De verpersoonlijking van kiescampagnes. De Bekende Vlaming als kandidaat bij de provincie- en gemeenteraadsverkiezingen op 8 oktober 2006
Onderzoek naar BV’s in de politiek levert verrassende resultaten op. BV’s zijn meerwaarde in de politiek
Elke verkiezing opnieuw trekken politieke partijen een nieuw blik Bekende Vlamingen open om hun lijsten op te fleuren. Gelijktijdig doppen perscommentatoren hun pennen in vitriool om het fenomeen met de grond gelijk te maken. Onterecht meent Frederik De Swaef die onderzoek deed naar BV’s die opkwamen bij de lokale verkiezingen in 2006.
Bij de laatste lokale verkiezingen op 8 oktober 2006 bevolkten een record aantal BV’s de kieslijsten. “Met 75 BV-politici zien we een verdubbeling tegenover de eerste grote BV-golf in 1999”, stelt Frederik De Swaef van de U Gent. “BV’s maakten wel amper 0,21% uit van het totaal aantal kandidaten. De grootte van het fenomeen is dus relatief.”
BV’s in de politiek zijn een beproefd recept geworden dat zich langzaam lijkt te institutionaliseren in het politieke bedrijf. “Ook in 2007 kozen heel wat nieuwe bekende gezichten voor de politiek”, zegt De Swaef. “Het fenomeen van BV’s in de politiek is dus in tegenstelling tot wat sommige opiniemakers menen nog niet over zijn hoogtepunt heen.”
Open Vld, sp.a en CD&V lijken systematisch de BV-markt af te schuimen op zoek naar nieuw vlees. Zowat alle BV’s worden door absolute toppolitici verleid. Ministers, partijvoorzitters en –boegbeelden van de grote partijen lijken massaal te gaan tafelen met al wie in Vlaanderen bekend is. “We spreken dan over de Frank Vandenbrouckes (sp.a), Yves Letermes (CD&V), en Karel De Guchts (VLD) van deze wereld”, zegt De Swaef. “BV’s laten zich meestal alleen overhalen door een toppoliticus die ze persoonlijk kennen. Enkel Bert Anciaux, ten tijde van ID21, en Johan Van Hecke, toen hij CVP-voorzitter was, bleken in staat voor hen volstrekt onbekende BV’s te charmeren.”
De kiemen voor de BV-trend in de politiek dateren al van veel langer geleden dan men zou denken. “De opkomst van BV’s in de politiek maakt deel uit van een bredere tendens van professionalisering en personalisering van de politiek”, stelt De Swaef. “De twee gaan hand in hand. Steeds professionelere kiescampagnes zorgen ervoor dat er steeds meer gefocust wordt op de kandidaten in plaats van op de partijen of programma’s. Dit resulteerde in Bekende Politici en van BP’s naar andere BV’s was het maar een kleine stap.”
Naast het aantal is ook de soort BV’s die zich kandidaat stellen door de jaren heen geëvolueerd. Eind jaren tachtig vernieuwde Jaak Gabriëls de VU-lijsten met wat hij Bekwame Vlamingen noemde. Hiermee werden bekende professoren, ondernemers en journalisten bedoeld. In 2006 kwam het merendeel van de BV’s uit de show- en sportsector.
Bij kritiek op BV-politici wordt door perscommentatoren meestal op deze evolutie gefocust. “Er wordt gekozen voor de bekendste kandidaten, maar dat zijn niet noodzakelijk de beste kandidaten”, weet Luc Standaert in Gazet van Antwerpen. Er blijkt echter geen enkele reden te zijn om aan te nemen dat BV’s uit de show- of sportsector minder gemotiveerde of gepassioneerde politici zouden zijn. “Bij de lokale verkiezingen stelden we wel een andere breuklijn vast op vlak van motivatie”, vertelt De Swaef. “BV’s die reeds een nationaal mandaat uitoefenen, staan meestal niet te springen om ook lokaal actief te worden. Meestal willen zij de tijd naast hun nationaal mandaat besteden aan activiteiten buiten de politiek in de plaats van aan lokale politieke engagementen.”
BV-politici wijken amper af van de gemiddelde leeftijd van andere kandidaten. “Ze zijn bijna allemaal tussen de 30 en 65 jaar oud”, berekende De Swaef. “De BV’s die wij konden interviewen zijn bovendien meestal hoog opgeleid. Dit spreekt gedeeltelijk de beeldvorming tegen dat BV-politici per definitie domme blondjes zouden zijn.”
Opmerkelijk is dat BV-politici drie keer meer kans maken verkozen te geraken dan het gemiddelde voor alle kandidaten. Twee factoren vergroten de kansen van een BV om verkozen te raken nog aanzienlijk. “Een eerste factor is de partij”, stelt De Swaef. “BV’s die opkomen voor CD&V, sp.a, Open Vld en Vlaams Belang raken het best verkozen.”
Een tweede factor dat de kansen om verkozen te raken beïnvloedt, is de plaats op de lijst. “Wat voor onbekende kandidaten geldt, geldt in deze ook voor BV’s”, merkt het onderzoek op. “Hoe zichtbaarder de plaats, hoe meer kans om verkozen te raken. Hierbij valt op dat BV-politici veel meer de lijst duwen dan dat ze de lijst trekken.”
Bijna één op de tien BV’s raakt maar net op het nippertje verkozen. “Zij gaan aan de haal met het laatste of voorlaatste zeteltje van hun partij in de gemeenteraad”, merkt De Swaef op. “Dergelijke BV’s zijn voor een partij eerder een vloek dan een zegen. De partijen hopen immers dat de BV heel wat verse stemmen aanbrengt. Indien deze dat maar in beperkte mate doet maar wel verhindert dat een trouwe militant in de gemeenteraad raakt, dan kan een BV voor meer spanningen binnen de lokale partijen zorgen dan dat hij voordelen voor de partij oplevert.”
Hoe minder persoonlijk de kiezer de BV kent, hoe beter BV’s electoraal scoren. “We zien dat BV’s beter scoren hoe hoger het niveau waarvoor ze kandideren”, zegt De Swaef. Vanuit dit perspectief is het de vraag of huis-aan-huis bezoeken en andere activiteiten, waarbij de kiezer de BV-politicus een beetje persoonlijker leert kennen, aan te raden zijn. “BV-politici zullen dit graag lezen want zij hebben meestal een bloedhekel aan campagne in het algemeen en huis-aan-huis bezoeken in het bijzonder”, stelt de onderzoeker. Jean-Marie Dedecker (LDD) verwoordde dat zo: “Ik vind huis-aan-huis bezoeken openbare prostitutie”.
De meeste BV’s die meededen aan de lokale verkiezingen zijn al decennia lang bekend in Vlaanderen. Het is een minderheid die pas in de 21ste eeuw bekend werd. Politiek is voor veel BV’s een nieuw spoor na allerlei andere jobs in the spotlight. “De BV’s staan meestal positief tegenover hun bekendheid en weten uit ervaring welke voor- en nadelen deze met zich meebrengt”, vertelt De Swaef. “Toch onderschatten de meesten de stap naar de politiek serieus. De meesten leiden zware financiële verliezen doordat ze andere jobs moeten opgeven. Daarnaast hebben BV’s uit bepaalde sectoren met een tanende populariteit af te rekenen door hun politiek engagement. Zeker muzikanten, presentatoren en acteurs voelen dit sterk. De populariteit daalt het meest in eigen streek.”
De media-aandacht die BV-politici kregen in de aanloop naar 8 oktober 2006 is buitensporig. “Ze staat in geen enkele verhouding met wat BV’s vertegenwoordigen in het totaal aantal kandidaten”, meent De Swaef. “De media focussen zich bovendien nog op een beperkte selectie van BV’s. Enkel top-BV’s komen aan het woord. “
BV’s menen het serieus als ze in de politiek stappen en willen dan ook erkenning. “Toch voelt maar de helft van de BV’s zich een echt politicus”, stelt het onderzooek. “Velen blijven gehecht aan het beroep dat hen bekend maakte en willen dit niet volledig opgeven.”
De Swaef is helemaal niet negatief over BV’s in de politiek. “BV’s die de kans krijgen om mee te besturen kunnen een grote meerwaarde voor het lokaal bestuursniveau betekenen”, bewees hij. “Zij openen namelijk deuren in Brussel die anders voor lokale politici moeilijk toegankelijk zijn.”
Veel partijen mispakken zich dan ook aan BV’s. Ze hopen op veel extra stemmen maar houden er geen rekening mee dat die BV na de verkiezingen ook nog iets in de pap wil te brokken hebben.
Uit het onderzoek blijkt dat BV’s passen in de bredere evolutie van verpersoonlijking van de politiek. “BV’s bedreigen het systeem niet”, stelt De Swaef. “BV’s vullen enkel een leemte op die ontstaan is doordat media en politiek steeds meer focussen op personen in plaats van op partijen en programma’s. De BV’s uit ons onderzoek bleken bovendien zeer gemotiveerd te zijn. BV-politici lijken dus niet de slechtste oplossing om de problemen, die ontstaan door de personalisatie van de politiek, op te vangen.”
Bibliografie
Bibliografie
Boeken en wetenschappelijke tijdschriften
Aerts, L., Smith J., Een halve eeuw christelijke volkspartij in beeld, IPOVOC-CVP, Brussel, 1995.
Alperstein N. M., Imaginary Social Relationships with Celebrities Appearing in Television Commercials, Journal of Broadcasting & Electronic Media, 1991, nr. 1, p. 56.
De Ridder H., Vijftig jaar stemmenmakerij. 17 verkiezingscampagnes (1946-1995),Uitgeverij Scoop, Gent, 1999.
De Swaef F., Verpersoonlijking van kiescampagnes. BV’s in de lokale en provinciale politiek, Gent, 2006.
Elchardus M., De dramademocratie, Lannoo, Tielt, 2002
Elias G., Melina Mercouri: biographie eines Weltstars, EdS, Wenen, 1995.
Evans J., Hesmondhalgh D., Understanding Media : Inside Celebrity, Open University Press, Berkshire, 2005.
Fiers S., Maddens B., Noppe J., Weekers K., Het profiel van de kandidaten bij de gemeenteraadsverkiezingen van 8 oktober 2006 in de 13 Vlaamse centrumsteden, persnota, Leuven, 2007. Via http://soc.kuleuven.be/pol/docs/0610-persnota-verkozenen.pdf (01/04/07)
Fiers S., Reynaert H., Wie zetelt? De gekozen politieke elite in Vlaanderen doorgelicht, Lannoo Campus, Tielt, 2006
Huyse L., De verzuiling voorbij, Kritak, Leuven, 1987.
Kotler P., Rein I., Stoller M., High visibility : the making and marketing of professionals into celebrities, NTC Business Books, Chicago, 1997.
Kruismans B., Perceval P., Wereldberoemd in Vlaanderen. Zelfhulpgids voor het Bv-schap, Van Halewyck, Leuven, 2007.
Lesthaeghe R., Onderzoeksmethoden in mens- en maatschappijwetenschappen, deel 2, Centrum voor Sociologie, VUB, Brussel, 1993.
Muijs R.D., De overgang van politieke propaganda naar politieke reclame. De rol van de televisi, KUL, Leuven, 1992.
Sabato L. J., The Rice of Political Consultants. New Ways of Winning Elections, Harper Torchbooks, New York,1981.
Schamp W., 10 jaar politieke campagnes. Een huurling vertelt. Hadewijch, Antwerpen, 1996.
Schodts L., Campagne handboek, De Nieuwe Maand, 1984, nr. 6, p 271.
Thevissen F., Politieke marketing en communicatie. Politieke Marketingstrategieën en de impact van electorale campagnes op het kiesgedrag, VUB Press, Brussel, 1994.
Tyberghein M., Het gebruik van Bekende Vlamingen in de politiek als electorale strategie. Politiek Impressiemanagement, een Vlaamse Case-study, VUB, Brussel, 1999
Vermeiren E., Het gebruik van ‘amerikaanse’ politieke-marketing-technieken door Vlaamse partijen in hun verkiezingscampagne van 1995, UGent, Gent, 1996.
Weyers G., De BV als instrument van de politieke communicatie. Case-study: de regionale, federale en Europese verkiezingen van 13 juni 1999, KUL, Leuven, 2000.
Kranten en tijdschriften
(anoniem), Belachelijke opvolgers, De Standaard, 3 en 4 /09/05.
(anoniem), “Supernanny is stemmenkanon”, Het Nieuwsblad, 10/10/06.
Ackaert J. “Tot daar de blijde intrede van de BV’s”, De Standaard, 12/12/06.
BBD, “Kijk Uit naar SP”, De Standaard, 03/03/04.
BBD, “Bekend tot aan de taalgrens”, De Standaard, 28/04/07.
BBD, PDB, “Politieke BV’s krijgen slechte punten”, De Standaard, 14/02/02.
Bernaers D., “Jaak Van Assche (66), Fernand Costermans uit FC De Kampioenen is eerste schepen in Bonheiden. ‘Pensioen moeten ze verbieden’”, Het Laatste Nieuws, 16 en 17/09/06.
Berns D., Bourton W., Samyn S., “De vraag is: waarom zijn we samen?”, De Standaard, 21 en 22/04/07.
Bosmans K., “Cafébazen stappen massaal in politiek. Kristof ‘Den Dike’ Van Camp is nieuwste aanwinst van VLD”, Het Laatste Nieuws, 16/02/06.
Brinckman B., “SP.A maakt zich op voor premierschap”, De Standaard, 26/03/07.
BVB, “Bestuursakkoord in Sint-Truiden”, De Standaard, 14/10/06.
BVB, “Samson-burgemeester in 2011 burgemeester van Affligem”, Het Nieuwsblad, 14/10/06.
Cattebeke H., “Twee zielen in één BV”, Knack, 07/02/05.
De Backer P., “BV’s langs media naar politiek”, Het Nieuwsblad, 20/11/1998.
De Clercq D., Pauwelyn D., “BV’s in politiek als identificatiemiddel”, Man-oeuvre, 03/03/07. via http://www.man-oeuvre.be/?p=257 (08/05/07).
Dehandschutter W., Goossenaerts K., Winckelmans W., “De Karavaan”, De Standaard, 16/10/06.
Dobbelaere B., “Bekende koppen zijn ideaal om lijst te vernieuwen. Politicus of BV: het verschil is weg”, De Standaard, 05/05/00.
Dobbelaer B., “BV’s houden het niet zolang uit in de politiek”, De Standaard, 20/06/2002.
Dobbelaere B., “Kreten en gefluister”, De Standaard, 08/04/06.
Dobbelaere B., Quartier J., Wilmet H., “Kreten en Gefluister”, De Standaard, 29/12/06.
Dobbelaer B., “Domme Rik”, De Standaard, 12/01/2007.
Domi, “Ster van Belgische clerici taant”, De Standaard, 27/11/2003.
Fonteyn G., “Ditmaal de echte”, De Standaard, 16/11/1987.
FVG, “BV-dom lang geen garantie op succes”, De Standaard, 10/10/06.
Goossenaerts K., Winckelmans W., “Kreten en gefluister. Verhoeven”, De Standaard, 03/05/07.
GPL, “Gewikt en gewogen. Just the two of us”, De Standaard, 18 en 19/11/06.
Hens T., “De politieke outing van Walter Capiau. ‘Ik heb er eindelijk tijd voor’”, De Standaard, 15/02/03.
JVN, “Margriet Hermans stopt met gemeentepolitiek”, Het Laatste Nieuws, 20/12/06.
Köhler P., “Polens neue Kartoffel”, Die Tageszeitung, 26/06/06.
LB, “De twijfels van Dedecker”, De Standaard, 27/01/07.
Martens D., “Nana Mouskouri komt afscheid nemen van haar fans”, Het Nieuwsblad, 7/02/06.
MPH, “Idool Joeri doet VLD-voorzitter opstappen”, Het Nieuwsblad, 08/09/06.
Neuckermans L., “PVV wilde geen ventjes op affiche”, De Standaard, 8/11/1991.
Pauli W., “Weer een waza-ari van Jean-Marie Dedecker”, De Morgen, 31/01/06.
PDC, “Fata Morgana-ster op NCD-lijst”, Het Nieuwsblad, 21 en 22/01/06.
Peeters M., “Ik ben al een paar jaar over mijn datum, vrees ik. Wordt de nieuwe ‘Big Brother’ het laatste wapenfeit van Walter Grootaers (52)?”, Het Laatste Nieuws, 03 en 04/03/07.
RBO, “Johan Verstreken niet langer in gemeenteraad Oostende”, De Standaard, 17/12/06.
RBO, “N-VA en CD&V jagen op Pol Van Den Driessche”, De Standaard, 21/03/07.
Reynebeau M., “U bent toch ook onafhankelijk”, De Standaard, 16/10/04.
Roox G., “Politiek hoort saai te zijn. Lukt het nog zonder BV’s”, De Standaard, 24 en 25/09/05.
RF, “Kiezer gebruikt steeds meer voorkeurstemmen”, De Standaard, 16/09/06.
Samyn S., “Zet eens een journalist op je lijst”, De Standaard, 05/05/07.
Schrijvers F., “Ik was eerste BV die stap in politiek zette”, Het Nieuwsblad, 28/01/02.
Somers S., “Alle balast smijt ik overboord. Ik ben geen BV, ik ben een parlementair die zijn job moet doen” , Het Laatste Nieuws, 19/01/2006.
Standaert L., “Meer BV’s en nog minder vrouwen in gemeenteraad”, Gazet van Antwerpen 28 en 29/01/06.
Tegenbos G., “Naam belangrijker dan gewicht”, De Standaard, 02/04/07.
Van Aelst P., Walgraeve S., “De zwevende kiezer”, De Standaard, 12/06/2004.
Van Der Kelen L., “De schone schijn is wat telt”, Het Laatste Nieuws, 15/12/05.
Van Nieuwenborgh M., “Alles wel beschouwd. De leukste verkiezingen!”, De Standaard, 07/10/00.
Van Nieuwenhuysen G., “Klassedame heeft druk jaar”, Gazet van Antwerpen, 30/12/2005.
Veestraeten J., “Het sleutelplan van Eyskens. Campagnes van weleer : de CVP”, Gazet Van Antwerpen, 06/05/1995.
Verschelden W., “Vande Lanotte gokt berekend”, De Standaard, 20/03/07.
Verschelden W., “Ervaring is geen garantie op verlengd verblijf. Waarom een parlementair zitje geen zekerheid geeft voor een plaats op de lijst”, De Standaard, 04/04/07.
Winckelmans W., “Burgemeester Janssens stopt Vlaams Belang”, De Standaard, 9/10/2006.
Winckelmans W., “Een nieuwe campagne wil ik mezelf besparen”, De Standaard, 5/03/2007.
Winckelmans W., “Leyman raakt Open VLD in het hart”, De Standaard, 14/03/07.
Congresteksten
De Landtsheer C., De Vries P., Kesteloot S., “Branding the mayor. The end of political ideology in Flemish Municipal politics?”. Op de PSA Political Marketing Specialist Group Meeting, 22-23/02/2007, Londen.
Norris P., Tuned out Voters? Media impact on campaign learning. Op de Politeia Conferentie, Brussel, 03/11/2002, via http://www.politeia-conferentie.be/ page.php?LAN=N&ID=40&FILE=docs (15/03/2006)
Audiovisuele media
Debby en Nancy’s Happy Hour, één, 18/03/07.
Wilde Geruchten, Radio 1, 30/01/07.
Ter Zake, Canvas, 26/12/2006.
Internet
http://www.aalst.be/default.asp?rubriekid=659&url=% 2Fbo%2Ftoongr.asp&id=32 (01/04/07)
http://www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=|depute&language=nl&cf… (01/04/07)
http://en.wikipedia.org/wiki/Cicciolina (23/03/07)
http://www.ericvanrompuy.be/weblog/index.php/site/comments/sturm_und_dr… (05/05/07)
http://gov.ca.gov/ (23/03/07)
http://www.johnglennhome.org/john_glenn.shtml (23/03/07)
http://www.mm.be/nl/archief.php?id=225&page=6 (01/04/2007)
http://www.nos.nl/nosjournaal/artikelen/2006/9/5/050906_dierenpartij.ht… (21/03/07)
http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/?zoekwoord=BV (01/04/07)
http://verkiezingen2004.belgium.be/nl/vla/results/results_graph_etop.ht… (21/03/2007)
www.vlaanderkiest.be (13/04/07)
http://www2.vrtnieuws.net/cm/vrtnieuws.net/nieuws/buitenland/1.110280 (10/04/07)
http://www2.vrtnieuws.net/cm/vrtnieuws.net/verkiezingen07/per_partij/Gr… (10/05/07)
http://www.whitehouse.gov/history/presidents/rr40.html (23/03/07)
http://www.zaan.be/lib/teksten/boon.php (21/03/2006)
Primair bronnenmateriaal
E-mail van Peter Cockx op 27/12/06.
E-mail van Yves Desmet op 21/02/07.
Interview met Betty Owzcarek te Lier op 29/09/06.
Interview met Edwig Van Hooydonck te Wuustwezel op 25/09/06.
Interview met Freddy Van Gaever te Wommelgem op 25/08/06.
Interview met Jean-Marie Dedecker te Aalst op 01/10/06.
Interview met Jürgen Verstrepen te Antwerpen op 05/09/06.
Interview met Margriet Hermans te Gent op 07/09/06.
Interview met Marleen Temmerman te Gent op 18/04/07.
Interview met Walter Grootaers te Lier op 29/09/06.
Privéarchief Walter De Swaef, Aalst.
Schriftelijk interview met Anke Van dermeersch op 06/07/06.
Schriftelijk interview met Bob De Richter op 01/09/06.
Schriftelijk interview met Bruno Valkeniers op 05/09.06.
Schriftelijk interview met Dirk Sterckx op 10/07/06.
Schriftelijk interview met Evelyn Verbaeten op 6/07/06.
Schriftelijk interview met Flor Koninckx op 10/07/06.
Schriftelijk interview met Flor Van Noppen op 06/07/06.
Schriftelijk interview met Francis Severeyns op 29/09/06.
Schriftelijk interview met Hilde De Sutter op 12/04/07.
Schriftelijk interview met Lionel Vandenberghe op 06/07/06.
Schriftelijk interview met Mark Demesmaeker op 03/10/06.
Schriftelijk interview met Ivo Belet op 29/09/06.
Schriftelijk interview met Jaak Pijpen op 06/07/06.
Schriftelijk interview met Jaak Van Assche op 22/08/06.
Schriftelijk interview met Jo De Clercq op 07/07/06.
Schriftelijk interview met Johan Verstreken op 13/07/06.
Schriftelijk interview met Klaas Delrue op 27/09/06.
Schriftelijk interview met Sofie Goffin op 22/04/07.
Schriftelijk interview met Walter De Donder op 06/09/06.
Schriftelijk interview met Willy Teirlinck op 25/04/07
Telefonisch gesprek met André Steemans op 12/09/06.
Telefonisch gesprek met Bart Alleman op 18/04/07.
Telefonisch gesprek met Liliane Saint-Pierre op 12/09/06.
Telefonisch interview met Bart Alleman op 24/11/06.
Telefonisch interview met Sabine Devos op 02/10/06.
Telefonisch interview met Reginald Moreels op 02/09/06.
