How to get away with murder: de acuele verdediging van het Britse Rijk.

Woke en standbeelden

Velen herinneren zich ongetwijfeld de beelden waarop te zien was hoe demonstranten allerlei standbeelden van ‘historische helden’ van hun sokkel rukten. Ook in België kende dit fenomeen aandacht via de standbeelden van Leopold II. Die demonstranten worden vaak vereenzelvigd met aanhangers van de Black Lives Matter Movement, of alleszins zij die een ‘woke’ gedachtegoed vooropdragen. Woke wordt hier gezien als een mentaliteit die een soort hyperrechtvaardigheid biedt tegenover alles dat te maken heeft met discriminatie en racisme. Het doel van de woke mentaliteit is om (onder meer) de publieke ruimte te dekoloniseren, met andere woorden: alles dat te maken heeft met genocide, kolonialisme en racisme moet stevig worden genuanceerd of gewoonweg verwijderd. Het gaat hier overigens niet enkel om monumenten of standbeelden, maar ook over de controverse rond uitheemse museumcollecties tot straatnamen, vernoemd naar kolonialen. Maar waren die mensen dan echt zo slecht? Waarom werden er dan standbeelden gebouwd in de eerste plaats? Is de wereld dan zo veranderd? Mogen we trots zijn op het nationale verleden? In mijn thesis ga ik na hoe dit fenomeen (dat gekend staat als de cultuurstrijd) wordt tegengewerkt in de natie die erfgenaam is van het grootste koloniale rijk aller tijden: het Verenigd Koninkrijk.

Britse trots

 In het bijzonder focus ik op een bepaalde groep Engelse geleerden die wokeistische veroordelingen van het verleden (dat zou gebouwd zijn op genocide, slavernij, discriminatie en kolonialisme) afweren. Deze groep staat gekend als History Reclaimed: de naam spreekt boekdelen.

In het begin ga ik na hoe Brexit een startsignaal was voor de Britten om zich meer en meer te keren naar de eigen geschiedenis. Meer specifiek; de periode voor 1972, toen het VK (nog) geen lid was van de EU, net zoals dat nu opnieuw het geval is. Het werd snel duidelijk dat Brexit vooral op gang werd gebracht door de motor van de Conservatieve Partij. Het enige wat het Britse succes echter nog in de weg staat is de mentale veroordeling die de woke mentaliteit op het Britse verleden vuurt. Deze periode van Britse heerschappij begon trouwens omstreeks het begin van zestiende eeuw, en eindigde volgens velen met ofwel de Falklandoorlog (1982) ofwel de teruggave van Hong Kong aan China (1997). Volgens anderen is het Brits kolonialisme nooit gestopt (denk maar aan de Commonwealth-configuratie). Deze onduidelijkheid omtrent de natiegeschiedenis heerst vandaag nog steeds. We kunnen zelfs spreken van een ‘onverteerde’ geschiedenis.

Onder vele andere dingen kan Brexit gelezen worden als een moment waarop de nostalgie naar een verleden (waar het Britse eiland autonoom beslissingen kon maken – weg van de EU) de emmer van nationale politiek deed overlopen. Ik argumenteer dat deze nostalgie hand in hand gaat met publieke herinneringen (en niét de geschiedschrijving). Door de opkomst van sociale media worden herinneringen aan het verleden (dat vroeger werd doorverteld via het mechanisme van de traditie) nu in het publiek domein gebracht, vatbaar voor manipulatie. Het zijn deze vervalste herinneringen die een historische waarheid en de relevantie ervan buitenspel zetten ten voordele van het vertrouwen op een soort ‘gezond verstand’.

De mythe van vandaag

In mijn thesis analyseer ik de verdediging of ‘apologie’ van het Britse Rijk met een retorisch-epistemologische methode. Wat bedoel ik hiermee? Ik ga na hoe History Reclaimed het verleden percipieert en hoe ze hun verdediging, ten opzichte van de aanvallen van de woke mentaliteit, letterlijk uitdrukken. Met andere woorden; welke woorden en retorische stijlfiguren gebruiken ze? Verder is ‘epistemologie’ de studie van de kennis en de systematisering hiervan. Ik bedoel hiermee dat ik dus naga hoe History Reclaimed een soort tegenkennis produceert en communiceert.

Uiteindelijk viel het op dat dit kennismodel vooral is gebaseerd op de theorie van de mythe. Uiteraard gaat dat in dit geval niet terug op grote supernatuurlijke verhalen van de Griekse Zeus, de Noorse Odin of de Egyptische Ra. In dit geval kijk ik naar de mythe als taal; als verhaal. Hiervoor kijk ik (onder meer) naar de geschriften van bekend socioloog en taalcriticus Roland Barthes. Het is volgens zijn theorie van de mythe dat we kunnen nagaan wat nu net centraal staat in het retorisch model van History Reclaimed waarmee een kennissysteem (of counterknowledge – tegen de wokeistische kennis en de veroordeling van het verleden) wordt uitgewerkt. Het is namelijk die mythische taal die een overtuigend verhaal tracht te brengen: dat trots voor het verleden niet zomaar mag getransformeerd worden tot inherent trauma of schaamte. Volgens mij wordt de apologie van het Britse verleden vervolgens mogelijk aan de hand van een bivalent (tweewaardig) afweermechanisme: (1) enerzijds is er de schuldexternalisatie (het weerleggen van de schuld op andere actoren) en (2) anderzijds spreken we van een contrarevolutionaire houding (waar ‘woke’ wordt gezien als een dreigende culturele revolutie, waar de angst om ‘gecanceld’ te worden meer wordt dan politieke correctheid). Dit wordt in de thesis met vele voorbeelden geïllustreerd. Het zal duidelijk worden dat de tegenkennis van History Reclaimed vooral bestaat uit conservatieve en populistische elementen, aangevuld met een angst tegenover het ‘vreemde’ en een weigering van uitleg.

Het verleden als een vreemd land

Dit laatste gaat parallel met de gedachte dat het verleden ontoegankelijk is voor ons en het dus bij gevolg irrelevant is om die geschiedenis te gaan beoordelen (laat staan veroordelen) doorheen een hedendaagse bril. Ik ga na hoe het verleden als een ‘vreemd land’ wordt gezien en hoe dit eigenlijk ook een socio-politieke techniek is om de problematiek van de mentaliteit van het ‘gezond verstand’ buitenspel te zetten.

De complexiteit van historische misdaden, discriminatie en woke zijn vandaag de dag meer relevant dan ooit. Mijn thesis mag dan wel voorgelegd zijn tot het behalen van de mastergraad in de Geschiedenis; toch wordt het duidelijk dat het studieobject van deze laatste discipline geen statisch en vage troebel is van ‘gisteren’ maar dat het ook invloed heeft op de mentaliteit en (al dan niet politieke) agenda van ‘vandaag en morgen’.