Iedereen laat een digitale erfenis na: een wake-up call voor digital natives

Iedereen laat een digitale erfenis na: een wake-up call voor digital natives

Inleiding

Chiara Ferragni, Italiaanse blogster en zakenvrouw, slaagde erin om op enkele jaren tijd haar blog “The Blonde Salad”, opgericht in 2009, uit te laten groeien tot een merk dat ondertussen meer dan acht miljoen dollar waard is. Als wellicht wereldwijd de meeste notoire fashion blogger zullen bij haar overlijden prangende vragen met betrekking tot haar digitaal vermogen opgeworpen worden. Wat zal er met haar blog gebeuren? Hoe vererven haar professionele instagramfoto’s? Wat als haar erfgenamen geen kennis hebben van de toegangsinformatie tot haar Instagram-account? Ook de Zweed Felix Arvid Ulf Kjellberg, beter bekend onder pseudoniem “Pewdiepie” en maker van de befaamde “let’s play-video’s” op YouTube zal met verschillende vragen zitten, bijvoorbeeld omtrent het verder beheer van de video’s op zijn YouTube-account. Mogen zijn erfgenamen zijn YouTube-video’s wijzigen, verwijderen, of louter beheren? En aan wie zullen de reclame-inkomsten van zijn video’s toekomen?

Digitalisering van de maatschappij

Sinds de eerste Web 2.0-conferentie in 2004 in San Francisco kende de digitalisering van de belevingswereld door de introductie van sociale media, smartphones, tablets en apps een expansie. Het digitale evenbeeld van de tastbare (adres)boeken, dagboeken, fotoalbums, briefcorrespondentie en cd-collecties lijken de overhand te krijgen. Vandaag de dag leeft men immers niet meer uitsluitend in de waarneembare of tastbare wereld, maar leeft men veelal ook in een virtuele wereld. Veel internetgebruikers hebben een grote verzameling aan online bezit: denk aan de iTunes-bibliotheek, de e-mailberichten op een e-mailaccount, PayPal tegoeden, virtueel vermogen in online games of foto’s op sociaalnetwerksites. De digitale nalatenschap bestaat in het algemeen uit alle digitale bezittingen. Toch denken internetgebruikers vaak niet na over wat er met hun digitaal bezit zal gebeuren na overlijden. Internetgebruikers die digitale bezittingen hebben, behoren vaak tot de jongerengeneratie en zijn digital natives die doorgaans nog niet nagedacht hebben over de afhandeling van hun (digitale) erfenis.

Juridische en praktische problemen

Nochtans is het van belang dat de digital native bewust wordt van de juridische en praktische problemen die een digitale erfenis of de afhandeling ervan kan teweegbrengen. In eerste instantie is het niet eenvoudig om digitaal bezit juridisch te categoriseren, terwijl deze juridische categorisatie noodzakelijk is om te bepalen welke wettelijke regels van toepassing zullen zijn. Toch worden deze wettelijke regels vaak omzeild door de gebruikersvoorwaarden die geaccepteerd moeten worden voor de toegang tot bepaalde websites. Zonder het te beseffen accepteren veel internetgebruikers de algemene voorwaarden, waarin staat dat sommige digitale bezittingen toch niet overgedragen kunnen worden aan erfgenamen. Daarnaast is het voor nabestaanden enorm moeilijk om toegang te krijgen tot digitale gegevens van een overledene zonder te beschikken over de gebruikersnaam en wachtwoord, als zij al op de hoogte zijn van de websites waarop de internetgebruiker actief was. Ook moeten nabestaanden voor het afsluiten van de accounts ingewikkelde procedures doorlopen. Daarom is het belangrijk dat de digital native ervoor zorgt dat zijn digitaal leven inzichtelijk is voor zijn nabestaanden en erfgenamen. Dit kan hij doen door bijvoorbeeld een duidelijk testament op te stellen.

De digitale nalatenschap en het testamentenrecht: noopt het digitale tijdperk tot een wetsherziening tegen het strenge formalisme?

Vastgesteld mag worden dat de digitalisering van de samenleving verregaande gevolgen meebrengt voor de nalatenschapsopbouw. Naast de klassieke erfenis is er in toenemende mate ook sprake van een digitale erfenis, waaraan de huidige verschillende soorten testamentsvormen niet zijn aangepast. Voor het opstellen van een testament bestaan er verschillende vormvoorwaarden, bijvoorbeeld de ondertekening door een notaris. Deze vormvoorwaarden zijn ontstaan toen er nog uitsluitend sprake was van een klassieke nalatenschap, waardoor ze niet zijn aangepast aan een digitale erfenis. De strengste testamentsvormen qua vormvoorwaarden, die natuurlijk ook de meeste veiligheid of rechtszekerheid bieden, zijn niet geschikt voor een digitale erfenis doordat zij niet eenvoudig aangepast kunnen worden bij een loutere wachtwoordwijziging. Ook zal de notaris de inhoud van dit testament kunnen doornemen, waardoor de gebruikersnamen en wachtwoorden niet geheim blijven en er zich een discretieprobleem opwerpt. Andere testamentsvormen mogen enkel volledig met de hand geschreven en analoog ondertekend zijn. Zij mogen dus niet getypt zijn op een computer, wat natuurlijk niet strookt met het huidige digitale wereldbeeld. Daarom valt een wetsherziening in het kader van de digitalisering minstens te verdedigen, misschien aan te raden, zodat het recht bij tijd kan worden gebracht.

Alternatieven voor het regelen van een digitale nalatenschap

Voorts is het belangrijk om te duiden op andere mogelijkheden dan het opstellen van een testament om een digitale erfenis te regelen. Het efficiënte management van een digitale nalatenschap bleek al snel onontbeerlijk, waardoor verschillende internetbedrijven hieraan wouden tegemoetkomen: aardig wat internetbedrijven (ook DEP-services genoemd) die internetgebruikers trachten te helpen om een digitaal leven inzichtelijk en toegankelijk te maken voor de nabestaanden. Een voorbeeld hiervan is een online digitale kluis waarin alle documenten en wachtwoorden worden opgeslagen. Bij het overlijden van de internetgebruiker zal een vertrouwenspersoon dan de toegang verkrijgen tot deze kluis. Hoewel dit alternatief verschillende voordelen biedt, moet de internetgebruiker toch gesensibiliseerd worden over de mogelijke pijnpunten van deze diensten, niet alleen op vlak van privacy maar ook op vlak van veiligheid (hackinggevaar). Waakzaamheid bij het gebruik van dergelijke e-diensten blijft dus geboden.

Conclusie: het digitaal testament

Teneinde tegemoet te kunnen komen aan de verschillende aangehaalde tekortkomingen van de huidige testamentsvormen en de mogelijke, maar vaak af te raden alternatieven, werd er in de masterscriptie een poging ondernomen om zelf een ontwerp van een testament voor te stellen, het digitaal testament genaamd. Uitgangspunt is dat het digitaal testament precies hetzelfde is als het gewoon testament, met als grote verschil dat er wordt geregeld wat er met digitale bezittingen (in plaats van fysieke bezittingen) moet gebeuren. Er wordt aanbevolen om zelf een document op te maken waarin zich een inventaris bevindt van al de digitale bezittingen en bijhorende wachtwoorden van de internetgebruiker. Dit document kan op basis van vertrouwen overhandigd worden aan de notaris. Toch zou de Blockchain technologie in de toekomst ook een rol kunnen spelen voor documenten vertrouwelijk op te slaan, waardoor de rol van de notaris blijkt gereduceerd te kunnen worden…