Een pleidooi voor een bredere visie op de geestelijke gezondheidszorg: psychologie in een multiculturele maatschappij
Als T. (16) aankomt in België vanuit Eritrea, is hij eerst vooral heel opgelucht: hij heeft het gehaald en hij is veilig. Na enkele maanden echter krijgt hij steeds meer te maken met slapeloze nachten, en als hij dan in slaap valt, wordt hij geteisterd door vreselijke nachtmerries. Hij krijgt ruzie op school en is dan soms erg agressief. Zijn leerkrachten en begeleiders maken zich zorgen. Na enkele gesprekken met zijn individuele begeleider, raadt zij hem aan om psychologische hulp te zoeken. T. reageert zeer verontwaardigd: “ik ben toch niet gek?” Na een tijdje wil hij het toch een kans geven en bezoekt hij een psycholoog. Na enkele weken geeft T. aan de gesprekken bij de psycholoog te willen beëindigen: ze praten enkel, en er komt geen oplossing. Op deze manier heeft het geen zin. Zijn klachten verminderen echter niet, en worden zelfs erger. Wat nu?
Vluchtelingen lopen over het algemeen een groot risico op geestelijke gezondheidsproblemen. Vaak hebben ze heel wat meegemaakt: verlieservaringen, gevaarlijke situaties en schokkende gebeurtenissen, zowel voor, tijdens, als na de migratie. Eens vluchtelingen gearriveerd zijn in hun gastland en veilig zijn, begint er een verwerkingsproces. Vaak gaat dit goed, en hebben mensen hier geen externe hulp bij nodig. Maar soms loopt het mis, en is de draaglast van de persoon in kwestie veel groter dan de draagkracht. Gepaste hulp vinden is dan vaak erg moeilijk omwille van verschillende barrières: de angst voor een stigma, de taal, financiële middelen, en ook verschillende visies op geestelijke gezondheidszorg.
Geestelijke gezondheid: universeel of eerder cultureel bepaald?
Een moeilijk te beantwoorden vraag waar veel discussie over bestaat. Iemand die in België naar de huisarts stapt met bijvoorbeeld symptomen als nachtmerries, slaapproblemen, woede-uitbarstingen en angst, zal misschien een diagnose krijgen van post-traumatische stressstoornis. En hoewel mensen over de hele wereld potentieel traumatische gebeurtenissen meemaken, zullen ze niet overal ter wereld dezelfde diagnose krijgen: op sommige plaatsen zullen mensen deze symptomen anders interpreteren en ook anders behandelen. Waar het bij ons meer en meer normaal begint te worden om de stap naar een psycholoog te zetten, zal er op andere plaatsen eerder doorverwezen worden naar een imam of een traditioneel geneesheer. Onderzoek wijst uit dat er sprake is van cultureel gekleurde verklaringsmodellen, cultureel gekleurde symptoomexpressie en cultureel gekleurde symptoominterpretatie. Daarnaast bestaan er samenlevingen die een meer holistische visie hebben op geestelijke gezondheid en samenlevingen die een eerder duale visie hanteren. In het Westen spreken we voornamelijk over een duale visie, waarbij geest en lichaam als iets apart worden bekeken. In samenlevingen waarbij er een meer holistische kijk bestaat, wordt dit onderscheid niet zo strikt gemaakt. Ook dit heeft een invloed op de visie op geestelijke gezondheid en geestelijke gezondheidszorg.
De visie van Somalisch en Eritrese vluchtelingen op geestelijke gezondheidszorg
Onze samenleving wordt alsmaar diverser. Meer en meer mensen met verschillende etnisch-culturele achtergronden leven samen. Als we dan zien dat de visies op geestelijke gezondheid erg kunnen verschillen, moet de vraag worden gesteld of het aanbod van zorgen hier correct op inspeelt. Voor dit onderzoek werd deze vraag gesteld aan 19 Eritrese en Somalische vluchtelingen en aan 4 hulpverleners. Hieruit blijkt dat Eritrese en Somalische vluchtelingen verschillende hulpbronnen aanspreken bij geestelijke gezondheidsproblemen. De voornaamste zijn religie, traditionele manieren van genezing en de context/familie. Aangekomen in België valt een deel van die hulpbronnen soms weg. Vluchtelingen met geestelijke gezondheidsproblemen worden dan vaak doorverwezen naar de huisarts, psychologen of psychiaters. De hulpverleners die deelnamen aan dit onderzoek gaven aan dat het begeleiden van een cliënt met een migratie-achtergrond niet altijd even evident is. Er is sprake van veel uitval van cliënteel, en men spreekt hier ook over de zogenaamde ‘culturele kloof’, waarbij het aanbod voeling mist met de culturele achtergrond van de cliënt, en waardoor deze afhaakt. Daarnaast is de stap zetten naar hulp ook niet altijd even gemakkelijk: veel van de deelnemers spraken over de angst voor een stigma. Gelukkig is er ook goed nieuws: van de vluchtelingen die deelnamen aan het onderzoek, gaf een merendeel aan wel tevreden te zijn van deze hulp. Belangrijk is om daarbij te vermelden dat de hulp die werd aangeboden, gespecialiseerde hulp is, met een hulpverlener die hier specifiek voor getraind werd. Andere deelnemers, die kozen voor niet-gespecialiseerde hulp, waren minder tevreden.
Naar een bredere visie op geestelijke gezondheid en geestelijke gezondheidszorg?
We kunnen besluiten dat visies op geestelijke gezondheid niet overal ter wereld dezelfde zijn. Dit heeft een impact op de diagnosestelling en behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen. Het puur vertrekken vanuit een Westerse visie op geestelijke gezondheid bij vluchtelingen met een andere etnisch-culturele achtergrond is niet altijd toereikend. Toch is er hoop, en moeten we het kind niet met het badwater weggooien: zo blijkt dat hulpverleners die gespecialiseerd zijn in het werken met een diverser cliënteel, wel goede resultaten boeken. Er is nood aan hulpverleners die verder durven kijken dan hun eigen referentiekader, en die dan de tools en de opleiding hebben gekregen om hiermee aan de slag te gaan. Ook een open, nieuwsgierige houding is een must voor hulpverleners die willen werken met een breed en divers publiek. Daarnaast zou het goed zijn om de dominante, Westerse visie op geestelijke gezondheid voor een keer in vraag te stellen en te bekijken wat we kunnen leren van andere tradities. Op deze manier moet het mogelijk zijn om nieuwkomers de hulp te bieden die ze nodig hebben.
