Sorry for the inconvenience, we’re trying to save the world. De betogingsvrijheid in België

Sorry for the inconvenience

Het internet is vandaag de bruine kroeg van weleer. Waar vroeger de levenswijsheden en overtuigingen, gesterkt door gekoeld gerstenat, met veel jolijt over de toog rolden, maken vandaag menig kemphaan en computernerd er een sport van te reageren op alles wat beweegt op hun tijdlijn. Berichten met honderden reacties zijn schering en inslag op Facebook. Men kan zich dan afvragen of we eigenlijk nog wel nood hebben aan betogingen. Heeft het internet immers niet meer dan ooit de vrijheid van meningsuiting toegankelijk gemaakt voor iedere burger, ongeacht diens afkomst of rijkdom? Ja, het hele online gebeuren heeft inderdaad toegelaten dat mensen gemakkelijker dan vroeger gebruik kunnen maken van hun recht op vrije meningsuiting, maar een betoging behelst nog een ander recht, met name de vrijheid van vergadering. En net wat dit aspect betreft, wringt het schoentje van de sociale media. Met duizenden zijn ze, de mensen die reageren op een facebookbericht. En toch staan ze stuk voor stuk alleen met hun mening. Want wie gaat er op zoek naar een gelijkgestemde ziel tussen de ontelbare andere reacties? Alleen zij die het luidst roepen worden van hun anonimiteit ontdaan – populaire reacties noemt Facebook hen – en kunnen door toevallige passanten worden beloond met een duim. Tot daar de samenhorigheid. Het sociaal aspect verzandt, het sociaal contact verwatert.

Vervang de commentsectie door de straat, de likes door het gejuich of gejoel van toevallige passanten en we zien dat een betoging eigenlijk niet zo gek hard verschilt van de facebooktijdlijn. Betogingen staan open voor iedereen en laten eveneens toe dat grote groepen mensen in volledige vrijheid hun mening verkondigen. Maar er is 1 belangrijk aspect dat de betoging onderscheidt van de sociale media: de betoging is ook een instrument van sociale cohesie. Tijdens de betoging zijn we allemaal bondgenoten: aanhangers van Thuis en Familie lopen zij aan zij en Club Bruggefans scanderen leuzen samen met Anderlechtsupporters. De kleine twisten des levens wijken voor een groter ideaal. Wanneer je bedenkt dat net samenhorigheid en tolerantie vandaag twee grote uitdagingen zijn voor onze samenleving, dan is het niet moeilijk het belang van een betoging in te denken.

We’re trying to change the world

Betogingen kunnen dan wel veel bijdragen aan de maatschappij, ze kunnen ook voor veel problemen zorgen. De rust wordt verstoord, het verkeer moet worden omgeleid en het kabinet van Minister Geens zal na het recente bezoek van de stakende cipiers – vrij letterlijk – nooit meer hetzelfde zijn. De betogingsvrijheid en de openbare orde blijken moeilijk te verzoenen in de maatschappij. De nationale en internationale teksten geven ruimte aan de overheid en laten toe dat het betogingsrecht beperkt wordt om de openbare orde te vrijwaren. 

Beeld je de volgende situatie in: Op 17 mei – de internationale dag tegen homofobie en transfobie – vraagt een groep van 2000 mensen om in het centrum van Antwerpen te betogen terwijl er op dezelfde dag al 10 andere manifestaties in Antwerpen staan gepland. Hoewel deze vraag op het eerste gezicht zeer redelijk lijkt, leidt die toch tot verschillende problemen.

Wat moet er bijvoorbeeld gebeuren met het verkeer? Heeft de betoger het recht om zich meester van de straat te maken en moet de gewone burger zich hier maar naar schikken? Is een betoging automatisch van groter belang dan de normale doorstroming van het verkeer? Wat met betogingen die opzettelijk het verkeer hinderen? 

Daarnaast is het niet ondenkbaar dat er bepaalde mensen niet zijn opgezet met een pro-holebibetoging. Zij kunnen wel eens geneigd zijn om zelf op straat te komen en de confrontatie met de andere betogers op te zoeken. Zo’n confrontaties blijven niet altijd bij woorden alleen. Sommige mensen verkiezen nog altijd de harde hand in plaats van een zacht woord. Dergelijk geweld is natuurlijk onaanvaardbaar. Betogers zouden kunnen worden afgeschrikt om op straat te komen. De betogingsvrijheid verwordt tot een hol omhulsel; de schrik voor fysiek geweld legt de betogers het zwijgen op. Het lijkt instinctief een taak van de overheid om ervoor te zorgen dat het niet tot geweld komt tussen de twee groepen betogers. Hoe ver moet de staat hier echter in gaan? Kan er van de organisator verwacht worden dat hij zelf een ordedienst voorziet? Mag de overheid rekening houden met het feit dat er ook andere betogingen staan gepland die dag en er daar eventueel ook politiebescherming nodig is?

Bovendien kan het zijn dat de overheid de betoging niet toestaat op de gevraagde datum. Deze was echter van groot belang voor de organisator. Een pro-holebibetoging verliest veel van haar karakter als ze niet op de internationale dag tegen homofobie en transfobie kan worden gehouden. Kan de overheid zo maar een betoging op een bepaalde datum weigeren? Wat als de datum zoals hier een symbolische waarde meedraagt? En hoe zit het met spontane betogingen? Dagelijks gebeuren er overal ter wereld zaken waar de bevolking collectief en onaangekondigd op reageert. Ook zulke spontane betogingen moeten beschermd worden. Het België zoals wij het vandaag kennen, bestaat maar door een spontane reactie op een operavoorstelling van De Stomme van Portici in 1830. De overheid heeft dan echter geen mogelijkheid om de betoging te omkaderen en de ongemakken voor de rest van de bevolking te verminderen. Hoe verhoudt dit recht zich tot de rust waar elke burger recht op heeft?

In deze scriptie tracht ik op al deze vragen antwoord te geven en ga ik na of de Belgische rechtspraak wel voldoet aan de regels die door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens worden uiteengezet. Het is duidelijk dat het recht om te betogen een zware last op de maatschappij kan leggen en tot hinder en zelfs geweld kan leiden. Daarentegen zorgt de betogingsvrijheid voor een collectieve en actieve vorm van meningsuiting die van onschatbare waarde is in een democratie. Enige hinder moet er dan worden bijgenomen. Om het met de woorden van de Amerikaanse Filosoof Thomas Paine te zeggen: “Those who expect to reap the blessings of freedom, must, like men, undergo the fatigue of supporting it”.