Allochtone jongeren, een risicogroep wat pesten betreft?
Onze samenleving, een multiculturele samenleving? Ja, vandaag kijkt niemand nog vreemd op wanneer jongeren in Vlaamse scholen samenkomen met leeftijdsgenoten vanuit heel de wereld. De homogene klasgroep van enkele decennia geleden waar Jos, Marleen en Frans schoolliepen is geëvolueerd naar een heterogene samenstelling waarin Pablo, Achmed en Fatima geïntegreerd zijn. Nogal scherp gesteld, wilt dat zeggen dat tien verschillende leerlingen tien verschillende talen en culturen met zich meebrengen. Het is daarom best mogelijk dat deze ‘verschillende achtergronden’ enkele spanningen op school teweegbrengen, in het bijzonder op vlak van pesten.
Een pestonderzoek op maat van onze samenleving
Pestgedrag op school blijkt al generaties lang een maatschappelijke bezorgdheid te zijn. Wereldwijd worden op jaarbasis ongeveer 200 miljoen jongeren slachtoffer van pestgedrag. Aangezien de aanleiding tot zo’n pestsituatie honderd-en-één oorzaken kan hebben, is het enigszins denkbaar dat de bovengenoemde culturele tegenstellingen een potentiële voedingsbodem zijn voor pestgedrag op school. Om die reden bleek het opportuun om na te gaan of er een verschil is tussen allochtone en autochtone jongeren wat pestgedrag betreft. Aan de hand van zowel een schriftelijke als een online bevraging werd bij 1808 leerlingen uit het Vlaams en Brussels secundair onderwijs gepeild naar hun ervaringen omtrent pesten. Is het zo dat jongeren met een migratieachtergrond geviseerd worden? Of zijn zij het juist die pestslachtoffers maken?
Pestslachtoffers: een kwestie van ‘anders zijn’?
Clichématig is het op televisie ‘de jongen met het rode haar’ en ‘het meisje met de beugel’ die vaak gepest worden. Waarom worden zij juist slachtoffer en wat is de achterliggende reden hiervan? Het is duidelijk dat bovengenoemde personen gekenmerkt worden door hun opvallende eigenschap. Hetzelfde zou gelden voor allochtone jongeren. Dat is dan ook één van de mogelijke redenen waarom 13,3% van de allochtone jongeren en slechts 8,6% van de autochtone jongeren het afgelopen jaar slachtoffer werden van klassiek pesten (o.a. slaan, uitsluiten, roddels, vernederingen, etc.). De reden voor het verschil van bijna 5% kunnen we, zo blijkt, toeschrijven aan de eigenschap ‘anders zijn’. Allochtone jongeren zouden door hun afwijkende klederdracht, hun buitenlandse tongval of donkerdere huidskleur in het bezit zijn van een bepaald kenmerk waarover de autochtone jongeren niet beschikken. Dat maakt hen een makkelijk doelwit voor pesters.
De geloofwaardigheid van die mogelijke hypothese wint enkel aan kracht wanneer blijkt dat bij cyberpesten de verschillen tussen beide groepen quasi verwaarloosbaar zijn. Daar waar 4,7% van de autochtonen aangeeft online gepest te zijn, is dat bij de allochtonen 6,7%. Dat verschil van 2% is beduidend minder dan de 5% bij klassiek pestgedrag. De reden voor dat kleine percentage is eventueel te wijten aan de anonimiteit van het internet. Op het wereldwijde web is het namelijk moeilijker vast te stellen of iemands kleding, taal, culturele gebruiken of huidskleur afwijkt van de aangenomen norm in onze Vlaamse samenleving. Toch wordt bij enkele populaire jongerenwebsites (o.a. Facebook, etc.) een profielfoto gevraagd waardoor de klederdracht en huidskleur openlijk waarneembaar zijn. Zo krijgen allochtonen dan tóch –alweer- de stempel van ‘anders zijn’ opgedrukt.
Pesters: een drang tot emancipatie?
Ook de daders moeten onder de loep genomen worden. Wat allochtone jongeren betreft, geeft 11,3% aan het afgelopen jaar iemand op klassieke wijze gepest te hebben, terwijl het percentage van 3,1% autochtone pesters opmerkelijk lager ligt. Daarnaast is ook het verschil in percentage bij cyberpestgedrag duidelijk merkbaar, met 4% allochtone pesters tegenover 1,2% autochtone pesters. Mogelijkerwijs ligt het ‘wij vs. zij’-gevoel hier ook aan de basis van de geconstateerde verschillen. Doordat allochtonen door de meerderheid worden aanzien als ‘anders’, krijgen ze een minderwaardigheidsgevoel. Dat kan omschreven worden als een machtsonevenwicht of een kloof tussen ‘wij de minderheid’ vs. ‘zij de meerderheid’. Door pestgedrag te stellen, trachten ze macht, dominantie en aanzien te verwerven ten opzichte van de meerderheidsgroep. Dat met als ultieme doel om de scheefgetrokken machtsverhoudingen terug in evenwicht te brengen.
‘Van je vrienden moet je het hebben’
Ook wat omstaanders van pesten betreft, blijkt het verschil tussen allochtone en autochtone getuigen aanzienlijk groot te zijn. Bij de allochtone jongeren geeft 49,3% aan dat ze het afgelopen jaar getuige zijn geweest van een pestsituatie (klassiek en cyberpesten), hoewel dat bij de autochtone jongeren opvallend minder is, met 36,6%. Dat verschil van ongeveer 13% is te verklaren doordat wordt geconstateerd dat jongeren vooral vriendschapsrelaties aangaan met hun ‘etnisch gelijke’. Dat wil zeggen dat allochtonen vooral optrekken met allochtonen en autochtonen overwegend met autochtonen. Het gevolg daarvan is dat allochtonen meer getuige worden van pestsituaties omdat allochtone jongeren zowel meer pesten als slachtoffer worden van pestgedrag. Kortom, allochtonen zien meer vrienden gepest worden, maar ze zien ook meer vrienden pesten en dus nemen ze qua aantal meer pestsituaties waar.
Van vluchtelingencrisis naar pestcrisis?
Wanneer het aantal allochtonen in de scholen toeneemt, is het dan zo dat het aantal slachtoffers, daders en getuigen van pestgedrag verhoogt? Met de vluchtelingencrisis én de huidige resultaten uit dit onderzoek in het achterhoofd, is op die logische vraag toch enigszins een pessimistisch antwoord te verwachten. Echter, het antwoord op dit vraagstuk is enigszins rooskleurig te noemen. Cijfers tonen aan dat wanneer het aantal allochtone leerlingen in de school of klasgroep toeneemt, de verschillen tussen beide groepen aangaande de slachtoffers, daders en getuigen quasi verdwijnen. Een gezonde mix van diverse culturen blijkt dan ook de oplossing om de ervaren ‘wij vs. zij’-kloof te verkleinen en het gevoel van ‘anders-zijn’ te reduceren. De huidige vluchtelingencrisis zal dus niet zorgen voor een pestcrisis, maar eerder voor een schoolcultuur zonder stigmatisering.
Allochtonen een risicogroep?
Allochtonen zijn meer slachtoffer, dader én getuige van pestgedrag. Logischerwijs concludeert het merendeel van ons: “Allochtone jongeren zijn een risicogroep.” Een degelijke nuancering is daarom aangewezen. We vergeten namelijk één schuldige in dit hele verhaal: onszelf. Zolang wij zelf personen met een andere taal, een ander uiterlijk of andere culturele gebruiken een label opkleven van ‘anders’ of ‘vreemde’, zal het ‘wij vs. zij’-gevoel steevast blijven aangroeien. Een mentaliteitswijziging dringt zich hoe dan ook op bij elk van ons. Onze samenleving ondergaat een verandering, waarom wij dan niet?
