De Keltische harp herontdekt

Een oude Ierse harp

Afgelopen jaar ging ik op zoek naar de oorsprong van de Keltische harp. Zo kwam ik terecht bij de oude Ierse harp, ook wel bekend als clarsach. Mijn scriptie neemt je mee naar het Ierland van lang geleden toen de eilanden nog bewoond werden door een barbaars, mysterieus volk: de Kelten. Alhoewel het meer dan 2000 jaar geleden is dat de Kelten daar gevestigd zaten, leeft hun bezieling voort in de vele generaties na hen, tot op de dag van vandaag. De oude Ierse harp is het symbool van Ierland, dat ook op hun munten pronkt. Het is de traditie van dit middeleeuwse instrument die ik herontdekt heb, als een van de weinigen in België en Nederland. De passie die ik voel voor dit instrument, wil ik graag met u delen.

Over de oude Ierse harp is weinig of niets met zekerheid geweten. Er zijn geen geschreven bronnen over het bestaan van deze harp. Dat ze een bloeitijd kende in de 14de eeuw en wat haar eigenschappen waren, is vooral bekend door recent onderzoek naar een revival in Ierland in de 18de eeuw. Tot die tijd was de orale traditie de enige vorm waarin van generatie op generatie de speeltechniek en het repertoire werden overgedragen.

Mijn onderzoek wil daarom een bijdrage leveren om meer bekendheid te geven aan dit oude instrument, dat sinds enkele jaren een nieuwe revival meemaakt. In de 18de eeuw werd al een poging gedaan om de traditionele muziek te redden en de clarsach weer op de voorgrond te plaatsen. Maar nadat er vele nieuwe instrumenten op de markt kwamen, die een gemakkelijkere techniek en meer speelmogelijkheden hadden dan de clarsach, was er in de 19de eeuw zelfs sprake van een volledig uitsterven. Tot er aan het einde van de 20ste eeuw weer vernieuwde interesse in de oude Ierse muziek kwam.

De term 'Keltisch'

De term ‘Keltisch’ is een vage term. De Romeinen gebruikten de term voor het eerst om het barbaarse volkje, dat zich rond 500 v.C. over heel Europa had verspreid, te noemen. 'Kelt' komt dan ook van het Griekse 'Keltoi', wat barbaar betekent.

In het begin van de renaissance kwam de term terug, omdat mensen nood hadden aan nieuwe manieren om hun verleden te begrijpen. Door de uitvinding van de boekdrukkunst rond 1450 konden oude Griekse en Romeinse teksten verspreid worden, waardoor ook het gewone volk leerde over zijn Keltische voorouders. De geletterdheid in Europa nam in die tijd sterk toe, waardoor hier meer interesse in was. Men kwam erachter dat er nog veel van deze Keltische cultuur en talen in gebruik was, waardoor een deel van het volk zichzelf als ‘Keltisch’ begon te zien. Sindsdien bestaat ‘Keltisch’ in een geromantiseerde vorm.

De term ‘Keltisch’ is dus eigenlijk een onbestaand iets. De term is maar in de late romantiek in gebruik genomen en er is weinig of geen bewijs dat de harp daadwerkelijk door de Kelten bespeeld werd. De term ‘Keltische harp’ is ontstaan toen de pedaalharp op de markt kwam. Aangezien de klepjesharp gedoemd was tot uitsterven, zocht men een manier om deze harp weer aantrekkelijk te maken. De klepjesharp heeft in wezen niets met de Kelten te maken. De Ier John Egan verzon voor zijn ‘portable harp’, een soort klepjessysteem dat meer mogelijkheden bood op de oude Ierse harp. Aangezien hij van Ierse afkomst was, was de link naar ‘Keltisch’ snel gemaakt. Alle harpen die erna kwamen en enigszins leken op deze ‘portable harp’ van Egan, werden dan maar Keltische harp genoemd.

Toch is het feit dat de klepjesharp 'Keltisch' genoemd wordt, wat maakt dat de harp zo speciaal is. Wie wil er nu geen 'Keltische harp' bespelen, vernoemd naar een mysterieus volk met magische wezens en vreemde verhalen?

De voorloper van de klepjesharp, de oude Ierse harp, bezit ook deze magische klank. Het is een instrument dat ons toch nog een beetje verbindt met de Kelten.