Vul aan: “Dankzij de microben …”
Een muur van levende bacteriën en schimmels vormt dé eyecatcher voor bezoekers van het microbenmuseum Micropia in Amsterdam.
Vlak voor het nieuwe schooljaar van start zou gaan stond ik er, in Micropia, het enige microbenmuseum ter wereld. Klaar om deze zoo vol microbieel leven te ontdekken, trok een groep leerlingen plots mijn aandacht. Was het mogelijk dat we hetzelfde enthousiasme voor deze ondergewaardeerde ‘beestjes’ deelden?
Door het negatieve imago van microben – bedankt, coronavirus – zouden we bijna vergeten dat micro-organismen wel degelijk nuttig kunnen zijn. Zo kunnen onze ‘onzichtbare’ vrienden, geloof het of niet, een antwoord bieden op hedendaagse maatschappelijke vraagstukken. Denk aan bijvoorbeeld klimaatverandering, betaalbare energie en het voeden van een groeiende wereldbevolking. Problemen die ook van belang zijn vanuit de zogenaamde Sustainable Development Goals of SDG’s, die in het leven geroepen werden door de Verenigde Naties om te werken aan een betere wereld tegen 2030.
Ook in de lessen biologie en natuurwetenschappen in het secundair onderwijs staan microben vaker in een negatief daglicht. Ondanks de term ‘wereldburgerschap’ herhaaldelijk opduikt in eindtermen en leerplannen, wordt de belangrijke rol van micro-organismen hierbij vergeten. Hoe is het dan gesteld met de perceptie van microben bij middelbare scholieren? En zouden zij er meer over willen leren als ze wisten welk potentieel schuilt in deze microscopisch kleine wereld? Deze vragen stonden centraal in mijn educatieve masterproef.
“Microbiologisch onderzoek is belangrijk om nieuwe pandemieën te voorkomen”
Via een enquête probeerde ik de perceptie van microbiologie bij laatstejaarsleerlingen aso en tso, zowel uit wetenschappelijke als niet-wetenschappelijke richtingen, na te gaan. In het eerste onderdeel van deze studie wilde ik onderzoeken hoe leerlingen tegenover microben staan op basis van hun kennis uit de lessen biologie of natuurwetenschappen.
Terwijl de jongeren overtuigd waren van het maatschappelijke belang van microbiologisch onderzoek, bleek het al snel om dezelfde redenen te gaan. Ze linkten microben aan ziekten, medicatie en vaccins. Meer zelfs, ze vermeldden het belang van microbiologisch onderzoek in het kader van nieuwe ziekten en pandemieën. Geen wonder, wetende dat een virus de voorbije jaren een grote invloed heeft gehad op hun leven.
Jongeren zijn gebeten door (Instagram)microben
In het vervolg van de enquête werden de leerlingen geïntroduceerd tot het Instagramaccount @tiny.microbes. Hier was informatie over bacteriën, virussen, schimmels en andere microben verzameld in tien posts, op maat van de scholieren. De leerlingen waren het erover eens dat de informatie die aan hen gepresenteerd werd, interessant was, al was er wel een verschil op te merken in hun voorkeur in de manier waarop dit gebeurde. Leerlingen uit wetenschappelijke richtingen vonden het boeiender om een post te zien waarin specifiekere achtergrondinformatie meegegeven werd in meerdere slides, terwijl de leerlingen uit niet-wetenschappelijke richtingen net een voorkeur hadden voor die posts waarbij de informatie beknopter was, zoals filmpjes.
Zonder het te beseffen, hebben we eigenlijk veel te danken aan microben.
Eén ding is zeker, nadat de leerlingen de posts hadden bekeken, stonden ze niet alleen positiever tegenover microben, maar gaven ze ook aan er meer over te willen leren tijdens de lessen. Meer precies ging dit over 72 procent van de bevraagde leerlingen uit wetenschappelijke, en 84 procent van deze uit niet-wetenschappelijke richtingen. Liefst een op vijf van deze laatste groep leerlingen zag het zelfs zitten om hiervoor hun middagpauze op te offeren.
Meer ruimte voor microbiologie in het curriculum
Dat het negatieve aspect van microben meer dan het positieve naar voren komt in de lessen biologie en natuurwetenschappen, kan gelinkt worden aan de leerplannen, en bij uitbreiding de eindtermen. Een oplossing kan zijn om een keuzevak microbiologie aan te bieden op scholen, wat volgens de nieuwe leerplannen mogelijk zou zijn. Al zou er dan beter een allesomvattende naam gekozen worden voor het vak, gezien de belangrijke plaats voor microben in relatie tot maatschappelijke uitdagingen in dit keuzevak.
Maar om de negatieve sfeer rond microben te doorbreken, is een keuzevak alleen niet voldoende. Er zou ook meer microbiologie aan bod kunnen komen in de lessen biologie en natuurwetenschappen, ook hier met een duidelijke link naar maatschappelijke vraagstukken. In het kader van deze lessen zou er bijvoorbeeld ook een uitstap georganiseerd kunnen worden naar onderzoeksgroepen aan een universiteit, of bedrijven in de farmaceutische of voedingssector in de buurt van de school. Zo zouden leerlingen van dichtbij kennis kunnen maken met microbiologisch onderzoek. Uiteraard vraagt dit om een goede samenwerking tussen scholen en microbiologen aan universiteiten en in de industrie. Er is dus nog werk aan de winkel.
Dus, waren de leerlingen in het microbenmuseum zo enthousiast omdat ze bij voorbaat al wisten dat microben meer goed dan kwaad doen? Misschien wel, misschien ook niet. Iets dat wel zeker was, was hun motivatie om meer te leren over microben, net zoals de leerlingen in deze studie.
