Straatverpleegkundigen geven broodnodige zorg aan daklozen

Daar zat ik dan, als 24-jarige studente in de nachtopvang op een warme zomeravond in augustus. Wie had ooit gedacht dat ik mij hier zou bevinden? Ik alleszins niet. Misschien denk je al dat ik hier verbleef, maar niets is minder waar. Ik ging één-op-één gesprekken aan met 16 daklozen van verschillende leeftijden en geslachten om hun (zorg)noden in kaart te brengen en hun ervaring met een nieuw concept "straatverpleegkunde" te bevragen. Ondanks dakloosheid zich op elke hoek van de straat in België kan begeven, zijn er slechts weinig onderzoeken die de stem van dakloze personen laten weerklinken.

Terechte taboe?

Dakloosheid is voor velen een ver-van-hun-bed-show. Toch blijkt dit uit onderzoek niet te kloppen. Steeds meer mensen komen in dakloosheid terecht, ondanks de vele initiatieven in België om mensen met een dakloosheidsproblematiek op te vangen en te integreren. Uit de masterproef bleek dat mensen  omwille van verschillende redenen in dakloosheid terecht kwamen. Mensen verloren hun job of relatie, hadden problemen met hun pensioenuitkering en/of konden onverwachte hoge kosten niet betalen. Situaties die iedereen kunnen overkomen, maar toch is er nog steeds een groot taboe rond dakloosheid. Uit observaties in de nachtopvang bleek dat het stigmatiserende beeld van de 'onverzorgde dakloze' niet strookt met de werkelijkheid.

Voor vele dakloze personen die deelnamen aan het onderzoek, bleek het moeilijk om hun leefsituatie te accepteren. Zij vonden dat ze niet binnen het "daklozen plaatje" pasten. De overgrote meerderheid wil het normale leven terug opbouwen zoals de meeste Belgen ervaren, maar dit blijkt vaak moeilijk te zijn. 

Ja, zelf ben ik wel sterk, maar het is storend hé je verliest heel veel tijd. Ik zou anders een familieleven hebben en nu ja zit ik gewoon in een straatje waarin ik ja, geen relatie kan aangaan ofzo of ja zo van die normale dingen in het leven hé. Het leven… ja het is moeilijker.

Problemen op elk levensaspect

Het onderzoek focuste zich naast taboe ook op de ervaren zorgnoden bij de dakloze populatie. Uit voorgaand onderzoek bleek dat dakloze personen hun gezondheidstoestand vaak snel achteruit ging. De personen die deelnamen aan het onderzoek ervaarden ook verschillende lichamelijke, psychische en sociale problemen. Ondanks deze problemen, werd de zorg door hen inefficiënt gebruikt. Huisartsen werkten amper samen met de nachtopvang waardoor de dakloze personen regelmatig (onnodig) op spoed belandden. Ook de samenwerking tussen de ziekenhuizen en zorgverleners van de dakloze personen verliep stroef volgens verschillende geïnterviewden. Anderen hadden hun identiteitskaart verloren en konden hierdoor geen beroep doen op zorg en nodige medicatie, wat voor schrijnende situaties zorgde. 

Wel ja omdat mijn dochter haar paspoort kwijt was en haar dokter wou een paspoort, maar een paspoort kost 26 euro wat ik in die tijd niet had.

De hulpverlening schiet op verschillende vlakken tekort. Dit komt enerzijds door het taboe dat hulpverleners ervaren ten opzichte van de dakloze personen, maar ook door de complexiteit van de problematiek. Het is niet eenvoudig om de verschillende problemen in één oogopslag te lossen. Volgens literatuur zouden straatverpleegkundigen zich in een unieke positie bevinden om contact te leggen met de dakloze personen, hun zorgnoden te identificeren en toegang tot gepaste zorg te simplificeren.

De rol van straatverpleegkunde

De functie van een straatverpleegkundige is een relatief nieuw concept in België. De straatverpleegkundigen helpen dakloze personen met problemen op zowel lichamelijk als mentaal vlak. Ze werken nauw samen met andere hulpverleners om sociale problemen op te lossen of lichamelijke en mentale problemen verder onder de loep te nemen. Vaak wordt via lichamelijke problemen een weg gezocht naar contact met de dakloze personen. Een straatverpleegkundige vermeldde dat zij, door de uitvoering van een wondzorg, snel contact kon leggen met dakloze personen. Eens er contact was, probeerde ze een vertrouwensband op te bouwen en mentale problemen bespreekbaar te maken. Bijkomend probeerde de straatverpleegkundige aanklampend te werken. Dit houdt in dat ze de dakloze personen constant opvolgde, zelfs nadat ze terug een huisvesting hadden gevonden. Het doel was om het hulpverleningsproces te blijven vasthouden bij deze personen.

De straatverpleegkundige kwam iemand zijn been verzorgen in het park, want die kwam weer niet opdagen en die is die dan komen zoeken. Dat vond ik een bewonderenswaardig initiatief dat die zelfs buiten haar uren kwam. Ze is zij dat niet verplicht hé. Dat is die gedrevenheid toch.

De mens achter de hulpverlener

Toch blijkt uit de masterproef dat de functie van de hulpverlener een minder grote rol speelt. Voor dakloze personen zijn een aantal karaktereigenschappen veel belangrijker. Vriendelijkheid, probleemoplossend nadenken, authenticiteit en aanwezig zijn, was voor hen cruciaal. Ook doorverwijzen naar de nodige hulpverlening en opkomen voor hun behoeften, was van belang. 

Ik ga praten tegen de hulpverlener en het is lijk dat ze een film aan het volgen is, ze vraagt dan dit en dat terwijl die andere, ze luisteren niet. Ze zouden er zo tien moeten hebben van haar.

Intensief casemanagement, wat is dat?

De straatverpleegkundigen moeten de eerder vermelde karaktereigenschappen dus bezitten. Daarnaast kunnen ze intensief casemanagement gebruiken. Dit is een aanpak die zorgverleners kunnen inzetten om meer continuïteit van zorg te bekomen, een sociaal netwerk voor de dakloze personen te creëren, behoeftes in kaart te brengen en zorg te coördineren en op te volgen. Er is volgens deze aanpak een langdurige individuele begeleiding nodig met respect voor de waarden en normen van de dakloze personen. Dit kan bijdragen tot een groter gevoel van zelfstandigheid, bekwaamheid en veerkracht. De aanpak kan ook onnodige ziekenhuisopnames verminderen. De kwaliteit van leven, de tevredenheid over de gezondheidszorg én herintegratie in de maatschappij kunnen hierdoor ook verbeterd worden. Kortom, veel positieve voordelen. 

Ongeveer de helft van de geïnterviewden bevonden zich enige tijd na hun participatie aan onderzoek niet meer in de dakloosheid. Geloof jij, net zoals mij, dat straatverpleegkunde hierin een rol heeft gespeeld?