Communicatie tussen mens en hond: een monoloog of toch een dialoog?
Clever Hans, is that you?
Op TikTok, Instagram en andere sociale mediaplatformen duiken regelmatig spraakmakende filmpjes op. Filmpjes van honden die lijken te communiceren via opneembare knoppen lijken op het eerste gezicht dan ook de zoveelste internet-hit. Heerlijk op naar te kijken, maar over de authenticiteit ervan kan op zijn minst getwijfeld worden. Bij iedere (semi)wetenschapper zit Clever Hans meteen weer vers in het geheugen. Het kan toch niet zijn dat honden zouden kunnen aangeven waar ze behoeften aan hebben of wat ze willen? Toch?
Hunger for words
Stella is de hond waarmee het allemaal begon. Haar eigenaar, Christina Hunger (@hunger4words), werkt als logopediste met kinderen met spraak- en taalstoornissen. In haar job maakt ze gebruik van de technieken van AAC (Augmentative and alternative communication), dewelke ze besloot toe te passen bij Stella. Hunger vertrok daarbij vanuit een sterke overtuiging dat iedereen de mogelijkheid moet krijgen om zich uit te drukken. Stap voor stap leerde ze daarom haar hond gebruik maken van een spraakgenerend apparaat om aan te geven wat ze wou of waar ze behoefte aan had. Ondanks dat dit verhaal van Stella erg sensationeel is en al veel media-aandacht kreeg, is het ook vanuit een welzijnsstandpunt en vanuit een wetenschappelijk standpunt interessant om verder te onderzoeken.
Deep dive in de literatuur
Een uitgebreide literatuurstudie naar verschillende aspecten van taalvaardigheden, communicatievaardigheden en de sociale cognitie bij honden schetste de grote lijnen, waarbinnen het concept van AAC bij honden kon worden gekaderd. Dat kader werd vervolgens gebruikt om een idee te kunnen vormen over het potentieel dat het inzetten van AAC bij honden zou kunnen hebben om hun welzijn te vergroten en in welke context dat een meerwaarde zou kunnen zijn. Er zijn aanwijzingen dat honden vaardig zijn in het (leren) begrijpen van menselijke vormen van communicatie en taal. Daarbij gaat het dan om de mogelijkheden om gebaren zoals kijkrichting, lichaamsoriëntatie of wijzen te interpreteren, maar ook over het begrijpen van onze gesproken vormen van taal. Het kunnen begrijpen van communicatie en taal is natuurlijk één ding, het kunnen produceren ervan is uiteraard nog een heel ander gegeven. Onderzoek naar dat expressieve aspect van communicatie bij honden doet echter vermoeden dat ze ook hun natuurlijke gedragingen zoals blaffen, kwispelen, lichaamshoudingen op een intentionele manier zouden kunnen inzetten in hun communicatie met de mens. Er werd in 2008 ook een studie[1] gedaan waarbij er aan een hond werd geleerd om symbolen te gebruiken om naar bepaalde objecten of bepaalde activiteiten te vragen. Die symbolen werden op de knoppen van een spraakgenererend apparaat geplaatst. De knoppen speelden bij activatie het woord af dat overeenstemde met het specifieke symbool. De bevindingen uit dat onderzoeken en de observaties van Christina Hunger, de eigenaar van Stella, doen vermoeden dat, minstens bepaalde honden in staat zouden kunnen zijn om met behulp van een spraakgenererend apparaat te communiceren met de mens. Al is het nog te vroeg om uitspraken te kunnen doen over welk mechanisme aan de basis van deze vaardigheden zou kunnen liggen.
Een blik naar de praktijk
Het inzetten van deze techniek zouden potentieel kunnen helpen om het welzijn van blindgeleide honden te verbeteren. Door het beperkt visueel vermogen van hun eigenaars zijn zij namelijk veel minder in de mogelijkheid om met hun natuurlijk gedrag dingen duidelijk te maken. De AAC-technieken en in het bijzonder een spraakgenererend apparaat zou de honden bijna letterlijk een stem kunnen geven, waarmee ze mogelijks zouden kunnen aangeven waar ze behoefte aan hebben. Al zal het ethisch aspect van het inzetten van deze techniek ook eerst moeten worden onderzocht. Is het namelijk ethisch verantwoord om honden toegang te geven tot dergelijke apparaten? Enerzijds geeft het hen potentieel meer controle over hun omgeving, wat voor een verbetering in het welzijn zou kunnen zorgen. Aan de andere kant moeten we ons ook afvragen wat er gebeurt wanneer de honden geen toegang meer hebben tot het apparaat of wanneer het apparaat stuk gaat. Uiteindelijk ligt de controle ook nog steeds bij de mens. Het zal namelijk de mens zijn die bepaald welke woorden er op het bord komen en kan het bord ook wegnemen. Toch zeker zaken om over na te denken en in overweging te nemen, alvorens de techniek algemeen wordt gebruikt.
Wat tot nu toe geweten is, wijst erop dat communicatie tussen mens en hond niet alleen mogelijk is, maar dat die ook wederkerig zou kunnen zijn. AAC zou het communicatief repertoire van de honden algemeen, maar blindgeleidehonden in het bijzonder kunnen uitbreiden. Video's zoals die van Stella (@Hunger4words) doen toch de vraag ontstaan: 'wat hebben onze honden nog allemaal te vertellen?' Dat lijkt mij toch stof voor verder onderzoek.
[1] Rossi, A. P., & Ades, C. (2008). A dog at the keyboard: using arbitrary signs to communicate requests. Animal Cognition, 11(2).
