzoek bijstand verleend aan de Dienst Gebouwen en Facilitair Beheer van de UGent. Deze afdeling treedt, als opdrachtgevende instantie voor bouw- en sloopwerken van de universiteit, op als publieke opdrachtgever. Dankzij de toevoeging van een circulaire clausules in de bestektekst voor de sloop van het pand, werd een aannemer geselecteerd die de gevelelementen, nl. 55.000 m2 bakstenen, voorzichtig zal ontmantelen en doorverkopen aan een gespecialiseerde hergebruikhandelaar. De aannemer in kwestie is daarbij niet de enige die zowel economische, als milieuwinst ziet in het ontmantelen van bouwmaterialen. Uit het onderzoek blijkt dat 70% van de geïnterviewde afbraakaannemers wacht op meer circulaire bestekteksten. Dat cijfer staat in schril contrast met de huidige fractie aan circulaire opdrachten: 1%. Dat er veel groeimarge is om dergelijke projecten uit te schrijven, zonder een gebrek aan concurrentie, staat buiten kijf.

Het is tijd om van ‘best practice’ naar ‘common practice’ te gaan. Een circulaire bouw- en afbraakeconomie, waarbij materialen – net zoals legoblokken – hergebruikt worden, ligt wel degelijk binnen handbereik.