Dialectica, een methodiek voor diversiteitswerking

Dialectica: multiculturele dialoog in de Arenbergschouwburg




“Diversiteit binnenhalen is geen kortetermijnproject of een aparte case die je tijdig uitwerkt; het is een gegeven dat integraal en organisch wordt opgenomen en verwerkt in de gehele organisatie.” An Van. Dienderen[1]
 
***
De Arenbergschouwburg is een provinciaal cultureel centrum dat reeds sinds de jaren zestig een belangrijke rol speelt in het Vlaamse culturele landschap. Sinds enkele jaren is er echter een heuse omwenteling aan de gang, waarbij de Arenbergschouwburg haar imago zowel intern als extern drastisch wil verjongen, de artistieke visie wil verruimen en een open huis worden voor iedereen. Het multiculturele debat van de jongste jaren sluit perfect aan bij deze nieuwe strategie van de schouwburg. In dit licht ontstond Dialectica, een specifieke methodiek voor diversiteitwerking binnen de Arenbergschouwburg. In de scriptie: ‘Dialectica. Een methodiek voor diversteitwerking’, heb ik getracht uit te zoeken tegen welke achtergrond Dialectica ontstond en hoe het proces de eerste twee jaar is verlopen, om aldus te kunnen evalueren op welke punten kan worden verbeterd.
***
 
‘Diversiteit is realiteit’ is een slagzin die, sinds de 0110-concerten voor verdraagzaamheid op 1 oktober 2006, de straten en de monden van politici vullen. Een goede zaak, zonder twijfel. Tenzij ze – zoals dat met dergelijke spreuken wel vaker gebeurt – al te lichtvoetig in het rond wordt geslingerd. Uiteraard ís diversiteit een realiteit, dat is trouwens altijd al zo geweest. We zijn allemaal verschillend in ons doen en denken, en wie van ons kan met precisie zeggen welk soort bloed er door zijn aderen loopt? Ons inziens draait de hele multiculturele problematiek niet zozeer over het feit of we diversiteit al dan niet als een realiteit beschouwen, maar wel over wát we dan met die realiteit gaan doen.
We kunnen, op extreemrechtse wijze, de diversiteit onderkennen en ze vervolgens proberen uitroeien. Een onmogelijke zaak, gezien diversiteit oneindig is en vertegenwoordigd wordt door alle individuele leden van een samenleving. We kunnen dus beter de diversiteit omarmen, simpel. Maar hier knelt het schoentje: ieder heeft zo zijn eigen interpretatie van dat omarmen en bovendien is er een groot maar vaak onopgemerkt verschil tussen een gespeelde en een echte omarming. Met andere woorden, het volstaat niet om op je raam het ‘zonder haat straat’-bordje te laten prijken, voor een reële aanvaarding van de diversiteit is meer nodig dan dat.
Actions speak louder than words, is het antwoord van de overheid en van enkele organisaties, gaande van lokale sportclubs tot de Vlaamse Opera. We moeten acties ondernemen die ervoor zorgen dat de diverse samenleving waar we deel van uitmaken altijd en overal zichtbaar is. Elke organisatie kan dit naar eigen goeddunken proberen te realiseren, en voor wie niet weet hoe eraan te beginnen wil de Vlaamse overheid alvast een handje helpen. Gaandeweg worden in alle decreten van de verschillende sectoren bepalingen toegevoegd die de weg naar reële diversiteit moeten vergemakkelijken.
Voor de sectoren Cultuur, Jeugd, Sport en Brusselbeleid is er sinds kort het ‘Vlaams Actieplan Interculturaliseren’, een document met richtlijnen om deze sectoren maximaal te ‘interculturaliseren’. Met andere woorden, het plan richt zich op het weerspiegelen van de etnoculturele diversiteit van onze samenleving binnen de openbare instanties van deze sectoren. Over andere vormen van diversiteit wordt er voorlopig niet gesproken, dat is nog toekomstmuziek. Maar goed, we moeten ergens beginnen.
We zoomen nog wat verder in op de cultuursector. Als de richtlijnen van het actieplan worden gevolgd zullen binnen enkele jaren de raden van bestuur en de personeelsbestanden van culturele organisaties voor minstens 10 % bestaan uit mensen met een etnisch-cultureel diverse achtergrond. Ook de cultuurparticipatie moet verder worden gediversifieerd. Hiertoe worden geen cijfers opgelegd, immers, de diversiteit van het publiek kan moeilijk worden gemeten. Bovendien is het volstrekt zinloos om bij eender welke culturele activiteit een opkomst te verwachten waarvan een zeker percentage over de juiste voorouders beschikt. Toch is een gediversifieerde participatie het hoofddoel van het pakket aan richtlijnen. Los van het feit dat dit een nauwelijks meetbaar gegeven is, blijft de vraag ‘hoe moet die diverse participatie worden bekomen?’ onbeantwoord in het actieplan. De culturele instellingen en organisaties moeten dus met hun etnocultureel diverse medewerkers en bestuursleden zelf aan de slag om er iets moois van te maken. Allerhande projecten en methodieken worden uitgedacht en in beleidsplannen opgenomen. Sommige al succesvoller dan andere. Sommige al minder nep dan andere.
 
In de Arenbergschouwburg werd een methodiek geboren met de naam Dialectica. Zeer concreet gaat de schouwburg een samenwerking aan op gelijkwaardige basis met cultureel diverse partners[2], ontwikkelt samen met deze partners culturele activiteiten en producties, stelt technische mogelijkheden en infrastructuur ter beschikking, voorziet in de specifieke noden van elk van de partners en biedt een begeleidingstraject aan met uitwisseling van kennis en netwerken en een reeks vormingssessies.[3] Het is niet noodzakelijk de bedoeling dat de partners van Dialectica eeuwig verbonden blijven aan de Arenberg. Het gaat om een leerproces voor beide partijen, waarin de culturele diversiteit een verrijking vormt voor het artistieke platform van de schouwburg, en de aangereikte knowhow en netwerken een hulpmiddel vormen voor de allochtone organisatoren, om verder op te klimmen en zich een plaatsje te bemachtigen in het culturele veld. Anderzijds is Dialectica geen resultaatsgericht concept, het gaat om het proces en de uitwisseling die hierbij ontstaat. Dialectica staat voor dialoog; communicatie tussen mensen, organisaties en artistieke visies, ongeacht de etnische achtergrond van de sprekers. Het is een project dat allochtone organisatoren toelaat in huis zodat meerstemmigheid er een plaats krijgt. Het is een project dat voor organisatoren met beperkte toegang tot het professionele circuit de kans biedt om zich te ontplooien, om te leren, om te durven creëren en van zich te laten horen. Het is een project dat geen project is. Dialectica is de diversiteitwerking van een huis dat niet wil weten van een deelwerking rond diversiteit, maar dat gelooft in de echtheid van artistieke pluraliteit in al haar vormen, die doordringt tot de kern van haar werking.
 
Dit alles zegt het beleidsplan van Dialectica. De verraderlijkheid van de mooie woorden van beleidsdocumenten kan echter net zo goed de Arenbergschouwburg treffen. Daarom is het geenszins overbodig om de ‘magische formule’ die Dialectica heet, beetje bij beetje te ontleden en te ontdoen van onvolkomenheden. Dat deed ik en ontdekte dat de frases niet hol zijn, er zit geen verborgen agenda achter Dialectica. Er is wel een agenda, maar die is allerminst verborgen: Arenbergschouwburg wil zelf beter worden van de nieuwe strategie. Het wil opener worden, ruimer denken, meer zijn dan wat het was. Maar het was al te naïef om te denken dat de te ondernemen acties daartoe eenduidig zouden zijn. Na twee jaar Dialectica blijken enkele van de beschreven actiepunten teveel hooi op de vork te hebben willen nemen, andere blijken ontoereikend met het oog op het doel.
Maar goed, de werking van een huis kan niet in een handomdraai veranderd worden, zeker niet als er zoveel externe factoren meespelen als in de culturele sector. Subsidies, kosten, verwachtingen van de overheden en zelfs vraag en aanbod bepalen grotendeels de te bevaren weg. Toch heeft de Arenbergschouwburg met Dialectica een goed navigatiesysteem in handen. Het moet enkel nog wat bijgesteld worden en bovenal moeten alle boordgasten ermee leren sturen, het is niet voldoende dat louter de kapitein en één officier het schip naar de eindbestemming kunnen brengen.

[1] VAN. DIENDEREN, A., JANSSENS, J., SMITS, K.(2007), Tracks. Artistieke praktijk in een diverse samenleving, Epo, Berchem, blz. 27
 

[2] de huidige partners van Dialectica zijn Fiëbre (www.fiebre.be), Red A (www.reda.be) en Sunugaal (www.cinemaf.be).

[3] Provincie Antwerpen (2005), Dialectica. Aanvraag voor subsidiëring van een participatieproject [DEPLOIGE, Y. & VAN OVERLOOP, G.], Antwerpen, Arenbergschouwburg, blz. 8