Mijnbouw in Bolivia: de één zijn dood, de ander zijn brood.

Mijnbouw in Bolivia: de één zijn dood, de ander zijn brood.

Don Felix is visser op het Uru Urumeer gelegen in Oruro, te Bolivia. Hij vindt het moeilijk zichzelf nog zo te noemen, nu hij nog maar 8 vissen per dag vangt op goede dagen. Zijn buren, die leven van agricultuur en veeteelt klagen over hun dieren die sterven door het vervuilde mijnwater of de oogst die erdoor achteruit gaat. Felix’ vrouw is bang voor de toekomst. Hoe moet dit verder? Waar moeten ze in godsnaam van leven?

Ecologisch rampgebied

De San José-mijn is een zilvertinmijn,  op 1,5 km van het centrum van Oruro op de Boliviaanse Altiplano. Al jarenlang onttrekken de mijnwerkers er grote hoeveelheden water uit de Desaguadero rivier en lozen ze vervolgens het vervuild afvalwater in de Tagarete. Via de Tagarete komt het sterk vervuilde water in het Uru Urumeer terecht. Dat meer speelt een cruciale rol in het dagelijkse leven van de bevolking. 

Bolivianen zijn afhankelijk van het water voor dagdagelijkse activiteiten, zoals visvangst en groenteteelt. De vervuiling van het meer is zo ernstig, dat in 2009 het gebied officieel werd bestempeld als ecologisch rampgebied.  Boeren zien hun vee sterven na het drinken van het vervuilde water, ze zien hun oogst achteruit gaan en hun gronden eroderen door de massale hoeveelheid water die de mijnconcessies consumeren. Er leven nog amper vissen, watervogels blijven weg, mensen zien hun waterputten uitdrogen en dorpen ontvolken wegens de toenemende stadsvlucht. Met deze stadsvlucht is helaas ook niet alles opgelost. Wegens zijn ligging midden in verstedelijkt gebied, heeft de mijn namelijk een onoverkomelijke en schadelijke impact op de volledige stad. Helaas heeft deze problematiek tot geen enkele concrete actie geleid om het gebied te beschermen tegen verdere vervuiling.

Nodeloze normen

Dat de situatie ernstig is, blijkt na recente analyse van water- en bodemstalen. De metaalconcentraties, die we vonden in de rivier en het meer, overtroffen onze verwachtingen, die al niet erg optimistisch waren. Zo werd er gemiddeld 11 500 keer meer cadmium gevonden in het water dan in België toegelaten zou zijn. Cadmium is een toxisch metaal met een giftige werking op de nieren en kan o.a. longkanker veroorzaken. Ook andere metalen zoals lood waren in alarmerende hoeveelheden aanwezig, met als mogelijke gevolgen lagere intellectuele prestaties bij kinderen, een verminderde fysieke ontwikkeling en een stijging van de bloeddruk en van hart -en vaatziekten bij volwassenen. Dit zijn fenomenen die in realiteit al plaatsvinden.  Een reactie van Evo Morales, de president van Bolivia, blijft uit.

De Boliviaanse normen zijn heel wat minder streng dan de Belgische, maar ook daar overschrijdt lood 171 keer de maximaal toegestane concentratie. Er bestaat dus wel wetgeving, maar de controlesystemen laten te wensen over, waardoor men zich automatisch vragen gaat stellen bij de prioriteit die de Boliviaanse overheid toebedeelt aan de economische belangen bij mijnbouwoperaties. Het feit dat de San Jose mijn in handen is van een staatsbedrijf spreekt niet meteen in hun voordeel.

Daarnaast is er een bezorgdheid rond de kanalisatie van de Tagarete rivier, die ondertussen reeds van start is gegaan. Kanalisatie van de rivier via cementen buizen zou de vervuiling erger maken. Doordat het water door buizen loopt, kan metaal dat zich in het water bevindt, niet meer bezinken. Hierdoor komt er meer metaal, met een hogere concentratie, in het meer terecht. In dit onderzoek zagen we namelijk dat er over de jaren heen en nu nog steeds zeer veel metalen gebonden zijn aan bodemdeeltjes in het sediment. Bij opgravingen die logischerwijs komen kijken bij de kanalisatie, kunnen deze metalen opnieuw vrijkomen en oplossen in het water. Dit zou gaan over enorme hoeveelheden. Bovendien is de zuurtegraad van het water zo hoog dat het cement zeer snel zou aangetast worden en zijn stevigheid binnen enkele weken zou beginnen te verliezen. Helaas zijn de graafmachines al boven gehaald.

(Re)actie gevraagd

Het reinigen van een met metalen verontreinigde bodem is vaak erg duur. Het gebruik van planten voor zogenaamde phytoremediatie kan daarom perspectief bieden in een ontwikkelingsland als Bolivia. Men noemt dit een constructed wetland of moerasfilter. Constructed wetlands zijn ontworpen om te profiteren van een aantal processen die zich van nature voordoen in wetlands, maar doen dit in een meer gecontroleerde omgeving. Bacteriën gebruiken de afvalstoffen uit het water om die vervolgens om te zetten in voedingsstoffen voor zichzelf en voor de planten. Dit zou een begin kunnen zijn wat betreft ‘actie’, maar er is veel meer nodig om het hoofd te bieden aan deze alarmerende toestand.

Voor Don Felix en zijn buren. Voor onze pachamama, onze moeder aarde.

Onderzoek door Karolien Van den Nouweland in samenwerking met de NGO’s CEPA en Catapa en met de universiteit Antwerpen (speciale dank naar Johnny Teuchies).