Culturele Modernisatie in het Westen en de Islamwereld: Een Vergelijkende Kwantitatieve Multilevel Analyse van Moderne Waarden aan de hand van de World Values Survey
Zijn Westerlingen dan zo veel moderner dan moslims?
De relatie tussen de Islamwereld en het Westen is de laatste decennia tamelijk gespannen. Volgens vele westerlingen beantwoordt de Islam niet aan het moderne leven. Uit een analyse van de World Values Survey blijkt echter dat moslims en westerlingen niet zo veel verschillen als verwacht in waarden en attitudes die samengaan met modernisatie.
In de westerse landen is er een overwegend negatief beeld over de Islam en haar relatie met de moderniteit. Over het algemeen wordt aangenomen dat de Islam helemaal niet samengaat met het moderne leven. Ook in de Islamwereld zijn er verschillende stemmen die de moderniteit onverzoenbaar vinden met hun religie.
Moderniteit betekent niet enkel dat er een grote vooruitgang is in de wetenschap en technologie of dat de economie omslaat naar het kapitalisme. Moderniteit betekent ook een verandering in de waarden en attitudes van de mensen. Zij zijn immers de dragers van een moderne wereld. Uit vorige onderzoeken van onder andere de socioloog Alex Inkeles bleek dat de opkomst van de moderne wereld vooral gepaard ging in een gedragsverandering op het vlak van democratie, liberalisme, de status van vrouwen en mannen en de levensinstelling. Moderne mensen hechten ten eerste veel belang aan een democratische organisatie. Ten tweede staan moderne mensen veel positiever tegenover zaken als het homohuwelijk, abortus, euthanasie, … Zij zijn met andere woorden liberaler en minder conservatief. Op de derde plaats beschouwt de moderne mens de mannen en vrouwen veel sneller als gelijkwaardig. Als laatste beschouwt de moderne mens het leven als iets positiefs, zij of hij kijkt niet neutraal tegen het leven aan.
Het valt op dat de verwijten die Westerse mensen aan het adres van de moslims maken sterk gelijken op de kenmerken van de moderne mens. Volgens vele westerlingen ontbreken moslims elk gevoel voor democratie en zijn zij zeer conservatief. Bovendien zouden moslims de vrouw onderdrukken. Ook zouden moslims volgens vele westerlingen weinig of geen waarde aan het leven hechten, getuige de talrijke aanslagen en moorden in naam van het geloof.
Uit een analyse van de World Values Survey (WVS) blijkt dat moslims wel enkele verschillen vertonen met westerlingen, maar niet op alle vlakken. De WVS is een project dat in verschillende landen verspreid over de hele wereld enquêtes afneemt bij een representatieve groep van de bevolking. In deze enquêtes wordt voornamelijk gepeild naar waarden, normen en attitudes van de mensen. Door de grootschaligheid van dit project vertegenwoordigd zij meer dan 80% van de wereldbevolking.
Uit de WVS blijkt dat westerlingen en inwoners van Islamlanden nauwelijks verschillen in de mate dat zij democratie voorop stellen. In tegenstelling tot wat vele mensen denken zijn de inwoners van de Islamwereld even democratisch ingesteld als de inwoners van westerse landen. De inwoners van de Islamwereld en het Westen verschillen wel op het vlak van liberalisme, de mate waarin ze vrouwen en mannen de zelfde status geven en hun levensingesteldheid. Mensen die in de Islamitische landen wonen blijken hierbij minder modern te zijn. Hieruit kan echter nog niet geconcludeerd worden dat het gebrek aan moderne waarden bij de inwoners van de Islamwereld te wijten is aan hun cultuur. Een gebrek aan moderne waarden en normen kan ook het gevolg zijn van andere structurele factoren zoals het onderwijs, de economie, de politiek, ... Zo zal bijvoorbeeld een landbouwer in een arm land er sneller vanuit gaan dat mannen en vrouwen ongelijkwaardig zijn. De landbouw betekent voor hen immers zware arbeid die voornamelijk enkel door mannen kan worden verricht. In dit onderzoek werd daarom ook nagegaan of een gebrek aan moderne waarden te wijten is aan de westerse of islamitische cultuur, of aan andere factoren. Deze andere factoren zijn onder andere het onderwijsniveau, het beroep, de economische en politieke situatie in de landen, de ongelijkheid tussen de bevolking in een land, …
Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat het verschil in levensinstelling niet kan verklaard worden door het verschil tussen de westerse en islamitische cultuur. Westerlingen staan positiever tegenover het leven omdat er een grotere economische ontwikkeling in hun landen is. Dit betekent ook dat hoe beter de economie draait in een Islamland, hoe meer haar inwoners het leven als waardevol zullen beschouwen. Indien de economie van een Islamland even hoog is als dat van een westers land, zullen hun inwoners niet verschillen op het vlak van levensingesteldheid.
Iemand die in een Islamland woont heeft wel meer kans om conservatiever te zijn, zij of hij zal veel belang hechten aan traditionele instituties zoals het huwelijk en het gezin en alles wat hiervan afwijkt, zoals homofilie, abortus, … afkeuren. Dit verschil is te wijten aan de cultuur die heerst in de betrokken landen. Dit betekent dat christenen die in de Islamwereld wonen even conservatief zijn als de moslims in die landen. Omgekeerd geldt ook dat moslims die in het Westen wonen heel wat liberaler zijn. Met andere woorden, het feit dat moslims over het algemeen conservatiever zijn kan niet zo maar worden verklaard door hun godsdienst.
Als laatste gaan de mensen in de Islamwereld er meer van uit dat mannen en vrouwen een verschillende status hebben, vrouwen staan in voor het huishouden terwijl mannen de kostwinners zijn in het gezin. Dit verschil met de inwoners van het Westen is toe te schrijven aan de godsdienst. Moslims scoren heel wat slechter dan ongelovigen op het gebied van gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen. Hierbij kan ook worden aangestipt dat christenen eveneens een pak slechter scoren dan de ongelovigen, maar wel beter dan moslims.
De maatschappelijke relevantie van dit onderzoek bestond erin een licht te werpen op een onderwerp dat vaak aan bod komt in de actualiteit. Het onderzoek plaatst de debatten over de integratie van moslims in westerse landen, de botsing tussen de westerse en islamitische cultuur, de hedendaagse wereldpolitiek tussen het Oosten en het Westen, … in een nieuw kader. Met dit onderzoek werd geprobeerd een duidelijk beeld te schetsen van de actuele verschillen en gelijkenissen tussen het Westen en de Islamwereld. Hierdoor moet het duidelijker zijn welke onderwerpen kunnen aangesneden worden in deze debatten en welke niet.
