De provincies: Het einde, of een tweede leven?
DE PROVINCIES: HET EINDE, OF EEN TWEEDE LEVEN?
1. Inleiding
“De provincies zijn de hoekstenen van het land”. Dit zijn de woorden van koning Filip tijdens een werkbezoek in het Vlaams Parlement in februari 2017. De uitspraak leidde meteen tot commotie, waarbij een aantal politieke partijen de houding van de koning onaanvaardbaar vonden. Dit toont meteen de politieke en maatschappelijke gevoeligheid aan over de provincies.
2. Maatschappelijk belang
Over het bestaan van de provincies wordt al decennia gediscussieerd. Er is dan ook al meermaals openlijk de vraag gesteld of ze nog een reden van bestaan hebben binnen het ingewikkeld bestuurlijk landschap dat België kent. Zo kent België een federale overheid, gewesten, gemeenschappen, provincies en steden en gemeenten. En dan worden het Europees niveau en de verschillende instellingen en samenwerkingsverbanden hier nog buiten beschouwing gelaten.
Zonder het altijd even goed te beseffen, komt de burger dikwijls in aanraking met de provincie. Hierbij kan bijvoorbeeld worden verwezen naar de fietssnelwegen of de provinciale domeinen. Hiernaast spelen de provincies ook een sleutelrol in het beperken van wateroverlast. De verschillende overstromingen van de afgelopen jaren en het debat dat hierover leeft, maakt dat het waterbeleid een actueel thema is. Voorts kan worden verwezen naar een veel gevraagde vergunning, aangezien veel Belgen een baksteen in de maag hebben. Dit is namelijk de omgevingsvergunning, die vanaf 23 februari 2017 de milieuvergunning en de stedenbouwkundige vergunning vervangt.
3. De hervorming in strikte zin
Zoals bovenstaande voorbeelden aantonen, is het als burger belangrijk om zich te realiseren welke concrete gevolgen de hervorming met zich meebrengt. De Vlaamse Regering heeft namelijk beslist om de Vlaamse provincies vanaf 1 januari 2018 af te slanken. Juridisch wil dit zeggen dat de Vlaamse provincies vanaf die datum geen taken meer mogen uitoefenen in “culturele en persoonsgebonden aangelegenheden”. In mensentaal betekent dit dat de provincies zich niet meer
kunnen bezighouden met beleidsdomeinen zoals sport, jeugd, cultuur en welzijn. Heel concreet zal de provincie geen sportinfrastructuur meer kunnen bouwen of subsidiëren, of zal de provincie geen eigen bibliotheekbeleid meer kunnen voeren.
Dergelijke taken zullen in de toekomst worden behartigd door hetzij de Vlaamse overheid hetzij de gemeenten en steden. De Vlaamse Regering is namelijk enerzijds van oordeel dat bepaalde taken beter op een meer algemeen niveau kunnen worden uitgeoefend. Hierdoor zullen bepaalde regels niet meer verschillen van de provincie tot provincie. Anderzijds meent de Vlaamse Regering dat bepaalde taken moeten worden overgedragen aan de gemeenten en steden. Zij staan immers het dichtst bij de burgers. Hierdoor zijn ze het best geplaatst om te weten wat er in de betrokken gemeente of stad leeft.
Het gevolg van de hervorming is dat de provincies alleen nog maar mogen optreden in de zogenaamde “grondgebonden aangelegenheden”. Dit betekent dat de provincies wel nog hun stempel kunnen drukken op domeinen zoals ruimtelijke ordening, woonbeleid en mobiliteit (denk maar aan het voorbeeld van de fietssnelwegen).
Bij de hervorming kunnen een aantal juridische bedenkingen worden gemaakt. Zo bestaat er discussie over de vraag of de Vlaamse Regering dit wel mag doen. De hoogste rechtbanken van ons land oordelen bijvoorbeeld dat alle of de essentiële bevoegdheden niet van de provincies mogen worden afgepakt. Een cruciale vraag is dan ook of domeinen zoals sport en cultuur essentiële taken van de provincies zijn.
4. De hervorming in ruime zin
De hervorming van de Vlaamse Regering om bepaalde taken van de provincies af te nemen kadert in een ruime hervorming om de provincies af te slanken. Zo zullen ook het aantal provincieraadsleden (zij worden door de burgers verkozen bij verkiezingen) verminderen. Hiernaast zal de rol van de provincies in intergemeentelijke samenwerkingsverbanden (dit is eigenlijk een samenwerking tussen verschillende gemeenten) worden beperkt.
Het is belangrijk om te vermelden dat met de hervorming de provincies niet worden afgeschaft. Dit is nochtans met een akkoord in 2011 mogelijk gemaakt. Zo kan een gewest, onder strikte voorwaarden, de provincies afschaffen. Hierdoor zou de provincie effectief verdwijnen en worden vervangen door een bovengemeentelijk bestuur. Wat dit laatste precies moet voorstellen, weet voorlopig niemand.
Een evolutie zoals in Vlaanderen is trouwens ook waar te nemen in het zuiden van België. In de vorige regeerperiode heeft het Waalse Gewest ook een aantal taken van de provincies afgenomen. Zo is het beleid met betrekking tot huisvesting (de huizen) en energie overgeheveld van de Waalse provincies naar het Waalse Gewest.
5. Besluit
Zoals hierboven is aangetoond, is het nuttig om stil te blijven staan bij de hervorming van de Vlaamse Regering. Het zal vanaf 1 januari 2018 aan de provincies toekomen om hun positie tussen de Vlaamse overheid en de gemeenten in te nemen. Of dit project een nieuwe wind zal laten waaien door de provincies of het begin van het einde is, is een open vraag. Of om het met de woorden van de koning te stellen: of de provincies effectief de hoekstenen van het land zijn, zal enkel en alleen de toekomst uitwijzen.
