SOS Syrië: een Arabisch wespennest met internationale angels

Het Syrische vraagstuk

Sinds 2011 gaat de Syrische burgeroorlog onafgebroken verder. Duizenden Syriërs werden gedood, duizenden anderen moesten vluchten, de complete schade wordt tot vandaag geschat op 200 à 350 miljard dollar. Buitenlandse machten zoals de Verenigde Staten en Rusland zijn talrijk aanwezig om ook hun eigen stempel te drukken op het conflict. De situatie wordt passend omschreven als ‘the mutation from the Syrian War to the War in Syria’ – de Syrische burgeroorlog is veranderd in een oorlog in Syrië.

Daaruit volgt de grote vraag: hoe moet een conflict zoals dat in Syrië worden aangepakt? Er zijn veel voornemens en goedbedoelde voorstellen tot vrede (VN-resoluties, internationale rapporten…), maar hoe is the situation on the ground en wat zijn de meest waarschijnlijke uitkomsten? Zo willen onze Westerse leiders president al-Assad maar al te graag zien aftreden – in realiteit is hij echter aan de winnende hand: wat nu? Dit is dan ook duidelijk geen wetenschappelijk artikel over fysica of chemie, maar een artikel over een dringend sociaal vraagstuk in al haar ethische dimensies. Wat met de toekomst van president al-Assad? Wat met de bevolking die de oorlog o zo moe is? Dit artikel biedt nog meer stof tot discussie dan effectieve antwoorden.

President-crimineel al-Assad

Internationale denktanks en organisaties hebben reeds heel wat voorstellen of blueprints gepubliceerd met daarin voorstellen tot een vredevolle overgang voor Syrië. Hét belangrijkste onderwerp hierin is de positie van president al-Assad. Vanaf het prille begin van de burgeroorlog tot vandaag, pleit het merendeel van (vooral Westerse) politici en academici voor het aftreden van de president, met zijn oorlogsmisdaden als grootste argument. In realiteit is al-Assad echter de sterkste speler op het Syrische terrein én is hij aan de winnende hand. Zijn aftreden is dus onwaarschijnlijk – een moeilijk te aanvaarden standpunt voor het Westen, maar daarom niet minder waar. Wij (het Westen) moeten aanvaarden dat we de kant kozen van de verliezers, en ons internationale standpunt aanpassen aan dit besef. Pas dan kan werk worden gemaakt van een politieke toekomst voor Syrië.

Al-Assad zijn potentiële aanblijven stelt ons echter voor een groot aantal problemen: is het aanvaardbaar dat hij aanblijft? Kan internationaal worden samengewerkt met een oorlogsmisdadiger als al-Assad? Hoe zal zijn bevolking zich hierbij voelen? Dit is een punt dat weinig wordt uitgewerkt. De klemtoon ligt op het democratiseren van Syrië, het land moet veranderen van een dictatuur in een moderne staat. Is dit dan met of zonder al-Assad? Dit blijft een groot vraagteken. Hoe moet dit gebeuren? Een democratisering opgelegd door het Westen is onwaarschijnlijk, maar kan er dan een mate van democratisering worden doorgevoerd met al-Assad als tijdelijke tussenpersoon, tot er verkiezingen worden georganiseerd? Misschien, misschien ook niet. Tijd zal alles uitwijzen.

De Syrische bevolking

Daarnaast is er nog een tweede pijnpunt in het geval ‘Syrië’. Wat met de bevolking? Elke resolutie en elk plan voor vrede focussen op politiek, maar houden geen rekening met de Syrische mensen. Zullen zij zomaar de draad terug oppikken? Waar zijn de initiatieven om van de verbrokkelde bevolking terug één gemeenschap te maken? Hoe moet dit gebeuren? Onderling zijn de spanningen tussen de verschillende groepen groot: moslims (soennieten en sjiieten), christenen, Koerden… Nu komen daar extra breuken bij: aanhangers van al-Assad tegenover zijn tegenstanders. Deze mensen leven in armoede en onder constante dreiging van geweld. De psychologische gevolgen zijn dan ook niet te overzien, maar hier blijft de internationale gemeenschap onvoldoende betrokken. Zaken waar raketten en allerhande wapens bij betrokken zijn, zijn politiek interessant. Humanitaire aangelegenheden krijgen deze aandacht niet.

Ook voor de vluchtelingen is een plan nodig. Hoe kan voor deze mensen een plek voorzien worden wanneer het geweld stopt? Hoe kan hun veiligheid gegarandeerd worden? Het eindigen van de Syrische oorlog houdt duidelijk meer in dan het louter stoppen van geweld.  

What needs to be done

Tijdens dit schrijven verschijnt in de media bericht dat al-Assad met een laatste offensief is begonnen in Idlib, om zichzelf het land terug eigen te maken. Er wordt bericht dat ‘het einde van de oorlog in zicht is’. Dit lijkt een voorbarige conclusie: het eindigen van het geweld is slechts stap één, van Syrië terug een functionerende staat maken is het grootste struikelblok. Hierover moet worden nagedacht, hier moeten academici en politici nog meer over onderhandelen. Het Midden-Oosten is een hels vuur van geweld, laat Syrië een voorbeeld worden van stabiliteit. Uiterlijke schijn van vrede is geen garantie op een toekomst, en laat dit net zijn wat Syrië nodig heeft.

Ten eerste is nood aan een stabiliseringsplan voor de politiek. Al-Assad zal meer dan waarschijnlijk aanblijven als president, of hij nu gewenst is of niet. In het beste geval blijft hij tijdelijk aan tot er verkiezingen worden georganiseerd, in het slechtste geval vergroot hij zijn greep op het land nog meer. Daarnaast is er nood aan beschermde safe havens voor teruggekeerde vluchtelingen, zodat deze op een gestructureerde en veilige manier kunnen terugkeren naar hun thuis. Als derde is er nood aan een maatschappelijk plan om mensen terug te verbinden. Hier speelt de internationale wereld een grote rol: psychologische steun aan de getraumatiseerde bevolking, maatschappelijke ontwikkeling…

Het stoppen van het voortdurende geweld is slechts het begin van het einde van het Syrische conflict. Het daaropvolgende vredesproces wordt de grootste uitdaging voor de internationale gemeenschap. Al-Assad blijft in onze Westerse ogen een stoorfactor die moet worden weggewerkt, terwijl net hij de kortste weg lijkt naar een stabiel Syrië. Zijn positie als president is uiteraard niet zo evident gezien zijn vele oorlogsmisdaden. Het geval al-Assad zal dan ook een van de meest ingewikkelde zijn in de geschiedenis van de internationale betrekkingen.