Waarom zou je dáár gaan wonen?

Als je zomaar kon kiezen, waar zou je dan willen wonen? Voor steeds meer mensen is het antwoord ‘de stad’. Meestal hebben ze zelfs specifieke steden of wijken in gedachten. De toenemende culturele diversiteit in West-Europese steden zorgt er vaak voor dat er ook meer differentiatie is in de stad. Ook plaatsen die vaak als achtergesteld gezien worden, zoals het Brusselse Molenbeek of Matonge, trekken verschillende groepen mensen aan die bewust voor deze wijken kiezen. Maar waarom zou je dáár gaan wonen?

Waar je woont vertelt iets over wie je bent

We zijn in onze hedendaagse westerse maatschappij zelf verantwoordelijk voor het vormen van onze eigen identiteit. Consumptie speelt hierin een belangrijke rol, we consumeren dingen niet enkel om onze basisnoden te vervullen maar we willen ook iets zeggen met bijvoorbeeld de kledij die we dragen of met de restaurants die we verkiezen. Ook steden en wijken hebben een symbolische economie. We geven een symbolische betekenis aan deze plaatsen, en welke plaatsen we dan verkiezen vertelt ook iets over wie we zijn.

Deze betekenisgeving gebeurt op basis van culturele en esthetische kenmerken van de plek. Denk bijvoorbeeld aan je favoriete stad of wijk. Wat is het dat deze plek zo bijzonder maakt voor jou? Misschien denk je spontaan aan de leuke sfeer door de vele gezellige koffiebarretjes, hoe mooi het wandelen is langs het water en in de smalle straatjes of hoe divers de buurt is.

Vaak gebeurt deze betekenisgeving collectief. Mensen die op dezelfde manier in het leven staan en dezelfde dingen appreciëren brengen tijd door in dezelfde buurten. Ze sorteren zich in scenes, die best beschreven kunnen worden als unieke combinaties van plaats, mensen, voorzieningen en gedeelde waarden en normen. Binnen deze scenes zijn bepaalde denkkaders dominant, waardoor mensen die deel zijn van de scene vaak op gelijkaardige manieren naar hun wijk kijken. Natuurlijk wil dit niet zeggen dat iedereen exact hetzelfde denkt of zich exact hetzelfde gedraagt, mensen kunnen nog altijd afwijken van de levensstijl en denkkaders die dominant zijn. Wel zijn er algemene patronen vast te stellen. 

We weten uit voorgaand onderzoek dat bepaalde culturele en esthetische elementen van achtergestelde wijken bepaalde groepen mensen met een middenklasseachtergrond aantrekken. Over de rol van cultuur en esthetiek van deze plaatsen bij etnische minderheidsgroepen is nog maar weinig geweten. Vaak wordt hun aanwezigheid gezien als het gevolg van historische en economische processen. De sterke aanwezigheid van mensen met Noord-Afrikaanse roots in Molenbeek wordt bijvoorbeeld vaak verklaard door het feit dat het een transitwijk is waar gastarbeiders vroeger aankwamen en waar families, soms wel generaties lang, moeten blijven wonen omwille van economische redenen. Maar verklaart dit wel alles? 

Al wandelend door de wijk

Tijdens wandelingen doorheen Matonge of Molenbeek vertelden en toonden dertien respondenten wat zij appreciëren aan hun buurt. In Molenbeek waren dit mensen met een Vlaamse of Noord-Afrikaanse achtergrond en in Matonge hadden de respondenten een Vlaamse of Sub-Sahara Afrikaanse roots. Op deze manier krijgen mensen die zelf veel tijd in de buurt doorbrengen de kans gegeven om te delen hoe ze hun wijk ervaren én is het mogelijk om de plek ook zelf waar te nemen. Je observeert als onderzoeker de dingen die de respondenten beschrijven. Denk bijvoorbeeld de Matongegalerij: je hoort de muziek en vele stemmen, ziet de bedrijvigheid in de kleurrijke omgeving en voelt de levendige, drukke maar tegelijk à l’aise sfeer die er hangt. Deze indrukken beschrijven in woorden is vaak moeilijk, en daarom werden er ook foto’s gemaakt in de wijken. 

Op basis van de wandelingen en interviews werd er een uitgebreide geografische beschrijving van beide wijken gemaakt. Ook werden patronen onderscheiden in de manier waarop er betekenis wordt gegeven aan de culturele en esthetische elementen van de wijken. Wanneer je deze twee bevindingen combineert, kunnen scenes geïdentificeerd worden.

Vlaamse middenklasse- en etnische scenes

In zowel Molenbeek als Matonge vinden we dus een middenklassescene terug. Deze scenes zien Molenbeek en Matonge vaak als respectievelijk een Noord-Afrikaanse of Sub-Sahara Afrikaanse buurt en hoewel ze vaak de wijk uit gaan om iets te gaan eten of inkopen te doen, maken ze soms ook gebruik van de voorzieningen in hun eigen wijk. Het zijn niet zozeer de voorzieningen zelf die geapprecieerd worden, maar wel de diversiteit die ze uitstralen. Ook worden de wijken gezien als een authentieke representatie van Brussel en het stedelijk leven en worden de architectuur en muurschilderingen rond de kanaalzone aangehaald als dingen die hen aantrekken tot Molenbeek. 

Ik vind dat wel nice, dat is voor ons ook echt een reden ook om hier te wonen die diversiteit is hier super hard aanwezig.

Molenbeek en Matonge zijn ook aantrekkelijk voor een groep mensen met respectievelijk een Noord-Afrikaanse en Sub-Sahara Afrikaanse achtergrond omdat er zoveel restaurants en winkels zijn met een aanbod dat aansluit bij hun consumptiepatronen. Ze krijgen een soort thuisgevoel in de wijk, er een echt gemeenschapsgevoel. De mensen die tot deze scenes behoren wonen niet noodzakelijk in de wijken, er zijn ook mensen die vanuit heel België en zelfs de buurlanden naar de wijken komen en er veel tijd spenderen.

De Marokkanen zelf zijn hier gebleven, hebben Molenbeek niet verlaten. Ze zijn vertrokken, maar niet iedereen, ze hebben hier geïnvesteerd. Ze investeerden in winkels, in restaurants.

Ik weet niet of ge al in Afrika geweest zijt, dit is hier bijna Afrika.

Een sociale mix?

Dit betekent ook dat er meerdere scenes in dezelfde wijk te vinden zijn. Er worden dus niet enkel grenzen getrokken tussen wijken, maar ook binnen wijken. Deze scenes hebben als het ware een andere levensstijl en ze hebben eerder een beperkt contact met elkaar. Ondanks dat er niet echt van een sociale mix gesproken kan worden, is het ook niet zo dat er problemen zijn tussen de scenes. Het lijkt erop dat ze vreedzaam naast elkaar leven en elkaar appreciëren. Zeker de Vlaamse middenklassescenes erkennen dat de aanwezigheid van de etnische scenes in hun buurt er mede voor zorgt dat ze graag hun tijd doorbrengen in de wijk.