De publieke omroep in het digitale tijdperk: stoorzender of katalysator? Een nieuwsframe-analyse van Vlaamse kranten
Samenleving heeft de publieke omroep nodig
DOOR CAROLINE BIJNENS - Het Vlaamse regeerakkoord heeft de discussie over de rol van de openbare omroep opnieuw aangewakkerd. De nieuwe Vlaamse regering heeft aangekondigd stevig de snoeischaar in de VRT te zetten, waardoor ze onvermijdelijk zal moeten inkrimpen. Uit onderzoek is echter gebleken dat Vlaamse opinieleiders pleiten voor het behoud van de publieke omroep in zijn huidige vorm of zijn activiteiten zelfs graag wil uitbreiden.
Concurrentie in het digitale tijdperk
U doet het vast wel meermaals per dag: online speuren naar het laatste breaking nieuws of leuke faits divers. Hierbij heeft u doorgaans de keuze tussen deredactie.be - de gratis nieuwswebsite van de VRT - of de al dan niet betalende online versie van de papieren krant. Daar knelt nu net het schoentje. Waar de openbare omroep in de jaren tachtig en negentig nog voornamelijk concurreerde met de commerciële omroepen is hij eind jaren negentig door het internet echter ook in het vaarwater van de geschreven pers terecht gekomen. Deze ingrijpende veranderingen in het medialandschap hebben ervoor gezorgd dat alle mediaspelers verplicht zijn om anders om te gaan met hun publiek en steeds meer in te zetten op innovatie. De vraag die daarom op dit moment in verschillende Europese landen wordt gesteld is: welke rol is er nog weggelegd voor de publieke omroep in het digitale tijdperk?
Antwoorden op deze vraag zijn doorgaans uiteenlopend. Voorstanders stellen dat de VRT een belangrijke maatschappelijke en democratische waarde vervult, onafhankelijk van winstbejag. Tegenstanders hanteren eerder een economisch perspectief: de openbare omroep moet enkel tegemoet komen aan die dingen die de commerciële media niet doen. Omdat de consument in het overaanbod geen aandacht zal besteden aan de hoogstaande content van de VRT, zal haar takenpakket in het digitale tijdperk quasi nihil zijn. Er blijft dan een sterk afgeslankte VRT over die slechts fungeert als nicheomroep.
Berichtgeving over de openbare omroep onderzocht
De media zijn in dit vraagstuk een platform waarop discussie mogelijk is, maar tegelijkertijd hebben ook zij belang in de online aanwezigheid van de VRT. Ik heb onderzocht hoe Vlaamse politici, uitgevers, journalisten, commerciële omroepen en uiteraard de VRT zelf over de rol van de publieke omroep in het digitale tijdperk dachten. Dit gebeurde aan de hand van een inhoudsanalyse van krantenartikelen verschenen tussen 2008 - 2013 en door diepte-interviews met experts uit de Vlaamse mediawereld.
Vooreerst bleek uit de inhoudelijke analyse van krantenberichten dat er vaker positief dan negatief over de openbare omroep werd bericht. De VRT werd het meest omschreven als noodzakelijk voor de samenleving, als partner van commerciële media in de strijd tegen de globale mediaspelers en als het centrum van een interactief, voor iedereen toegankelijk, digitaal netwerk. Daarnaast spraken sommige actoren in de krant positiever over de VRT dan anderen. De publieke omroep, vorig Vlaams minister van Media Ingrid Lieten, linkse politici en educatieve instellingen bleken de grootste VRT supporters, terwijl rechtse en centrumpolitici terughoudender waren. Ook de commerciële omroepen en de printmedia waren begrijpelijk sceptischer: hoewel zij het bestaan van de VRT niet ontkenden, hebben ze het nog steeds moeilijk om een nieuw winstgevend business model te creëren en willen ze niet dat de publieke omroep hen online te sterk beconcurreert met publieke middelen. De kleine Vlaamse media- en taalmarkt, en de dreiging van de telecomsector en globale reuzen als Facebook en Google, zorgden er echter voor dat private en publieke mediaspelers elkaar als bondgenoten - concullega’s - in plaats van als vijanden zijn gaan beschouwen.
De diepte-interviews met belanghebbenden bevestigden grotendeels bovenstaande resultaten. De Vlaamse printmedia erkenden dat een kwaliteitsvolle publieke omroep de journalistieke standaard en het pluralisme in het Vlaamse medialandschap ten goede komt, maar ze vulden de online opdracht van de VRT beperkter in. De VRT mag zeker niet té sterk worden en zo de digitale activiteiten van de kranten zwaar bemoeilijken of de markt verstoren met publieke middelen. Ook moet de VRT op vlak van innovatie niet fungeren als dominante voortrekker, maar als stimulans en begeleider op de weg naar vernieuwing. Hierbij is het aan de Vlaamse overheid om een gunstig ondernemersklimaat voor de mediasector te scheppen.
Men kan dus besluiten dat de VRT een breed draagvlak kent en geliefd is in Vlaanderen: er pleitte namelijk zo goed als niemand voor een afschaffing of een sterke terugschroeving van de rol die de publieke omroep de laatste jaren op zich neemt.
Conclusie: naar een Vlaams media partnerschap?
Sommigen argumenteren dat digitalisering de publieke omroep overbodig heeft gemaakt, anderen stellen dan weer dat ze nu meer dan ooit broodnodig is. De VRT kent in Vlaanderen een brede steun en ook haar belangrijke rol in de samenleving valt niet te ontkennen noch te kwantificeren. De VRT kan niet anders dan een public service medium zijn. Dit om zowel relevant te blijven in de hedendaagse mediacontext als om kwaliteit, diversiteit, universaliteit en pluralisme te blijven garanderen. Ook moet ze groot genoeg zijn om de markt te kunnen beïnvloeden, optreden als kwaliteitsbewaarder, als huis van vertrouwen en een tegenwicht bieden aan de concentratie van eigendom in de media-industrie. Net daarom is het belangrijk dat de publieke omroep voldoende financiering ontvangt, flexibel genoeg is om in te spelen op snelle veranderingen en een klimaat aanneemt waarin experimenteren wordt aangemoedigd.
In plaats van de VRT kleiner te maken, is het dus beter om de totale Vlaamse mediasector te laten groeien door de VRT als partner te beschouwen. De Vlaamse mediaspelers pleiten voor onderlinge samenwerking en gezamenlijke innovatie om de eigenheid in de kleine taalmarkt te bewaren: Amerikaanse grootmachten als Google en Facebook zijn namelijk alomtegenwoordig en de hete adem van streamingdienst Netflix is voelbaar. Het Vlaamse media partnerschap kan bijvoorbeeld groeien door innovatie te blijven stimuleren via iMinds (Media Innovatie Centrum).
De toekomst?
Het vorige mediabeleid legde de nadruk op de waarde van de VRT in de samenleving terwijl het nieuwe rechts-liberale beleid een tegengestelde koers lijkt te varen. De kersvers minister van Media Sven Gatz zal ongetwijfeld zijn eigen stempel op het Vlaams mediabeleid drukken en nieuwe technologische ontwikkelingen zullen op hun beurt het mediagebruik verder veranderen. Hoe het medialandschap in Vlaanderen er omstreeks volgend jaar deze tijd zal uitzien valt dus onmogelijk te voorspellen.
