Niet alleen katten en koffie op Instagram, ook creativiteit en filosofische zingeving

Download scriptie: https://www.dropbox.com/s/sfrd2agt79qc29e/hannahkruithof_thesis.pdf?dl=0

Wie aan Instagram denkt, denkt niet meteen aan Cultuur met de grote "C", maar eerder aan selfies met kattenoortjes, vertederende huisdieren en esthetische maaltijden (avocado's verplicht). De grote vraag is: waarom worden zo veel mensen dan aangetrokken tot dit medium? Waarom scrollen we uren door verschillende feeds? Wie aandachtig kijkt, merkt op dat Instagram-posts over veel meer gaan dan enkel koffie en katten. We vertellen elkaar niet alleen wat we dagelijks doen, maar ook wat ons dagelijks drijft. Wat vinden we waardevol en zinvol? Waarin vinden we klein geluk? De Instagrammer is met andere woorden niet alleen op zoek naar cappuccinokunst, maar ook naar verhalen van zingeving.

Waarom posten wij?

De aantrekking van sociale media zoals Instagram werd de laatste jaren door verschillende onderzoekers bestudeerd. De vraag "Waarom posten wij?" wordt meestal vanuit een sociologisch, psychologisch of economisch oogpunt beantwoord. Sociologisch onderzoek beschrijft de sociale herkomst van nieuwe media en hun maatschappelijke gevolgen. Psychologen reflecteren over de gevolgen van deze digitale prikkels op het mentale welzijn. Ze bestuderen de reactie van ons brein op posts, likes en comments. Economische studies onderzoeken het fenomeen van de influencer en nemen de grootschalige opkomst van nieuwe vormen van marketing onder de loep.

Zelden worden Instagram-posts echter bestudeerd als cultuurproducten. Op Instagram worden dagelijks miljoenen posts verspreid. Een post bestaat uit één of meerdere foto's, bijgestaan door een korte tekst. Via deze posts worden en masse verhalen verteld, maar hoe zien deze verhalen er precies uit en hoe werken ze? Welke thema's trekken de scrollende lezer aan en door welke esthetische principes wordt hij of zij geprikkeld?

De focus op het nu

Op Instagram vertellen we elkaar verhalen over onze dagelijkse werkelijkheid. Een post bestaat idealiter uit een sprekend beeld dat niet alleen mooi, maar ook grappig of ontroerend is. De persoonlijke waarde van het beeld wordt vervolgens toegelicht, liefst in gevatte en gebalde taal. Wanneer men de posts van allerlei verschillende gebruikers bekijkt, vallen enkele constanten op. Eerst en vooral gaan de verhalen die we elkaar vertellen haast altijd over het heden. We delen onze persoonlijke ervaringen van het nu. De kritische lezer merkt op dat het wemelt van de throwbacks op Instagram, maar ook deze herinneringen worden haast altijd gekoppeld aan het actuele. Men belicht een contrast tussen het toen en het nu, duidt bepaalde constante waarden aan in zijn of haar leven of beschrijft invloedrijke gebeurtenissen met een blijvende impact vandaag.

Het alledaagse zegeviert

De focus op het nu moedigt Instagramgebruikers aan om momenten uit hun dagelijkse leven te beschrijven. Gebruikers kijken rond zich en stellen de vraag: Welke elementen uit mijn alledaagse werkelijkheid zijn de moeite waard om te delen? Wie Instagram niet kent, zou kunnen denken dat het hier gaat over verhalen van "uitzonderlijkheid" — verhalen die aantonen dat de persoon een bijzonder en uniek leven leidt. Dit is echter niet de algemene tendens.

De Instagramgebruiker beschrijft in zijn of haar posts meestal alledaagse ervaringen. Deze posts over "het banale" zijn daarom zelf niet per se banaal of minderwaardig. Vaak vertellen Instagramgebruikers kleine maar complexe verhalen over alledaagse persoonlijke waarde: "Kijk, dit vind ik waardevol, triest, ontroerend,...".

Een esthetisch effect ontstaat wanneer de post zo gecomponeerd is dat het de lezer beweegt, meestal door een gemengd gevoel van herkenning en vernieuwing. Dit effect ontstaat niet bij elke foto van een kommetje met sojayoghurt en chiazaden, maar wel wanneer het geheel van foto en tekst een verhaal vertelt van persoonlijke beleving en betekenisgeving. We zien in dit geval niet enkel een beeld van een esthetische maaltijd, maar ook een portret van één van de kleine emoties des levens. 

Creativiteit en filosofische zingeving

Het gaat hier over meer dan enkel een inkijk geven in de uiterst persoonlijke, doodgewone werkelijkheid. De aantrekking van Instagramteksten ligt niet alleen in het volgen van elkaars alledaagse momenten, maar wel in het zich laten inspireren door elkaars alledaagse betekenisgeving. Hoe geven anderen waarde aan hun dagelijkse werkelijkheid? Hoe geef ik op mijn beurt betekenis aan mijn eigen banale bezigheden? Er ontstaat een wisselwerking tussen het delen van eigen waarden en het bewogen worden door de waarden van anderen, het inspireren en het geïnspireerd worden.

De Instagramgebruiker wordt niet alleen aangetrokken door mooie foto's, maar ook door een soort filosofische beroering. We tonen elkaar meer dan onze alledaagse artistieke voorkeuren. Veel Instagram-posts geven op subtiele wijze blijk van een persoonlijke levensfilosofie, die de ander kan inspireren: "Kijk, zo kan je je dagelijkse leven inrichten!".

Een optimistische blik op de scrollende jeugd

Instagram-posts zijn met andere woorden complexer dan ze op het eerste gezicht lijken en vragen om meer creativiteit dan we beseffen. Een "goede" post geeft een frisse kijk op het gekende en moet dus niet alleen herkenbaar, maar ook origineel zijn. De gebruiker heeft echter beperkte middelen om dit doel te bereiken. Zijn of haar volgers moeten het verhaal dat de post vertelt in één oogopslag begrijpen.

Hier komen ook nog eens esthetische vereisten bij. De Instagramgebruiker wil mooie foto's te zien krijgen. Bovendien moet de post een plaats krijgen binnen de persoonlijke feed van de gebruiker en ook hier zijn zowel continuïteit als afwisseling een must. Gebruikers dienen een herkenbaar handelsmerk te creëren — een vaste thematiek, een voorspelbaar kleurenpalet,... — en toch ook steeds vernieuwing te brengen in hun posts.

Dit complexe creatieve proces wordt op grote schaal uitgevoerd alsof het niks is. Dagelijks worden via Instagram eindeloos veel krachtige, esthetische verhalen verteld over hedendaagse alledaagse waarde. Zou het misschien dan toch niet zo vreselijk gesteld zijn met de scrollende jeugd, die in zekere zin meer dan ooit leest en schrijft én zelfs doet aan alledaagse, filosofische zingeving?

Download scriptie: https://www.dropbox.com/s/sfrd2agt79qc29e/hannahkruithof_thesis.pdf?dl=0