Kwaliteit: de kameleon van onze moderne samenleving

Wat schuilt er allemaal achter het begrip ‘kwaliteit’? Dat is de hamvraag van deze scriptie. ‘Kwaliteit’ is een concept dat alomtegenwoordig is in de hedendaagse maatschappij. Intuïtief kan iedereen er zich wel iets bij voorstellen. De betekenis ervan in een definitie gieten, blijkt echter een moeilijke tot zelfs onmogelijke opdracht te zijn. Waarom iemand iets kwalitatief gezien goed of slecht vindt, hangt namelijk van persoon tot persoon en van situatie tot situatie af. Maar wat betekent kwaliteit dan eigenlijk voor een situatie die zich afspeelt in de tolkwereld?

Kwaliteit in de tolkwereld

Die tolkwereld is voor de meesten onder ons onbekend terrein. Wie echter wel al van tolkdiensten gebruikgemaakt heeft, weet dat een tolk letterlijk de figuurlijke brug tussen verschillende partijen vormt. Een tolk brengt namelijk de communicatie tot stand tussen toehoorders die elkaars taal meestal niet (voldoende) spreken. Zulke personen worden in de tolkwereld ook wel ‘pure customers’ genoemd; de brontaal waaruit er getolkt wordt, verstaan zij niet. Zoals onderstaande figuur aantoont, zijn zij niet de enigen die een mening kunnen hebben over de kwaliteit van een tolkprestatie. Wat dat betreft, is bijvoorbeeld de werkgever of een professionele (collega-)tolk ook een relevante evaluator.  

Aangezien er nog maar weinig onderzoek naar verricht is, legt deze masterproef zich specifiek toe op het perspectief van de toehoorder die de bronspeech niet begrijpt. Die toehoorder kan zich bij een evaluatie bijgevolg enkel op de vertolking baseren. Wat verwacht zo iemand nu eigenlijk van een tolk? Hoe definieert die kwaliteit?

Een kwalitatief experiment rond kwaliteit

Om dat te achterhalen werd er een kwalitatief experiment opgezet rond kwaliteit: een groep Nederlandstalige personen geven hun mening over de kwaliteit van een consecutieve vertolking Spaans-Nederlands. Bij die consecutieve vertolking doet de bronspreker zijn verhaal in het Spaans, neemt de tolk tegelijkertijd notities en geeft die naderhand de vertolking van de bronspeech weer in het Nederlands. De groep proefpersonen bestaat zowel uit pure customers als niet-pure customers; de eerstgenoemde groep verstaat de Spaanse bronspeech niet, de laatstgenoemde wel. Daarbovenop wordt er gekeken naar de eventuele invloed van een taalgerelateerde factor. Sommige pure customers hebben namelijk een taalopleiding gevolgd, andere niet. In theorie zorgen bovenstaande factoren voor een andere evaluatie van de kwaliteit van een vertolking. Bijvoorbeeld: iemand die het origineel wel begrijpt, zal wellicht meer gefocust zijn op de inhoud, terwijl een toehoorder die de Spaanse taal niet machtig is geen inhoudelijke vergelijking kan maken tussen de bronspeech en de vertolking. Ook wordt de grammaticale correctheid mogelijk minder streng beoordeeld door personen die geen affiniteit met taal hebben. Vraag is natuurlijk of kwaliteit in de praktijk ook effectief een andere invulling krijgt voor toehoorders die dusdanig van elkaar verschillen.

Naar die beleving van kwaliteit werd gepeild via twee enquêtes. De eerste gaat na hoe de proefpersonen de kwaliteit van de welbepaalde consecutieve vertolking Spaans-Nederlands ervaren. De tweede bekijkt wat ze nu eigenlijk belangrijk vinden bij een tolkopdracht in het algemeen. Beide enquêtes zijn opgebouwd rond enerzijds open vragen en anderzijds kwaliteitscriteria. De naam zegt het zelf al: die criteria worden gehanteerd om de kwaliteit van iets te kunnen bepalen. Dit onderzoek hanteert elf van die criteria, en die zijn gegroepeerd op basis van vier verschillende soorten: inhouds-, vorm-, presentatie- en stem en uitspraakgerelateerde kwaliteitscriteria.

De meeste werken over kwaliteit gaan ervan uit dat dat bij een vertolking grotendeels neerkomt op inhoudelijke overeenkomst. Een vertolking die de bronspeech inhoudelijk gezien niet (goed genoeg) weergeeft, is dan kwalitatief ondermaats. Deze scriptie staat echter kritisch tegenover die bewering. Een toehoorder die de bronspeech niet begrijpt, zoals dat bij de meesten uiteindelijk het geval is, kan namelijk geen inhoudelijke vergelijking maken met het origineel. Is het dan niet belangrijker om bijvoorbeeld te zorgen voor een vlotte presentatie? Of is voor die personen onder andere het stemgeluid van de tolk niet meer van belang?   

Verrassende resultaten

Desondanks bovenstaand feit, blijkt inhoud voor álle proefpersonen uit dit onderzoek de hoofdzaak te zijn bij de evaluatie van een vertolking, ook voor de pure customers. Sterker nog: 50% van die groep spreekt zich ook effectief uit over de inhoudelijke overeenkomst tussen de bronspeech en de vertolking. Dat maakt dat ze strenger zijn voor de inhoudelijke criteria dan voor andere zoals de criteria die met stem en uitspraak te maken hebben. Ofwel gaan toehoorders die het origineel niet begrijpen er dus steevast vanuit dat de tolk alle informatie volledig en correct overbrengt, ofwel beseffen ze gewoonweg niet dat ze de inhoud niet kunnen vergelijken.

Naast inhoud vindt iedereen de overige criteria (vorm, presentatie en stem en uitspraak) ook belangrijk, maar duidelijk in mindere mate. Wat dat betreft, zijn de verschillende types toehoorders het niet altijd met elkaar eens. Na de inhoud hechten de niet-pure customers het meeste belang aan vorm, daarna aan stem en uitspraak en tot slot aan presentatievaardigheden. De pure customers daarentegen hechten na de inhoud het meeste belang aan de presentatie, daarna aan de vorm en tot slot aan de stem en uitspraak van de tolk. Dat verschil tussen beide groepen uit zich eveneens in de effectieve evaluatie van de vertolking Spaans-Nederlands uit dit onderzoek.

Daarnaast toont dit experiment aan dat affiniteit met taal niet automatisch gelijkstaat aan een hogere belangstelling voor of strengere beoordeling van taalgerelateerde criteria. Proefpersonen die geen taalgerelateerde opleiding volgden, hechten namelijk meestal meer belang aan de niet-inhoudelijke criteria (vorm, presentatie en stem en uitspraak) dan diegenen die wel affiniteit met taal hebben, en zijn daar ook het meest kritisch over.

Kwaliteit: een ondefinieerbaar concept?

Bovenstaande resultaten maken duidelijk dat kwaliteit onvoorspelbaar is en maar moeilijk te herleiden valt tot één definitie. Ondanks de vele gelijkaardige ideeën over hoe een vertolking zou moeten zijn om kwalitatief hoogstaand te zijn, zijn er in het experiment toch individuele opvattingen over kwaliteit terug te vinden. Kwaliteit is een veelzeggend concept, maar het is tegelijkertijd nietszeggend zonder perspectief of context. Kwaliteit is zoals een kameleon die verschillende gedaantes aanneemt; het betekent voor elke persoon en in elke situatie iets anders.