Over bossen in nood en hoe het recht deze noodsituatie kan rechtzetten

Eline Brion

First, let me tell you about the birds and the bees, the flowers and the trees… Het is een zomerse dag midden augustus. De ramen staan wagenwijd open. Een zeebriesje ontsnapt binnenshuis en doet de gordijnen lichtjes dansen. Vogels fluiten vrolijke melodieën. Bijen zoemen zacht. Bloemen rieken zoet én de fruitbomen, die dragen volle vruchten. Op dit schone eigenste moment kust een naald het vinyl, een beetje krakend maar fragiel. Eerst komt dat heerlijke, nostalgische geluid en dan, niet meer dan drie tellen later: “I see trees of green, red roses too. I see them bloom for me and you, and I think to myself what a wonderful world.”

De Millennium Apocalyps en het faillissement van Moeder Natuur

Evenwel in schril contrast met eerdergenoemde zomerse taferelen verschijnen nagenoeg dagelijks op onze socials apocalyptische beelden over natuurrampen. Ze staan op het netvlies gebrand. De verschrikking is groot, de machteloosheid en moedeloosheid vaak des te groter. Klimaatangst en -depressie doen hun intrede. In verschillende delen van de wereld slaan mensen op de vlucht voor de extreme en noodlottige gevolgen van de klimaatverandering. Niet alleen het klimaat, maar ook de biodiversiteit verkeert in crisis. De kostbare verscheidenheid aan soorten planten, dieren en micro-organismen neemt zienderogen af. Moeder Natuur dreigt hierdoor langzaam maar zeker af te stevenen op haar faillissement. Prangende vraag die hierbij rijst, is dus niet wat het dieren- en plantenrijk nóg voor het mensdom kan doen, doch wel andersom. Wat kunnen wij, acht miljard homines sapientes die onze planeet rijk is, concreet ondernemen om ervoor te zorgen dat de soortendiversiteit op Aarde zich herstelt en stand houdt in een sterk gewijzigd klimaat?

Tree lives matter

Om de klimaatverandering op effectieve en efficiënte wijze aan te pakken, alsook het verlies aan biodiversiteit terug te draaien spelen gezonde bosecosystemen een cruciale rol. Vooreerst beschikken bossen van nature over het vermogen om koolstofdioxide (CO2) uit de lucht te filteren. Niet onbelangrijk is dat CO2 één van de broeikasgassen is die aan de basis ligt van de huidige klimaatopwarming. Wanneer bossen in een goede ecologische toestand verkeren, zijn ze in staat grote hoeveelheden koolstof (C) op te slaan in de bodem en biomassa. Via fotosynthese geven zij vervolgens terug zuurstof (O2) vrij in de atmosfeer. Hierdoor worden bossen ook terecht als de ‘mondiale longen’ van de samenleving beschouwd. Bijkomend vormen heel wat bossoorten een natuurlijke buffer in een sterk veranderd klimaat. Zo zijn er de typische waterrijke bosgebieden die een natuurlijke bescherming bieden in overstromingsgevoelige gebieden. Concreet voorbeeld hiervan zijn de mangrovebossen met hun typerende bovengrondse wortelstructuur (foto rechts).

Bossen bieden de samenleving nog tal van andere voordelen, waaronder voedsel- en houtvoorziening, proper water en lucht, geestelijke verrijking enzovoort. Al deze voordelen, die men kortweg ecosysteemdiensten noemt, dragen ook bij tot een duurzame ontwikkeling. Het staat vast: tree lives matter!

Bosveerkracht: een elastiek dat op springen staat

Niettegenstaande het toegenomen bewustzijn over het belang van bossen bij de aanpak van de klimaat- en biodiversiteitscrisis, blijft de druk op deze ecosystemen groot. Hun ecologische elasticiteit staat onder hoogspanning. Naast de problematiek inzake ontbossing en bosdegradatie door toedoen van de mens, is er de directe dreiging door de klimaatwijziging. Extreme hitte, aanhoudende droogte, stormen, overstromingen, bosbranden, ziektes en plagen doen de bosbiodiversiteit verder afnemen en brengen hiermee de veerkracht van het globaal bosareaal in het gedrang. Wie zegt dat bosveerkracht hem niet kan rekken, slaat de bal mis. De tijd dringt. Continue inspanningen zijn aldus nodig om bossen wereldwijd te beschermen tegen verder verlies en degradatie. Meer dan ooit dienen we de groene giganten die onze planeet nog rijk is te koesteren.

Het recht als vangnet voor de veerkracht van bossen: Oh DEER

De vraag is hoe we die ‘continue inspanningen’ concreet vorm kunnen geven door en voor onze samenleving? Anders gezegd: op welke wijze zorgen we ervoor dat bossen standhouden in tijden van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, waar we ook als mens de vruchten van kunnen plukken?

Laat me even teruggaan in de tijd en het recht erbij nemen, zonder te vervallen in onnodige abstractie en saaiheden. Sinds de jaren zeventig, in volle flowerpower, is de aandacht voor het milieu wereldwijd sterk toegenomen. Dit heeft zich ook vertaald in een zichtbare toename van internationale en Europese milieuwetgeving (figuur 1). Die wetgeving is noodzakelijk. Het recht ordent de samenleving. Bij ontstentenis van duidelijke regels vervallen we binnen de kortste keren in een ware anarchie en dát willen we uiteraard niet. Voor onze bossen geldt hetzelfde. Zonder concrete regelgeving zou er chaos heersen onder de bosfauna en -flora. Moeder Natuur riskeert zodoende een midlifecrisis of chronische depressie bovenop de crisissen waarin ze reeds verkeert.

Het bestaan van goede milieuwetgeving, die streeft naar klimaatneutraliteit en de duurzame bescherming van bossen vooropstelt, is in tijden van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies aldus géén overbodige luxe. Belangrijk is dat deze wetgeving ook ‘DEER’ is. DEER is een juridisch-technisch concept dat staat voor: duidelijk, efficiënt, effectief en resultaatgericht. Het vormt naast duurzaamheid één van de kernelementen die goede boswetgeving idealiter dient te hebben om de bosveerkracht te helpen vrijwaren (figuur 2).

Geen Bolsonaro-praktijken, maar intensive care voor bossen

U hoeft geen boomknuffelaar te zijn of deel uit te maken van de groene intelligentsia om de symbolische weg te (h)erkennen die bestaat tussen en met bomen (foto links).

Ondanks het negatieve beeld en gevoel dat de klimaat- en biodiversiteitscrisis teweegbrengen, is er ook ruimte voor voorzichtig optimisme. Er is nog hoop voor onze bossen en toekomst. Misschien heeft u in de media al eens iets opgevangen over de Europese natuurherstelwet? Met een knipoog naar onze beleidsmakers geef ik u graag mee dat deze wet het potentieel heeft onze bossen uit de nood te helpen. Onder de noemer ‘natuurherstel’ voorziet zij met name de vereiste intensieve zorgen, die onze groene reuzen nodig hebben om overeind te blijven. U zult zien dat op termijn ook de samenleving de vruchten zal kunnen plukken van die intensive care. Laten we de Bolsonaro-praktijken dus maar voorgoed achterwege. Denkt u ook niet: what a wonderful world it would be?