De Victoriaanse euthanasiewet: een kritische- en rechtsvergelijkende analyse

Het euthanasiedebat in Australië

Euthanasie is in België al sinds 2002 gelegaliseerd. Hierdoor is de term al goed ingeburgerd in de Belgische samenleving. Dit is echter niet overal het geval, aangezien er nog maar relatief weinig landen zijn met een wettelijk kader inzake euthanasie of hulp bij zelfdoding. Op vele plaatsen is het onderwerp nog erg controversieel. Dit was ook lang zo in Australië, al is hier sinds kort verandering in gekomen.

Het euthanasiedebat in Australië kent een lange en turbulente geschiedenis. Met de Rights of the Terminally Ill Act in 1995 was Australië het eerste land ter wereld dat een wetgevend kader voorzag. Het was een erg revolutionair instrument, maar helaas was het van korte duur omdat de wet al snel nietig werd verklaard. Hierna zijn er nog verscheidene pogingen ondernomen, zonder al teveel succes. Onder de bevolking bleef er wel een toenemende vraag naar een wettelijk kader bestaan, waardoor politici het euthanasiedebat niet langer konden negeren. Hierdoor werd in 2017 de Voluntary Assisted Dying Act aangenomen in Victoria. In dit werk wordt dan ook nader onderzocht welke overwegingen in acht werden genomen bij de afbakening van het toepassingsgebied van deze wet.

De Victoriaanse 'Voluntary Assisted Dying Act'

De Voluntary Assisted Dying Act (Vic) maakte het voor de Victorianen, onder strenge voorwaarden, terug mogelijk om te kiezen voor medische hulp bij zelfdoding, of in uitzonderlijke gevallen voor euthanasie. Gelet op het controversiële karakter en de grote tegenstand in Victoria, is de wet voorafgegaan door een lange en intensieve procedure met vele parlementaire discussies. Hierbij werd het Parlementair Comité voor Juridische en Sociale Zaken en het Ministerieel Adviesorgaan belast met het onderzoeken van- en het adviseren over een wettelijk kader. Zo is dan ook de Voluntary Assisted Dying Act (Vic) (verder: VAD Act) ontstaan. Hiermee was Victoria de eerste Australische Staat die een wettelijk kader voorzag.

De VAD Act (Vic) laat medische hulp bij zelfdoding, of uitzonderlijk euthanasie, toe onder restrictieve voorwaarden. Bij het bepalen van deze voorwaarden werd rekening gehouden met de bezorgdheden uit de samenleving. Zo zijn er allereerst verschillende voorwaarden in de wet opgenomen waaraan de verzoeker moet voldoen, alvorens hij of zij toegang kan krijgen. Op die manier heeft men het toepassingsgebied willen beperken tot meerderjarige Victorianen, die aan het einde van hun leven zijn. Bovendien dient er ook een strenge procedure doorlopen te worden. Hiermee waarborgt de wet dat de beslissing over het levenseinde vrijwillig, weloverwogen en duurzaam is, vrij van dwang of misbruik. Al de voorwaarden die de wet omvat, dienen als waarborg en werden dan ook nauwkeurig afgewogen. Zo werd er een evenwicht gecreëerd tussen enerzijds respect voor de autonomie en anderzijds de bescherming van de samenleving en kwetsbaren.

In totaal bevat de VAD Act (Vic) zo’n 68 waarborgen, verspreid over 118 wetsartikelen. Hierdoor wordt de wet vaak omschreven als het “veiligste en meest conservatieve model ter wereld”. Doch dient dit genuanceerd te worden, want verschillende criteria in de wet doen vele vragen rijzen. Het is niet omdat iets als ‘waarborg’ bestempeld wordt, dat het ook per se een echte waarborg is. Bepaalde beperkingen van het toepassingsgebied, zoals de VAD Act (Vic) voorschrijft, kunnen in sommige gevallen als problematisch worden beschouwd. Een herziening van sommige waarborgen kan dan ook aanbevolen worden.

Wel heeft de totstandkoming van de VAD Act (Vic) een positieve invloed gehad op het euthanasiedebat in de andere delen van Australië. Vele Australische staten hebben het voorbeeld van Victoria gevolgd en hebben zich gebaseerd op de VAD Act (Vic) om zelf een kader uit te werken. Hierdoor hebben thans alle staten een gelijkaardige wet goedgekeurd, al zijn er wel enkele inhoudelijke verschillen. Wat de territoria betreft, wordt verwacht dat ook zij binnenkort zullen volgen.

Tot slot is het opmerkelijk hoezeer de restrictieve Victoriaanse wet verschilt van de progressieve Belgische euthanasiewet. Zo zijn er allereerst verschillen m.b.t. de wijze waarop men een verzoek kan indienen. Bovendien zijn de voorwaarden waaraan de verzoeker moet voldoen in België veel minder streng, waardoor er meer mensen toegang kunnen krijgen i.t.t. in Victoria. Daarnaast is de Belgische wet ook veel soepeler wat betreft de rapporteringsplichten. Voorts is het opvallend dat er in België enkel een a posteriori controle gebeurt.

Conclusie

“De mens is in 2002 eindelijk regisseur van zijn leven geworden, en dan vooral van zijn levenseinde”. Deze interessante woorden werden neergeschreven door prof. dr. Wim Distelmans in zijn boek Het levenseinde in eigen regie: 20 jaar wet euthanasie, palliatieve zorg en patiëntenrechten. Hij is een zeer wijs man, maar toch verbeter ik graag zijn woorden want helaas is er niet overal ter wereld een mogelijkheid om te kiezen voor euthanasie of hulp bij zelfdoding.

Dit onderzoek zou dan ook als leidraad kunnen dienen voor landen die thans nog hevige, parlementaire discussies voeren over de legalisering van euthanasie. Te denken valt aan Frankrijk: waar een burgercommissie reeds overeenstemming bereikte over het feit dat er nood is aan een strikte wet, maar nog heel verdeeld is over de precieze invulling ervan.