In de ban van de zin. Wandelen op de weg van spirituele zoekers, religieuze supermarkten en sektarische valkuilen

In de ban van de zin

Wandelen op de weg van spirituele zoekers, religieuze supermarkten en sektarische valkuilen

Het Westen rolt mediatiematjes uit, herstelt geblokkeerde chakra’s en wringt zichzelf in yogahoudingen. Tal van mensen trekken naar het Verre Oosten voor hun geestelijke vitaminen. Nieuw is het niet. Geïnspireerd door de transcendente meditatie van de Indische goeroe Maharishi Yogi zongen The Beatles in 1967 ‘All you need is love’, waarna de fans zich massaal op yoga stortten. In de jaren ’70 en ’80 trokken tienduizenden Westerse jongeren naar het Indische Puna, hongerig naar de boodschap van spirituele en seksuele vrijheid van Bhagwan Shree Rajneesh, later Osho. De aantrekkelijke stem van liefde, geluk en innerlijke rust verleidde heel wat zoekers tot een ontdekkingstrip naar het Oosten, en ook vandaag is de weg naar verlichting druk bewandeld. Of beter, de wegen. Je hoeft niet één pad te kiezen op de tocht naar zelfbewustzijn en verinnerlijking. Shoppen is het trendy codewoord, het mix and match-principe de losse richtlijn. Mensen kijken rond in de supermarkt, kiezen hier en daar iets uit dat hen aanspreekt en creëren zo hun eigen privé-spiritualiteit. ‘Salad-bar religion’, zoals het in Amerika heet: een light-versie van geloof, volledig naar eigen smaak samengesteld.

Te ver shoppen

Keuze te over in de religieuze supermarkt, maar hoe weet een Westerse leek of hij authentieke yoga doet en geen veredelde vorm van stretching, en of die goeroe het echt uit liefde doet en niet voor een rijk gevulde portemonnee? Het alternatieve veld met zijn wirwar van scholen, technieken en leraars is zo groot dat de kans om te verdwalen niet ondenkbaar is. “Als mensen verloren lopen in het alternatieve, zijn dat meestal mensen die ‘ter ver’ zijn gaan shoppen,” zegt Marc Schellemans van de boekhandel ‘Alternatief Hof van Wonderen’, een trefplaats ‘voor de gewone mens in de straat, voor de zoekers, de denkers en de –peuten.’ “Het leven is een jojo-spel van proeven en evolueren, van afwisseling tussen een materiële en spirituele fase. In elk van die fasen bereik je een eindpunt. Mensen die op dat eindpunt toch willen verder gaan, komen in een vorm van crisis terecht en maken zo’n kabaal dat ze wel moeten opvallen. Toch is dat maar één op honderd: bij de negenennegentig anderen die een stukje dichter bij zichzelf willen komen en via bepaalde technieken iets willen ervaren, is er geen probleem.” Zoals bij de kunstenaar Toshi die in zijn zoektocht naar diepgang de weg van de Indisch goeroe Osho koos omdat die hem een gevoel van thuiskomen gaf. Zoals bij Ann die elke morgen mediteert en er een bunch energie uit haalt, en zoals bij René en Julie die dankzij yoga de ‘koele bries’ door hun vingers voelen waaien. Zij hebben hun spirituele reisroute gevonden en zijn daar elke dag dankbaar voor.

“Is dat een sekte?”

Naast grote vreugde en geluk zorgen spirituele goeroes, yogasessies en verlichtende boodschappen nog vaker voor argwanende blikken. De pijl 'sekte' kan te pas en te onpas op de weg staan, maar een juiste kaart heeft niemand in handen. De zelfmoorden in de sekte van de Zonnetempel tien jaar geleden, onder leiding van de Belgische homeopaat Luc Jouret, wakkerden de drang aan om het Belgische sektelandschap om te ploegen en te controleren. Vandaag is de grens tussen vruchtbaar en verdord nog steeds moeilijk te vinden. De vraag die in de zoektocht naar zin het meest gesteld wordt, is eenvoudig: “Is dat een sekte?” Het antwoord is dat niet. Het Iacsso, een Info-en Adviescentrum Inzake Schadelijke Sektarische Organisaties dat in 2000 zijn deuren opende in Brussel, wil het publiek informeren en adviseren zonder een waardeoordeel te vellen. Een opdracht die allesbehalve gemakkelijk is en het Centrum al tot in de rechtzaal geleid heeft. In een advies over Sahaja Yoga, een yogamethode ontwikkeld door de Indische ‘Heilige Moeder’ Nirmala Devi, noemde het Iacsso de beweging een ‘risicovolle organisatie’, waarmee ze volgens de rechter zijn eigen oprichtingsstatuten met de voeten traden. Een klap in het gezicht van het Iacsso, een overwinning voor de Sahaja Yogi’s, volgens wie ons land nog steeds veel te kortzichtig is op het gebied van geloof en spiritualiteit.

Marginaal

De tik op de vingers van het Iacsso maakt niet dat het doel van het zo’n centrum plots verkeerd of zinloos wordt. Er moet controle zijn, er is een aanspreekpunt nodig dat mensen helpt om in de spirituele jungle de verdorde takken te ontwijken. Hoe ver daarin met het hakmes voorgegaan moet worden, is een delicate vraag. Nog steeds worden groeperingen achtervolgd door hun plaats in het rapport van de parlementaire onderzoekscommissie in 1997. De tabel met organisaties waarover tijdens het onderzoek gesproken was, werd door de pers gebombardeerd tot dé sektelijst, hoe hard de commissie ook schreeuwde dat dat niet de bedoeling was. Het stigma van sekte raak je niet zomaar weer kwijt. De uitspraak in het proces tegen het Iacsso wast de zwarte stempel op Sahaja Yoga niet in één ruk weg, maar voor de yogi’s voelt het als een zuivering. “Het vonnis schrijft geschiedenis op het vlak van de vrijheid van geloofsovertuiging en zal het spirituele landschap in België ingrijpend doen veranderen,” klonk het. Zo’n verandering zou wel eens welkom kunnen zijn. Wie in België bezig is met religie of spiritualiteit maar daarvoor geen netjes gevestigde kerk nodig heeft, is al gauw verdacht, al garandeert onze grondwet de vrijheid van eredienst. Te agressief optreden zoals de Fransen is geen oplossing, alles toelaten en jezelf lekker tolerant noemen – kijk naar Nederland – evenmin. De gulden middenweg is het streefdoel. Moord en brand schreeuwen heeft alvast niet echt zin in het weinig ontvlambare Belgische sektelandschap. Sekten zijn een marginaal fenomeen dat niet overroepen moet worden, vindt Adelbert Denaux, professor aan de faculteit Godsdienstwetenschappen van de KU Leuven en tot vorig jaar voorzitter van het Iacsso. In zijn ogen is er nood aan informatie die overdreven opvattingen relativeert en ontnuchterend werkt voor mensen met angstbeelden over bepaalde groepen.

Stellen dat er helemaal geen gevaar loert op het spirituele pad zou wat naïef zijn. Er zijn valkuilen, je komt verloren zielen tegen, en mensen die onder het mom van zingeving misbruik willen maken van anderen bestaan écht, maar het zijn veeleer zeldzame rondvliegende zaadjes dan hele begroeide akkers. Misschien kent ons land wel meer priesters die slachtoffers maken dan dat er sekteleiders zijn die hun volgelingen compleet gebrainwasht het gevaar in drijven. Of zoals een Sahaja Yogi het zei: “Je hebt flipdozen in de spiritualiteit, maar zoveel meer mensen zijn dat níet.”