Wat als we de menselijke rechter zouden vervangen door een AI?

Wat als we de menselijke rechter zouden vervangen door een AI (artificiële intelligentie)?

Anno 2019 vinden we AI op de meest diverse plaatsen terug. Artificiële intelligentie is de overkoepelende term die gebruikt wordt om zelflerende systemen aan te duiden. Banken, sociale media, streamingdiensten,… ze maken er allemaal gebruik van. Het is voorlopig onduidelijk waar AI in de toekomst allemaal toe in staat zal zijn. Eén van de centrale vragen in deze masterthesis is of er gebieden zijn waar het gebruik van AI geen plaats zou mogen krijgen.

Om deze vraag te kunnen beantwoorden heb ik een concrete hypothese onderzocht: de vervanging van de menselijke rechter door een AI. Het beroep van rechter lijkt op het eerste zicht een beroep dat door een mens gedaan moet worden omdat er speciale menselijke kennis voor nodig is. De vraag is of dit inderdaad een gebied is waar wij in de toekomst altijd de mens boven de machine verkiezen.

Daarvoor heb ik eerst onderzocht hoe rechters op dit moment tot uitspraken komen en wat de belangrijkste factoren zijn die de uitspraak beïnvloeden. Verder heb ik gekeken op welke manier AI nu al in het recht gebruikt wordt en of er taken zijn waar de AI beter in is dan de mens. Tenslotte heb ik geprobeerd de grootste problemen op te lijsten indien een AI-rechter er ooit echt zou komen.

De rechter is iemand die, net zoals de rest van de bevolking, in de samenleving staat. Het is daarbij onvermijdelijk dat zijn of haar eigen overtuigingen een rol spelen op het moment dat hij of zij vonnissen velt. Dat is op zich ook geen probleem, zolang de rechter daardoor niet partijdig wordt. Meer nog, een zekere mate van beïnvloeding is soms zelfs noodzakelijk om tot een autonoom oordeel te kunnen komen. Toch zijn er ook factoren die geen rol zouden mogen spelen bij de uitspraken van een rechter, zoals het aantal pauzes en de hoeveelheid slaap.

Een AI zou op dat vlak een oplossing bieden voor dat laatste probleem omdat het systeem ongevoelig is voor tal van dergelijke factoren. Verder zijn algoritmes veel beter dan mensen in een aantal taken die belangrijk zijn voor juristen zoals het analyseren van grote hoeveelheden informatie. Op andere gebieden zijn ze dan weer slechter zoals het interpreteren van voorgaande uitspraken in het licht van de tijd. Ons recht is continue in beweging. Er zijn veel zaken die nu in onze wetten zijn opgenomen die dat vroeger niet waren: het verbod op de doodstraf, algemene stemplicht voor alle burgers, meerderjarig vanaf 18 jaar,… Om rechtvaardige rechtspraak te garanderen is het noodzakelijk dat het recht permanent in beweging blijft. Precies dit lijkt een van de grootste uitdagingen voor een mogelijke AI-rechter.

Nadenken over de implementatie van een AI-rechter kan op verschillende vlakken nuttig zijn. Enerzijds zorgt het voor een nieuwe bril waardoor we ons huidig rechtssysteem kunnen evalueren en eventueel verbeteren en anderzijds om voorbereid te zijn op problemen die kunnen ontstaan bij de verdere invoering van AI in een gebied als het recht.

Ik heb in deze thesis een analyse te gemaakt van de rechterlijke uitspraak zoals die nu gebeurt. Met de invoering van de hypothetische AI-rechter heb ik suggesties aangestipt van wat beter zou kunnen in ons huidig systeem en wat de belangrijkste pijnpunten zijn indien een volledig autonoom beslissingssysteem zou worden ingevoerd. Mijn belangrijkste conclusie daarbij is de noodzaak van een recht dat voortdurend evolueert. De vraag daarbij is of de manier waarop de mens dingen begrijpt volledig gevat kan worden in rekenregels of dat wij als mens op een andere manier betekenis geven aan de dingen.