Van restproducten tot nuttige chemische bouwstenen

"We are the first generation to feel the impact of climate change and the last generation that can do something about it."

Deze uitspraak opgetekend door voormalig president van de Verenigde Staten Barack Obama is duidelijk. Om de klimaatopwarming te stoppen moeten we zo snel mogelijk in actie komen, liever vandaag dan morgen. Wetenschappelijke innovaties om duurzamer te gaan leven zijn hierbij van groot belang.

Wat als we stoffen, die nu nog als afval worden beschouwd, efficiënt kunnen omzetten in bruikbare materialen? Het is een erg interessante route om te onderzoeken. Het kan leiden tot de productie van duurzamere, hernieuwbare producten, die essentieel zijn om onze ecologische voetafdruk te verkleinen. Door onderzoek naar rendabelere productieroutes worden deze steeds haalbaarder en zal de kostprijs in dalende lijn gaan. Deze producten kunnen op termijn zelfs goedkoper worden dan hun klassieke tegenhangers, aangezien de fossiele grondstoffen steeds schaarser en dus duurder zullen worden. Daarbovenop wordt er meer en meer getracht om de kostprijs van de uitstoot van producten mee te nemen in de uiteindelijke prijs. Duurzame producten zullen dus steeds competitiever worden tegenover hun klassieke tegenhangers.

Chemie is geen magie

Een component omzetten in een andere component met verschillende structuur gebeurt niet zomaar. De juiste omstandigheden zoals druk, temperatuur, concentraties van de stoffen... zijn nodig om de reactie te kunnen laten doorgaan. Het is echter mogelijk om de omzetting een (stevig) handje toe te steken met zogenaamde katalysatoren. Dat zijn stoffen die zelf niet verbruikt worden in het reactieproces maar wel dit reactieproces beïnvloeden. Zo kunnen bijvoorbeeld veel minder hoge temperaturen of drukken nodig zijn voor de omzetting, de opbrengst kan hoger zijn of er kunnen zelfs reacties doorgaan die voorheen niet mogelijk waren. Ze maken het gemakkelijker om de reactie te laten doorgaan door de benodigde energie te verlagen. Katalysatoren zijn vaak vaste stoffen die toegevoegd worden aan reactiemengsels. Ze zijn in de meeste chemische processen essentieel om efficiënt en goedkoop producten te verkrijgen.

Afvalproducten een nieuw leven geven

Deze thesis onderzocht twee veelbelovende routes uitgaande van restproducten die omgezet kunnen worden in nuttige componenten. De eerste route verbruikt lignine. Dit is een afvalstof die in grote hoeveelheden geproduceerd wordt bij het vervaardigen van papier. Het wordt momenteel vooral verbrand om er warmte-energie uit te halen, wat erg inefficiënt is. Deze grote component kan echter afgebroken worden in tal van kleinere componenten die op hun beurt kunnen dienen als bouwsteen voor het produceren van tal van nieuwe producten. Enkele voorbeelden zijn bioplastics, biobrandstof, additieven, textiel, smeermiddelen... Het opsplitsen van een grote molecule bestaande uit kleinere componenten noemt depolymerisatie. Deze eerste veelbelovende route noemt dan ook de depolymerisatie van lignine. Dit kan gestimuleerd worden met katalysatoren die bepaalde eigenschappen hebben, zoals zuurheid en metaalpartikels op het oppervlak. De focus in deze studie is het bepalen van het aantal metaalpartikels op het oppervlak van verschillende katalysatoren. In combinatie met andere studies kan dan meer inzicht verkregen worden in de efficiëntie van deze katalysatoren.

De tweede route die onderzocht werd verbruikt 1,3-butaandiol (BDO), wat verkregen kan worden uit de fermentatie van suikers in de aanwezigheid van bepaalde organismen. 1,3-BDO is een zogenaamd 'dubbel-alcohol', met twee alcohol groepen. Deze groepen kunnen afgesplitst worden waarbij water vrijkomt. Dit proces noemt dan ook de dehydratie van 1,3-BDO en wordt gestimuleerd door het gebruik van zure katalysatoren. Eerdere studies wezen uit dat een verlaagde zuursterkte van deze katalysatoren leidt tot een betere vorming van het gewenste product butadieen. De focus in dit onderzoek ligt in het analyseren van de zuurheid van een aantal katalysatoren, meer specifiek zeolieten, die veelbelovend bleken voor dit proces. Er werd getracht de zuurheid te verlagen door te variëren met de katalysatorsamenstelling. Het gevormde product na de dehydratie, butadieen, is erg reactief en kan gebruikt worden voor de productie van rubbers.

Meten is weten

Zoals eerder vermeld, wordt in deze thesis de reactie zelf niet getest. De focus ligt op het in kaart brengen van de eigenschappen van de verschillende katalysatoren met als doel verbanden tussen deze eigenschappen en hun werking bij de reacties te vinden. Hiervoor werden twee verschillende technieken gebruikt: puls chemisorptie en temperatuur geprogrammeerde desorptie. Deze eerste methode wordt gebruikt om de aanwezigheid van de metalen op het oppervlak van de katalysatoren te analyseren. Hiervoor wordt een bepaald gas, hier koolstofmonoxide, over het staal gestroomd in kleine hoeveelheden. Uit de hoeveelheid gas die op het materiaal blijft adsorberen bij elke puls kunnen besluiten getrokken worden omtrent de metaalpartikels op het oppervlak.

Bij de tweede methode, de temperatuur geprogrammeerde desorptie, wordt een gas over de stalen gestuurd tot deze volledig verzadigd is hiermee. Als hierna de temperatuur langzaam aan verhoogd wordt, komen deze gasmoleculen weer vrij. Hoe hoger deze temperatuur is, hoe sterker de gasmoleculen gebonden zijn op het oppervlak van de katalysatoren. Wanneer ammoniak als gas wordt gebruikt, kunnen besluiten over de zuurheid van de stalen worden getrokken. Bij het gebruik van koolstofdioxide als gas kan de basisheid geanalyseerd worden.

Puzzelstukje richting duurzame chemicaliën

Deze methodes leidden tot een verscheidenheid aan geanalyseerde eigenschappen van de stalen, zoals de metaalverdeling op het oppervlak en de densiteit en sterkte van de zure en basische sites. De variatie in drager en de toevoeging van andere metalen toonden een grote invloed op de metaaleigenschappen in de reeks stalen voor de depolymerisatie reactie. Voor de dehydratie bleek het toevoegen van Boor of ceriumoxide en het veranderen van de samenstelling van de zeolieten de zuureigenschappen sterk te verlagen. De stalen met ceriumoxide toonden daarbij ook basische eigenschappen.

Maar wat leert ons dit nu? Het in kaart brengen van de eigenschappen is essentieel om efficiënte katalysatoren te kunnen produceren. Deze bevindingen zijn slechts een puzzelstukje in de grote zoektocht naar het duurzaam produceren van de besproken biomoleculen. De logische vervolgstap is de stalen te testen in de reacties zelf. Dit zal nog meer inzichten geven om uiteindelijk de meest efficiënte katalysatoren te kunnen selecteren. Zo komen duurzame, groene, én goedkope producten bij elk onderzocht puzzelstukje steeds dichterbij!