EUROPA EN TUNESIË: QUO VADIS?
Tunesië is bij ons vooral gekend door de gebeurtenissen van de Jasmijnrevolutie en als een populaire 'all-in' reisbestemming. Het land, dat volop verwikkeld is in een pijnlijke transitie naar een volwaardig democratie, verdient meer onze aandacht.
Stadswandeling
Een korte wandeling doorheen het centrum van Tunis, vanaf de klokkentoren aan het begin van de Avenue Bourguiba tot de Place de la Kasbah, aan het uiteinde van de oude stad ("medina"), is waarlijk de beste manier om een krachtige introductie te geven tot de complexiteit van het land. Zulke wandeling bevat talrijke verwijzingen naar zowat alle belangrijke historische periodes en naar de meerlagige identiteit van dit intrigerende land.
Het beginpunt, de klokkentoren, was een geschenk van de voormalige president Ben Ali aan de stad Tunis en neemt subtiel alle aandacht weg van het nabije ruiterstandbeeld van Habib Bourguiba, de eerste president van het land. Nu draagt dit plein de naam 14 janvier 2011: een rechtstreekste referentie naar de Jasmijnrevolutie van 2010-2011, die haar hoogtepunt bereikte op dit plein. We wandelen verder onder de Franse platanen. Iets verder op de Avenue Bourguiba bevindt zich het vroeger zo gevreesde Ministerie van Binnenlandse Zaken, dat de verkiezingen en Staat controleerde onder directie van de president. Voorbij het Ministerie verandert de Avenue in een aangename levendige winkelstraat vol cafés, banken, restaurants en hotels. Het Stadstheater is het volgende markante gebouw. Dit art-nouveau theater, gebouwd door de Fransen in 1902, was en is nog steeds het verzamelpunt voor protesten in de hoofdstad, vandaar de zeer zichtbare politieaanwezigheid. Op maandag 29 oktober 2018 vond voor dit theater een mislukte bomaanslag plaats gericht tegen de politie, een spijtig teken dat Tunesië nog steeds een veiligheidsprobleem kent. We stappen verder richting het einde van de Avenue en komen onderweg enkele terrassen van cafés tegen waar men lokale bieren zoals Celtia kan nuttigen. Deze benadrukken het seculiere karakter van het land.
Op het plein aan het einde van de Avenue staat een standbeeld van de grote Arabische geschiedkundige en geleerde Ibn Khaldoun, geboren te Tunis in de 14de eeuw. Aan de linkerzijde bevindt zich de Franse ambassade, gehuisvest in de vroegere residentie van de Franse resident-generaal. Hieruit werd het Frans-Tunesische protectoraat bestuurd tot de Tunesische onafhankelijkheid in 1956. Ook hier staan meerdere Tunesische soldaten opgesteld, gelet op de niet al te positieve gevoelens die de vroegere kolonisator oproept bij sommige Tunesiërs. Recht tegenover de Franse ambassade staat de indrukwekkende en nog steeds functionerende katholieke kathedraal van Tunis: een weergave van het feit dat Tunesië al zijn inheemse godsdiensten erkent en op prijs stelt.
De Avenue Bourguiba verandert nu van naam en wordt de Avenue de France. Deze loopt dan ten einde bij de Bab Al Bahr: de toegangspoort tot de oude stad en de souqs. Indien men de centrale weg voorbij deze poort volgt, komt men terecht in een drukke winkelstraat met een eclectische mix van inwoners en Europese toeristen. Uiteindelijk komt men terecht voor de Zaytouna moskee ("de olijf moskee"), een moskee waarvan enkel het binnenplein toegankelijk is voor niet-moslims. Deze schitterende moskee uit de 8ste eeuw is gebouwd met talrijke zuilen van de Punisch-Romeinse ruïnes van Carthago en heeft duidelijke Byzantijns-katholieke invloeden. Ook de locatie waarop de moskee zélf staat is doordrongen van symboliek: de moskee werd gebouwd op de plaats van een vroegere Byzantijnse basiliek, gewijd aan de Heilige Olivia.
We slaan rechtsaf en nemen de pittoreske Rue Sidi Ben Arous, de straat van de makers van het kenmerkende rode Tunesische hoedje, en we komen bij een moskee uit de Ottomaanse periode. We slaan hier linksaf en wandelen richting de Place de la Kasbah. Alvorens dit imposante plein te bereiken, moet men eerst nog het Place du Gouvernement oversteken. Hier zijn de Premier en de Ministeries van Financiën en van Religieuze Zaken gehuisvest in historische gebouwen. Eenmaal op de Place de la Kasbah valt het mausoleum van de onafhankelijkheidstrijder Farhat Hached op, naast het 19de-eeuwse Collège Sadiki, de (vroegere) eliteschool van Tunis. De Place de la Kasbah blijft een geladen plein: dit is het plein waar geprotesteerd werd tegen de Franse bezetter, alsook tegen de meerdere regeringen die werden gevormd na de revolutie van 2011. Dit is de plaats waar het Tunesische volk finaal vrije verkiezingen kon afdwingen. Het blijft een uitermate symbolisch geladen en daarom goed beveiligde plaats.
Lessen over en voor het heden
De sterke politieaanwezigheid op deze wandeling maakt duidelijk dat de ontluikende Tunesische democratie en rechtsstaat nog fragiel is. Ongetwijfeld waren enkele obers van de talrijke theehuizen op de route betrokken bij de protesten van 2011. Met de aanname van de grondwet van 2014 was er veel hoop op vernieuwing en een economische omwenteling. Enkele gesprekken met passanten en verkopers verklappen je dat deze omwenteling (nog) niet heeft plaatsgevonden. Meer nog, je voelt als het ware deze 'transitie-periode' goed in de stad en doorheen het land. Deze moeilijke transitie-periode verklaart ongetwijfeld deels waarom zo goed als alle grote politieke beslissingen, zoals de oprichting van het Grondwettelijk Hof, worden uitgesteld.
Het is in ons belang om Tunesië te steunen doorheen deze lastige periode. Niet alleen is er een diepe historische band, maar er zijn ook talrijke politieke, juridische, sociale en economische belangen en uitwisselingen. Deze hedendaagse relaties met de Europese Unie en Europese landen zijn niet meer dan de verderzetting van een millennia-oude relatie. Een succesvolle integratie van Tunesië in de Europese interne markt door middel van het ALECA vrijhandelsakkoord zou de voorbode kunnen zijn van een ruimere economische unie rond de Middellandse Zee. Dergelijk project kan allereerst de migratiedruk naar Europa doen afnemen en kan leiden tot nieuwe afzetmarkten voor Europese en Tunesische bedrijven.
Tunesië kan nogmaals als pionier optreden om beide kanten van de Middellandse Zee te verbinden zoals het Carthago van weleer. Zo is alles en tegelijkertijd niets veranderd doorheen de geschiedenis. De in-Tunis-geboren geschiedkundige Ibn Khaldoun's gezegde: "The past resembles the future more than one drop of water resembles another" blijkt dus nog steeds van toepassing na al die eeuwen.
